Wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 18 maja 2022 r., sygn. II SA/Bd 247/22
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Grzegorz Saniewski Sędziowie sędzia WSA Jarosław Wichrowski (spr.) asesor WSA Mariusz Pawełczak po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 18 maja 2022 r. sprawy ze skargi B. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] stycznia 2022 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę.
Uzasadnienie
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w T. decyzją z dnia [...] stycznia 2022r., nr [...], na podstawie art. 1 ust. 1, art. 2 i art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jednolity Dz. U. z 2020 r. poz. 111 ze zm., dalej powoływana jako uśr) oraz art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity Dz. U. z 2021 r. poz. 735) po rozpatrzeniu odwołania B. W. (dalej określana jako Skarżąca) od decyzji Burmistrza Miasta G. z dnia [...].11.2021 r., znak [...] - utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.
W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że zaskarżoną decyzją organ I instancji odmówił przyznania Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na dziecko przebywające w rodzinie zastępczej niezawodowej. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ I instancji stwierdził, że Skarżąca stanowi dla dziecka rodzinę zastępczą niezawodową i nie jest tym samym rodziną zastępczą spokrewnioną, nie należy więc do osób uprawnionych do przedmiotowego świadczenia.
Odwołanie od ww. decyzji wniosła Skarżąca. W jego motywach zarzuciła decyzji błędną wykładnię art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 1a uśr i niezasadne uznanie, że opiekun prawny niepełnosprawnego, będący jednocześnie rodziną zastępczą niezawodową, nie jest uprawniony do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne.
Rozpoznając odwołanie, Samorządowe Kolegium Odwoławcze wskazało, że zgodnie z art. 17 ust. 1 tej uśr, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia łub innej pracy zarobkowej przysługuje:
matce albo ojcu,
opiekunowi faktycznemu dziecka,
osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest legitymowanie się przez dziecko orzeczeniem o niepełnosprawności, z którego wynika, że niepełnosprawność istnieje od urodzenia. Niepełnosprawność powstała zatem w wieku określonym w przepisie art. 17 ust. 1b uśr.
Jednakże zauważyć należy, że w art. 17 ust. 1 pkt 3 uśr stwierdzono, iż świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jak wynika z akt sprawy, Skarżąca stanowi dla dziecka rodzinę zastępczą niezawodową, nie jest tym samym ustanowiona rodziną zastępczą spokrewnioną. Należy zaznaczyć, że katalog podmiotów uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego wskazany w art. 17 ust. 1 uśr ma charakter zamknięty i nie podlega rozszerzeniu o osoby w nim nie wymienione. Stąd Skarżąca – jako opiekun prawny dziecka i rodzina zastępcza niezawodowa, nie jest uprawniona do uzyskania prawa do przedmiotowego świadczenia.
Zgodnie z poglądem wyrażanym w orzecznictwie sądowo-administracyjnym, którego przykładem jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 17.04.2019 r., IV SA/G1 67/19, "opiekun prawny nie jest wymieniony w art. 17 ust. 1 pkt 3 u.ś.r., a nie może być zaliczony do innych osób z pkt 4 cyt. przepisu, jeżeli nie ciąży na nim obowiązek alimentacyjny". Z kolei w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7.03.2019 r., I OSK 4353/18 stwierdzono, że "w myśl art. 17 ust. 1 pkt 3 u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zgodnie z art. 41 ust. 2 tej ostatniej ustawy rodzinę zastępczą spokrewnioną tworzą małżonkowie lub osoba samotna, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka. Siostra matki dziecka (ciotka) nie jest zatem osobą wymienioną w katalogu osób zaliczonych do rodziny zastępczej spokrewnionej w rozumieniu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Tym samym nie należy do grona osób, którym przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Fakt pozostawania krewną dziecka, nad którym sprawuje opiekę, wobec brzmienia wskazanych przepisów prawnych, nie oznacza, że stanowi ona rodzinę zastępczą spokrewnioną".
Zatem w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki uprawniające Skarżącą do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego.
Skargę na ww. decyzję złożyła Skarżąca, zarzucając jej naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 17 ust. 1 pkt 4 oraz 1a uśr przez ich błędną interpretację i niezasadne uznanie, że ciotka, będąca opiekunem prawnym niepełnosprawnego dziecka, rezygnująca z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z powodu opieki nad siostrzeńcem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, nie jest uprawniona do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego. Mając na uwadze powyższe, Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od 1.10.2021 r., ewentualnie uchylenie zaskarżonej decyzji. Skarżąca wniosła również o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując w całości swoją dotychczasową argumentację.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga podlegała oddaleniu.
Przedmiotem skargi była decyzja odmawiająca przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem z uwagi na fakt, że Skarżąca jako ciotka niepełnosprawnego dziecka nie spełnia wymogów określonych w art. 17 uśr. Wskazać zatem należy, że art. 17 ust. 1 uśr zawiera enumeratywne wyliczenie osób, które są uprawnione do uzyskania tego świadczeniach, a mianowicie są to: matka, ojciec, opiekun faktyczny dziecka, osoba będąca rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz inne osoby, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Przy czym w myśl art. 3 pkt 14 uśr opiekunem faktycznym dziecka jest osoba faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. Ponadto świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b uśr).
W świetle powyższych przepisów nie budzi wątpliwości okoliczność, że decyzja o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego nie ma charakteru uznaniowego, a warunkiem skutecznego ubiegania się o to świadczenie jest spełnienie wszystkich przesłanek określonych w powołanych przepisach. Należy w związku z tym podnieść, że do kręgu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego nie wchodzą osoby, na których nie ciąży obowiązek alimentacyjny. Jedyny wyjątek od powyższej zasady przewidziano w przypadku opiekuna faktycznego dziecka, którym zgodnie z ustawową definicją jest osoba, która nie tylko faktycznie opiekuje się dzieckiem, ale wystąpiła także z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. Wyjaśnić przy tym należy, że przysposobienie powoduje powstanie obowiązku alimentacyjnego, gdyż zgodnie z art. 121 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Z ustaleń organu wynika, że Skarżąca nie wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka, nad którym sprawuje opiekę.
Świadczenie pielęgnacyjne nie może być także przyznane, jeżeli osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej - innej niż rodzina spokrewniona. Wskazać przy tym należy, że zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 41 ust. 1 i 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, rodzina zastępcza spokrewniona w rozumieniu ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej jest jedną z form rodzinnej pieczy zastępczej, którą tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka. Zatem rodzinę zastępcza spokrewnioną mogą tworzyć tylko określone osoby spośród wszystkich krewnych dziecka. Taką rodziną Skarżąca nie może być ustanowiona, ponieważ nie jest ani wstępnym, ani rodzeństwem małoletniego. Nie można przy tym zrównywać uprawnień rodziny zastępczej niezawodowej i niespokrewnionej z rodziną zastępczą spokrewnioną przy zastosowaniu konstytucyjnej zasady równości. Jak bowiem wskazano w wyroku NSA z 25.05.2016 r., I OSK 2020/14), art. 17 ust. 1 i ust. 1a uśr, stanowiący podstawę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Zarówno w wyroku z 15.11.2006 r., sygn. P 23/05, jak i w wyrokach z 18.07.2008 r., sygn. P 27/07 oraz z 22.07.2008 r., sygn. P 41/07, Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował jako niekonstytucyjnego, wymogu istnienia obowiązku alimentacyjnego pomiędzy osobą sprawującą opiekę i podopiecznym. Wręcz przeciwnie, Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że z woli ustawodawcy nie sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną czy też rezygnacja dla jej sprawowania z zatrudnienia, lecz szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Podkreślono, że celem tych regulacji jest, by osoba zmuszona do rezygnacji z zatrudnienia w wykonaniu ciążącego na niej obowiązku alimentacyjnego sama nie popadła w niedostatek, tracąc źródło utrzymania. Nie jest natomiast intencją ustawodawcy wspieranie wszystkich osób, które dobrowolnie podejmują się opieki nad niepełnosprawnym członkiem szeroko rozumianej rodziny.
Należy w związku z tym podkreślić, że istotnym elementem decydującym o przyznaniu prawa do świadczenia jest istnienie po stronie opiekuna obowiązku alimentacyjnego, z którym prawodawca racjonalnie i zgodnie z zasadą równości i sprawiedliwości społecznej połączył uprawnienie do otrzymania świadczenia. Nie jest przy tym sprzeczne z zasadą ochrony i opieki nad rodziną ograniczenie kręgu osób zobowiązanych do alimentacji do niektórych tylko członków rodziny. Konsekwentnie zatem należało skorelować z tym obowiązkiem uprawnienie do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego. Dostrzec także należy, że prawodawca również w zakresie przesłanek negatywnych (art. 17 ust. 5 pkt 2b uśr) skorelował obowiązek alimentacyjny z uprawnieniem, nie tamując osobie stanowiącej rodzinę zastępczą spokrewnioną (obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym) możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego. Jak wskazano w wyroku NSA z 13.12.2017 r., I OSK 1168/17, wykładnia inna niż pozajęzykowa jest nieuprawiona, gdyż prowadziłaby do poszerzenia kręgu osób uprawnionych, a to byłoby zastąpieniem przez sąd ustawodawcy. Jeżeli przepis ustawy wymienia wprost osoby, które mogą otrzymać dane świadczenie, to nawet jeżeli wykluczenie z tego wykazu innych podmiotów może budzić wątpliwości, nie jest rzeczą sądu, ale ustawodawcy, uzupełnienie kręgu osób uprawnionych. Należy przy tym podnieść, że nawet przyznawanie świadczenia pielęgnacyjnego rodzinie zastępczej spokrewnionej stało się możliwe dopiero na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22.07.2008 r., sygn. P 41/07, który orzekł, że obowiązujący wówczas art. 17 ust. 1 i ust. 5 pkt 2 lit. b uśr - nie zawierający zapisu, że do świadczenia pielęgnacyjnego są uprawnione rodziny zastępcze spokrewnione w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie przy spełnieniu pozostałych warunków z tego przepisu członkom rodziny, dla którego stanowi rodzinę zastępczą spokrewnioną i wobec którego osobę tę obciąża obowiązek alimentacyjny, jest niezgodny z art. 18, art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest zgodny z art. 20 i art. 23 konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 oraz 2000 r. Nr 2, poz. 11). W związku z tym dokonano stosownej nowelizacji ustawą z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 1548) z dniem 1 stycznia 2013 r. Z przedstawionego poglądu Trybunału Konstytucyjnego i będącej jego następstwem zmiany ustawodawczej wynika, że wątpliwość konstytucyjna dotycząca równości wobec prawa rodzin zastępczych spokrewnionych i niespokrewnionych została już oceniona i rozstrzygnięta w powołanym wyroku Trybunału. Motywując ograniczenie pomocy pieniężnej Państwa w postaci świadczeń pielęgnacyjnych tylko dla rodzin zastępczych spokrewnionych, Trybunał wyjaśnił, że rodziny zastępcze otrzymują wsparcie, którego nie ma rodzina naturalna. Rodziny zastępcze otrzymują świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka, któremu zapewniono taką pieczę zastępczą. Ponadto rodziny zastępcze zawodowe mogą otrzymać dodatkowe wynagrodzenie. Ustawodawca, zapewniając pomoc na częściowe pokrycie potrzeb dziecka, wskazuje, że rodzina zastępcza, decydując się na objęcie pieczy nad dzieckiem, powinna mieć na uwadze, że może zaistnieć konieczność, w granicach nieobjętych świadczeniami, partycypowania w kosztach jego utrzymania. Dzieci niepełnosprawne umieszczone w takich rodzinach są traktowane w sposób preferencyjny.
Mając powyższe na uwadze, stwierdzić trzeba, że zarzuty skargi były bezzasadne i skarga w oparciu art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity Dz. U. z 2022 r. poz. 329) podlegała oddaleniu.
Cytowane w niniejszym uzasadnieniu orzeczenia sądów administracyjnych są dostępne na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl/cbo/query.
Na podstawie art. 119 pkt 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sprawa została rozpoznana w trybie uproszczonym.
POTRZEBUJESZ POMOCY?