Państwo do odzysku

Pakt Ribbentrop-Mołotow, którego kolejna rocznica przypada w ten weekend, jest przez wielu uznawany za czwarty rozbiór Polski i symboliczny kres II Rzeczpospolitej. Dla innych cezurą tą jest kampania wrześniowa, która zakończyła się klęską tylko dlatego, że 17 września dostaliśmy cios w plecy. Kolejni uważają za punkt graniczny powstanie warszawskie, w którym zginęli przedstawiciele elit. Niezależnie od tego, jak określimy moment upadku II RP, w świadomości wielu osób funkcjonuje ona jako mit o sprawnym państwie, które może być wzorem nawet dla współczesnej Polski.

Ujawnia się to na wielu płaszczyznach. Sam nie zapomnę opowieści wychowanych w okresie międzywojennym dziadków, którzy odmalowywali II RP jako arkadię. „Przed wojną można było zegarki ustawiać pod rozkład kolei, były tak punktualne” – słyszałem. Nie wiem, na ile te ckliwe historyjki wynikały z tęsknoty za młodością, a na ile z beznadziei lat 80. XX w. Ale z czasów studenckich pamiętam spotkanie z prof. Wojciechem Roszkowskim w 2004 r., który również rozpływał się nad sukcesem tamtego państwa. Roszkowski przekonywał, że II RP była fenomenem: w krótkim czasie udało się posklejać trzy zabory i systemy instytucjonalne w jeden organizm.