Gwarancje, poręczenia, awale i akredytywy

l

Jeżeli dokument nie posiada chociaż jednego z wymienionych powyżej elementów, nie jest wekslem trasowanym. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. I tak, weksel bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem i to z mocy prawa (art. 2). Jeżeli brak w nim oznaczenia miejsca płatności, weksel powinien być zapłacony w miejscu wymienionym obok nazwiska trasata (miejsce to jest uważane również za miejsce zamieszkania trasata). Z kolei weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, traktuje się jako wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Z powyższych stwierdzeń wynika, że w wekslu trasowanym występują trzy podmioty. Są nimi:

l

l

l

Weksel trasowany jest zatem niczym innym jak poleceniem zapłaty sumy wekslowej na rzecz określonej osoby (remitenta). Polecenie to jest skierowane do innej osoby (trasata), która ma obowiązek jego wykonania dopiero po przyjęciu polecenia, czyli po akceptowaniu weksla.

Takie same elementy jak weksel trasowany powinien zawierać w swej treści również weksel własny, z tym tylko, że nie ma w nim wskazania osoby, która ma zapłacić sumę wekslową. Osobą zobowiązaną do wykonania tego obowiązku jest bowiem wystawca weksla. W pozostałym zakresie do tego rodzaju weksla stosuje się przepisy o wekslu trasowanym, oczywiście jeśli nie stoją one w sprzeczności z jego istotą.

W tym miejscu wypada jeszcze wspomnieć o wekslu in blanco, a więc wekslu niezupełnym w chwili jego wystawienia (zob. art. 10 Prawa wekslowego). Tego rodzaju weksel jest zaopatrzony w podpis wystawcy (ewentualnie akceptanta i poręczycieli), ale nie został wypełniony całkowicie albo nie posiada innych elementów wymaganych przez prawo wekslowe dla ważności weksla. Aby z tego rodzaju weksla powstało zobowiązanie, jego treść musi być uzupełniona o te właśnie składniki, które zostały uzgodnione w osobnym dokumencie (tzw. deklaracji wekslowej) między wystawcą weksla a remitentem. W praktyce najczęściej chodzi o wpisanie na wekslu in blanco sumy wekslowej. Po uzupełnieniu weksel in blanco staje się zwyczajnym wekslem zupełnym.

Pamiętaj, że

Poręczenie wekslowe nie może być uzależnione od spełnienia się warunku lub świadczenia wzajemnego.

Forma awalu

Z art. 31 Prawa wekslowego wynika, że poręczenie umieszcza się na wekslu lub na jego przedłużku, co oznacza, że może ono dotyczyć tak pierwszej strony weksla, jak i jego odwrotu. Jeżeli poręczenie jest udzielone poprzez złożenie przez poręczyciela własnoręcznego podpisu, to podpis ten musi się znaleźć na pierwszej stronie weksla. W przeciwnym razie poręczenie będzie nieważne. Taki sam skutek wywoła złożenie podpisu na przedłużku. Ważne będzie natomiast takie poręczenie, które nastąpi w wyniku umieszczenia słów „poręczam”, „ręczę”, „gwarantuję” lub innego zwrotu wskazującego na poręczenie, oraz własnoręczne podpisanie przez poręczyciela na przedłużku lub na którejkolwiek ze stron weksla. To samo dotyczy sytuacji, gdy jest kilku poręczycieli – każdy z nich musi wpisać słowo „poręczam” i podpisać się, przy czym nie ma znaczenia, czy uczyni to na jednej ze stron weksla czy na przedłużku.

Zasadą jest, że awal nie może być udzielony w odrębnym dokumencie. W myśl orzeczenia Sądu Najwyższego z 23 października 1986 r. (IV PR 320/86, PUG z 1987 r. nr 5, str. 160), poręczenie udzielone w odrębnym dokumencie dołączonym do weksla nie ma charakteru poręczenia wekslowego w rozumieniu art. 31 Prawa wekslowego. Podobne stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z 5 września 1997 r. (III CKN 158/97, OSP z 1998 r. nr 7–8, poz. 138), w którym stwierdził, że dokument „poręczenie wekslowe” nie powoduje odpowiedzialności z art. 32 Prawa wekslowego, gdyż prawo polskie wyłącza możliwość udzielenia poręczenia wekslowego w oddzielnym dokumencie (art. 31 Prawa wekslowego). Treść takiego dokumentu pozostaje zatem bez znaczenia dla odpowiedzialności osoby, która na odwrocie weksla wpisała słowo „poręczam” i złożyła podpis. Dopuszcza się jednak możliwość udzielenia poręczenia wekslowego w odrębnym dokumencie, jeżeli powstało w państwie, którego ustawodawstwo przewiduje taką możliwość (zob. I. Heropolitańska, Zabezpieczenia wierzytelności banku, Biblioteka Bankowca, Warszawa 1996, str. 84).

Z poręczenia powinno jasno wynikać, kogo ono dotyczy, np. „poręczam za wystawcę weksla” lub „ręczę za trasata”. Jeśli zabraknie takiej wskazówki, przyjmuje się, iż poręczenia udzielono za wystawcę weksla (art. 31 Prawa wekslowego). Nie ma przy tym żadnych przeszkód, aby awalem objęte były obie te osoby.

Jeśli chodzi o możliwość odwołania awalu, należy zaznaczyć, że poręczyciel wekslowy nie może odwołać awalu nawet wtedy, gdy dotyczy on weksla niezupełnego, w którym nie wpisano sumy wekslowej i daty jej płatności. Zakaz odwołania poręczenia wekslowego, udzielonego na wekslu in blanco, stosuje się w sytuacji, gdy stanowi ono bezterminowe zabezpieczenie przyszłego długu wystawcy (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z 16 października 1985 r., IV PR 217/85, OSN z 1986 r. nr 6, poz. 105). Zgodnie ze wspomnianym orzeczeniem, poręczyciele wekslowi nie mogą skutecznie odwołać poręczenia również wtedy, gdy dotyczy ono weksla niezupełnego, nie zawierającego oznaczenia w chwili jego wystawienia sumy wekslowej i daty płatności, ale stanowiącego bezterminowe zabezpieczenie przyszłego długu wystawcy weksla. Trzeba jednak zauważyć, że samego złożenia deklaracji do takiego weksla nie traktuje się na równi z poręczeniem wekslowym. Nie spełnione są bowiem przesłanki ważności takiego poręczenia, tj. wpisanie słowa „poręczam” i złożenie obok niego podpisu poręczyciela. Samo złożenie „deklaracji do weksla in blanco” nie jest równoznaczne z poręczeniem wekslowym w rozumieniu art. 31 Prawa wekslowego. Poręczenie wekslowe umieszcza się bowiem na wekslu albo na przedłużku i oznacza wyrazem „poręczenie” lub innym zwrotem równoznacznym. Poręczenie to winno być podpisane przez poręczyciela (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 9 stycznia 1992 r., I Acr 464/91, OSA z 1992 r. nr 6, poz. 55). Należy jednak zaznaczyć, że taka deklaracja może być uważana za poręczenie według prawa cywilnego.

PRZYKŁAD

Zapłatę weksla poręczyło kilka osób, a każda z nich do innej wysokości. Górna granica poręczenia osoby A wynosi 1000 zł, osoby B – 2000 zł, a osoby C – 3500 zł. W takiej sytuacji za zapłatę sumy 1000 zł odpowiadają wszyscy trzej poręczyciele. Gdyby kwota do zapłaty wzrosła do 2000 zł, odpowiedzialność ponosiłyby osoby B i C, natomiast gdyby osiągnęła poziom 3000 zł – tylko osoba C.

Podstawa prawna:

n

Pamiętaj, że

Podpisując blankiet wekslowy, na którym nie ma jeszcze podpisu wystawcy, udzielasz poręczenia wekslowego, jeśli weksel ten został później uzupełniony zgodnie z wymogami.

Awalista

Poręczenie wekslowe może być udzielone przez osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, która ma jednak zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, np. spółka jawna. Nie ma również żadnego znaczenia to, czy poręczyciel jest osobą krajową czy zagraniczną.

W myśl art. 30 Prawa wekslowego, awalistą może być osoba trzecia, która dotychczas nie miała nic wspólnego z istniejącym stosunkiem wekslowym. W tej roli ma prawo wystąpić również osoba podpisana na wekslu. W tym ostatnim przypadku dobrze byłoby, gdyby poręczenie dotyczyło osoby, która odpowiada z weksla w wyższym stopniu niż osoba poręczająca, np. indosant późniejszy (osoba, która przeniosła prawa z weksla na nabywcę w drodze indosu) poręcza za indosanta wcześniejszego.

Osobną kwestią jest poręczenie wekslowe udzielone przez jednego z małżonków w sytuacji, gdy łączy ich ustawowa wspólność majątkowa. Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli poręczenie to jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka. W razie braku takiej zgody, poręczenie będzie nieważne (por. uchwała SN z 20 września 1994 r., III CZP 113/94, Wokanda z 1994 r. nr 12, str. 2).

Zakres odpowiedzialności awalisty (poręczyciela)

Poręczenie wekslowe zabezpiecza zapłatę sumy wekslowej, a nie wierzytelności, która była podstawą wystawienia weksla. W związku z tym poręczyciel będzie odpowiadał dopiero w chwili, gdy mimo obowiązku suma wekslowa nie zostanie wypłacona. Odpowiedzialność ta pokrywa się z odpowiedzialnością osoby, za którą poręczył. Warto zaznaczyć, że poręczyciela i poręczonego łączy jedynie stosunek cywilnoprawny, pozwalający na wzajemne rozliczenia. Właściwy stosunek wekslowy powstaje w wyniku awalu pomiędzy poręczycielem a remitentem. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 5 czerwca 1997 r. (II CKN 185/97, OSNC z 1997 r. nr 12, poz. 201), w którym stwierdził, iż przez udzielenie poręczenia wekslowego nawiązuje się stosunek wekslowy między poręczycielem a remitentem, poręczyciela natomiast z poręczonym łączy stosunek cywilnoprawny, w ramach którego dojść może do rozliczeń.

Poręczyciel wekslowy nie może zwolnić się od swojej odpowiedzialności, choćby zobowiązanie, za które poręczył, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny, chyba że jest to wada formalna (art. 32 Prawa wekslowego). Oznacza to, że będzie odpowiadał za zapłatę weksla nawet w sytuacji, gdy poręczony był np. ubezwłasnowolniony. Sąd Najwyższy w uchwale z 31 maja 1994 r. (III CZP 75/94, OSG z 1994 r. nr 7, poz. 104) stwierdził, że także błąd poręczyciela wekslowego co do osoby wystawcy weksla własnego in blanco nie zwalnia poręczyciela od odpowiedzialności wekslowej. W orzeczeniu tym jest co prawda tylko mowa o wekslu niezupełnym, ale jego treść – moim zdaniem – może też odnosić się do innych rodzajów weksla.

Poręczyciel wekslowy odpowiada za zapłatę weksla solidarnie z innymi osobami podpisanymi na wekslu. Jego odpowiedzialność ogranicza się do kwoty, za którą poręczył, jeżeli takową wskazał.

Określenie górnej granicy odpowiedzialności awalisty ma dla niego szczególne znaczenie przy poręczeniu weksla in blanco. Odpowiedzialność ta istnieje bowiem nawet wtedy, gdy na wekslu nie została wpisana suma wekslowa i data jej płatności. Dlatego w takim przypadku jedyną możliwością jej ograniczenia jest właśnie wskazanie maksymalnego poziomu. W ten sposób awalista zabezpieczy się przed nadmiernym obciążeniem finansowym, jakie może go czekać po uzupełnieniu weksla in blanco przez osobę do tego uprawnioną.

Na zakończenie należy jeszcze wspomnieć, że odpowiedzialność awalisty nie jest nieograniczona. W ogóle nie wystąpi w poniższych sytuacjach:

l

l

l

Poręczenie czekowe

Omawiając poręczenie wekslowe, nie sposób nie wspomnieć chociaż słowem o poręczeniu czekowym. Regulują je przepisy art. 25–27 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo czekowe (Dz.U. nr 37, poz. 283 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 554). Zgodnie z art. 25 Prawa czekowego, zapłatę czeku można zabezpieczyć poręczeniem czekowym (awal) co do całości sumy czekowej lub co do jej części. Tego rodzaju poręczenia może udzielić osoba trzecia, która do tej pory nie była w żaden sposób związana z istniejącym stosunkiem czekowym. Jako poręczyciel czekowy ma prawo także wystąpić osoba już podpisana na czeku. Poręczenia nie może natomiast udzielić trasat.

Poręczenie czekowe powstaje w wyniku wpisania na czeku albo na jego przedłużku słowa „poręczam” (może być nim również inny równoznaczny wyraz) oraz złożenia obok niego własnoręcznego podpisu. Stosownie do art. 26 Prawa czekowego, sam podpis na przedniej stronie czeku uważa się za udzielenie poręczenia (wyjątek stanowi podpis wystawcy czeku).

Podobnie jak przy poręczeniu wekslowym, z poręczenia czekowego powinno jednoznacznie wynikać, za kogo je dano. Jeżeli nie można stwierdzić, kogo to poręczenie dotyczy, uważa się, że udzielono go za wystawcę.

Poręczyciel czekowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył.

W myśl art. 27 Prawa czekowego, zobowiązanie poręczyciela jest ważne wtedy, gdy zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej. Mamy tu zatem do czynienia z taką samą zasadą, jaka obowiązuje przy poręczeniu wekslowym. Analogicznie jest w sytuacji, gdy poręczyciel czekowy zapłaci czek zamiast dłużnika. W takim przypadku nabywa prawa, wynikające z czeku, przeciw osobie, za którą poręczył, i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z czeku. Może więc wystąpić o zwrot zapłaconej sumy.

Pamiętaj, że

Możesz uchylić się od skutków udzielanego poręczenia tylko wówczas, jeśli zobowiązanie przez Ciebie poręczone jest nieważne.

Sprawdź swoją wiedzę:

1. Jakie konieczne elementy powinien zawierać weksel trasowany?

2. Czy dopuszczalne jest udzielenie poręczenia wekslowego w osobnym dokumencie?

3. W jakich przypadkach nie powstaje odpowiedzialność awalisty?

4. Czy trasat może udzielić poręczenia czekowego?

Artur Jezierski