Poradnik Gazety Prawnej 10/2004 z 09.03.2004 [dodatek: Firma w UE, str. 1]
Data publikacji: 02.03.2004
Swoboda przepływu kapitału
Zasada swobodnego przepływu kapitału w prawie Unii Europejskiej współtworzy zespół tzw. czterech podstawowych wolności (wolność przepływu towarów, usług, osób i kapitału), stanowiących prawny fundament jednolitego wewnętrznego rynku europejskiego. Zgodnie z tą zasadą zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między państwami członkowskimi, a co do zasady także między państwami członkowskimi a państwami nienależącymi do UE. Swoboda przepływu kapitału oznacza przede wszystkim możność nieograniczonego dokonywania przez przedsiębiorców rozliczeń finansowych ze swymi kontrahentami z państw członkowskich, a także z większością państw trzecich, jak również swobodę inwestowania, także w nieruchomości, w innych państwach członkowskich. Nasz system prawny został już w większości zharmonizowany z systemem prawa unijnego w omawianym zakresie, jednak pewne zmiany przepisów wejdą w życie dopiero z dniem przystąpienia Polski do UE.
Wojciech Langowski
radca prawny
Miller, Canfield, W. Babicki i Wspólnicy Spółka Komandytowa
Wiadomości ogólne
Rys historyczny
Do 1 stycznia 1994 r. zasada swobodnego przepływu kapitału była wyrażona w art. 67 ust. 1 Traktatu Rzymskiego (ustanawiającego EWG). Przepis ten przewidywał stopniowe znoszenie ograniczeń w przepływie kapitału należącego do przedsiębiorców oraz osób stale przebywających na terytorium UE oraz zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce pochodzenia lub przeznaczenia transferowanego kapitału. Państwa członkowskie zobowiązane były jednak do zniesienia ograniczeń tylko w zakresie niezbędnym do właściwego funkcjonowania wspólnego rynku, bowiem obawiano się, że pełne zniesienie ograniczeń mogłoby zagrozić polityce gospodarczej lub stabilności bilansu płatniczego poszczególnych państw członkowskich. W latach 1960-1962 Rada przyjęła dwie dyrektywy wykonawcze określające zakres obowiązków państw członkowskich dotyczących liberalizacji przepływu kapitału.
Dyrektywy te zobowiązywały państwa członkowskie do bezwarunkowego wydania ogólnych zezwoleń dewizowych na dokonywanie niektórych transakcji w obrocie między państwami członkowskimi, takich jak m.in. inwestycje bezpośrednie (transfer kapitału na cele prowadzenia działalności gospodarczej za granicą), nabywanie nieruchomości, krótkoterminowe kredyty i pożyczki, nabywanie papierów wartościowych notowanych na giełdach państw członkowskich, a także do wydania zezwoleń na inne transakcje między państwami członkowskimi (m.in. nabywanie papierów wartościowych nieznajdujących się w obrocie giełdowym i udziałów w funduszach inwestycyjnych, średnio- i długoterminowe kredyty i pożyczki), ale już pod warunkiem, że taka liberalizacja nie utrudni prowadzenia wewnętrznej polityki gospodarczej. Dyrektywy określały również kategorie transakcji i czynności, które w ogóle nie musiały podlegać liberalizacji, a zaliczono do nich m.in. otwieranie bieżących rachunków bankowych w innych państwach oraz dokonywanie przelewów za ich pomocą.
W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych niektóre państwa członkowskie wprowadzały ponownie ograniczenia przepływu kapitału w związku z wahaniami swych bilansów płatniczych w tym okresie. Dopiero w drugiej połowie lat osiemdziesiątych ponownie przystąpiono do liberalizacji w zakresie przepływu kapitału w związku z podpisaniem 17 lutego 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego przewidującego utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego.
Dyrektywa 88/361 z dnia 24 czerwca 1988 r. - o realizacji art. 67 Traktatu - wprowadziła nakaz pełnej liberalizacji prawa dewizowego w zakresie przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi oraz, co do zasady, między państwami członkowskimi a państwami trzecimi, począwszy od 1 lipca 1990 r. Dopiero od tej daty została ustanowiona rzeczywista swoboda przepływu kapitału we Wspólnocie Europejskiej.
Ostatnim krokiem było wejście w życie 1 stycznia 1994 r. postanowień Traktatu z Maastricht dotyczących kapitału i płatności, które wprowadziły nową regulację pełnej swobody przepływu kapitału do Traktatu ustanawiającego EWG, przemianowanego wówczas na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską („TWE”). Traktat Amsterdamski z 2 października 1997 r. wprowadził aktualnie obowiązującą numerację przepisów TWE dotyczących swobody przepływu kapitału i płatności (art. 56-60 TWE) oraz zniósł uprzednio obowiązujące w tym zakresie przepisy przejściowe (dawne art. 73a i 73e TWE).
Przepływ kapitału a przepływ osób, towarów i usług
W orzecznictwie ETS (wyrok z 31 stycznia 1984 r., Sp. 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone) dokonano rozróżnienia płatności klasyfikowanych w świetle prawa UE jako przepływ kapitału (tj. podlegających regulacjom związanym z zasadą swobodnego przepływu kapitału) oraz płatności mających na celu realizację pozostałych podstawowych swobód (tj. podlegających regulacjom dotyczącym zasad swobodnego przepływu osób, towarów i usług). Płatności dokonywane za nabyte w ramach jednolitego rynku wewnętrznego towary i usługi i związane z nimi transfery nie są uważane za przepływ kapitału. Podobnie nie jest uważany za przepływ kapitału transfer na terytorium innego państwa członkowskiego środków pieniężnych pochodzących z wynagrodzenia pracownika świadczącego pracę w innym państwie członkowskim ani też dokonywanie zagranicznych płatności pomiędzy państwami członkowskimi niezbędnych w związku z prowadzoną w jednym z nich działalnością gospodarczą, ale niemających charakteru inwestycji kapitałowej.
Natomiast za przepływ kapitału uznaje się wyłącznie samodzielne transakcje finansowe, które polegają na lokowaniu kapitału w innych państwach. Pojęcie „przepływu kapitału” obszernie wyjaśnia stanowiąca załącznik nr 1 do Dyrektywy nr 88/361 „Nomenklatura przepływów kapitału”, określająca, jakie rodzaje transakcji w obrocie między państwami członkowskimi są objęte swobodą. W załączniku za przepływ kapitału uznaje się:
• inwestycje bezpośrednie (tworzenie, rozwój i nabywanie istniejących przedsiębiorstw, udział w przedsiębiorstwie i udzielanie pożyczek długoterminowych w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych więzi gospodarczych),
• inwestycje w nieruchomości (zakup, sprzedaż, budowa),
• operacje na rynku papierów wartościowych (akcji, obligacji), zarówno znajdujących się w obrocie giełdowym, jak i poza nim (zakup, sprzedaż, emisja i wprowadzanie na rynek),
• operacje jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (zakup, sprzedaż, emisja i wprowadzanie na rynek),
• operacje na papierach wartościowych i innych instrumentach finansowych będących przedmiotem obrotu na rynkach pieniężnych, np. obligacji państwowych, bonów skarbowych, bankowych papierów wartościowych (zakup, sprzedaż, emisja i wprowadzanie na rynek),
• operacje na rachunkach bieżących i depozytowych (lokaty) instytucji finansowych (m.in. otwieranie rachunków i wpłaty),
• kredyty związane z transakcjami handlowymi lub usługami, w których uczestniczy obywatel UE (także factoring i dyskonto weksli),
• inne pożyczki i kredyty (także leasing),
• poręczenia, gwarancje i prawa zastawu,
• płatności wynikające z umów ubezpieczenia (na życie, kredytu i innych),
• przepływy kapitału o charakterze osobistym (pożyczki, darowizny, posagi, spadki i zapisy, mienie przesiedleńcze itd.),
• fizyczny przywóz i wywóz wartości majątkowych (środków płatniczych i papierów wartościowych),
• pozostały przepływ kapitału (np. podatki, odszkodowania, zwrot nienależnych świadczeń, honoraria z tytułu praw autorskich i własności intelektualnej i wszelkie inne świadczenia pieniężne).
Katalog ten z uwagi na ogólne sformułowanie ostatniego punktu ma charakter otwarty, bowiem z założenia nie wyczerpuje wszystkich możliwych form przepływu kapitału.
W odróżnieniu od pozostałych trzech swobód, swoboda przepływu kapitału przysługuje nie tylko obywatelom UE (i osobom prawnym przez nich tworzonym), ale wszystkim osobom fizycznym i prawnym posiadającym na ich terenie miejsce zamieszkania lub siedzibę.
Regulacje unijne
Omawiana zasada zawarta jest w art. 56-60 TWE. Artykuł 56 TWE stanowi, że wszelkie ograniczenia przepływu kapitału oraz dokonywania płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi są zakazane. Zasada ta nie narusza prawa danego państwa członkowskiego do:
• stosowania przepisów prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania (tj. rezydentów i nierezydentów) lub różne miejsce inwestowania kapitału,
• podejmowania wszelkich środków niezbędnych do:
- zapobiegania naruszeniom ustaw i aktów wykonawczych danego państwa (zwłaszcza w sferze podatkowej i nadzoru nad instytucjami finansowymi),
- ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej,
- podejmowania środków uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa publicznego.
Jednakże środki i procedury nie mogą stanowić dyskryminacji ani też ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności. Powinny one być również adekwatne do założonych celów, a więc nie ograniczać swobody w stopniu większym niż konieczny do ich realizacji. Ponadto przewidziane przez TWE procedury związane z prawem obywateli UE do osiedlania się i prowadzenia działalności gospodarczej nie mogą być sprzeczne z postanowieniami art. 56-57 TWE.
PRZYKŁAD
Na podstawie art. 58 ust. 1 lit. a) TWE dopuszczalne jest wprowadzenie odmiennych stawek podatku dochodowego od osób fizycznych dla dochodów uzyskanych z odsetek od lokat bankowych zdeponowanych przez rezydentów w bankach krajowych i zagranicznych albo odmiennej stawki dla dochodów uzyskanych z takich lokat w bankach krajowych przez rezydentów i nierezydentów, jeśli nie będzie to mieć charakteru dyskryminacji ani nie będzie ograniczać swobodnego przepływu kapitału.
Artykuł 3 Dyrektywy nr 88/361 przewiduje możliwość wprowadzenia przez państwo członkowskie środków ochronnych w odniesieniu do niektórych kategorii przepływów kapitału, określonych w załączniku nr 2 do dyrektywy, jeśli przepływy kapitału krótkoterminowego o wyjątkowo dużej skali powodują poważne napięcia na rynkach walutowych i prowadzą do poważnego zakłócenia w prowadzeniu polityki pieniężnej i walutowej takiego państwa, co przejawia się przykładowo w znacznych wahaniach płynności wewnętrznej. Zasadniczo środki takie mogą być zastosowane na podstawie upoważnienia uzyskanego przez zainteresowane państwo od Komisji, która określi w takim przypadku zasady i warunki ich zastosowania.
Zainteresowane państwo może wyjątkowo podjąć środki ochronne w trybie pilnym bez upoważnienia Komisji, jeśli są one niezbędne. W takim przypadku państwo to powinno powiadomić Komisję oraz pozostałe państwa członkowskie o podjęciu takich środków najpóźniej w dniu ich wejścia w życie, a Komisja podejmie decyzję, czy będą one mogły być dalej stosowane. Decyzje podejmowane przez Komisję mogą być odwołane lub zmienione przez Radę kwalifikowaną większością głosów.
ZAPAMIĘTAJ
Okres stosowania środków ochronnych nie może przekroczyć sześciu miesięcy, a wprowadzone ograniczenia muszą być określone i stosowane w taki sposób, by powodowały jak najmniejsze przeszkody w swobodnym przepływie osób, towarów i usług.
Uprawnienia do podjęcia określonych środków zaradczych, które mogłyby wiązać się z ograniczeniem swobodnego przepływu kapitału, przewidują również art. 119 i 120 TWE, z zastrzeżeniem, że mogą one mieć zastosowanie do Polski do momentu wejścia w trzeci etap Unii Gospodarczej i Walutowej, tj. wprowadzenia euro jako waluty wewnętrznej.
Przepływ kapitału między UE a państwami trzecimi
Wprawdzie art. 56 TWE nie różnicuje zakresu zastosowania zasady swobodnego przepływu kapitału dla przepływów na jednolitym rynku wewnętrznym i dla przepływów kapitału między państwami UE a państwami trzecimi, jednakże art. 57 oraz art. 59-60 TWE zawierają szczególne postanowienia umożliwiające utrzymanie istniejących lub wprowadzenie nowych ograniczeń przepływu kapitału w stosunkach z państwami trzecimi.
Zgodnie z art. 57 ust. 1 TWE, zakaz ograniczeń swobodnego przepływu kapitału zawarty w art. 56 TWE nie narusza takich ograniczeń istniejących w prawie UE lub w prawie krajowym danego państwa członkowskiego 31 grudnia 1993 r. w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą one inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczeniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe.
PRZYKŁAD
Jeśli w państwie członkowskim UE 31 grudnia 1993 r. obowiązywał wymóg uzyskania zezwolenia na nabycie przez nierezydenta nieruchomości w celach inwestycyjnych, zakaz ten nie będzie mógł być stosowany w stosunku do przedsiębiorcy polskiego po przystąpieniu Polski do UE, ale może być utrzymywany w stosunku do przedsiębiorców mających siedzibę w krajach nienależących do UE, a zwłaszcza nienależących do OECD. Natomiast po 31 grudnia 1993 r. żadne nowe ograniczenia prawne w tym zakresie nie mogą być wprowadzone.
Jeżeli, w wyjątkowych okolicznościach, przepływ kapitału do i z państw trzecich powoduje lub może spowodować poważne trudności w funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej, Rada jest upoważniona do podjęcia wobec państw trzecich, na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, środków ochronnych, które są bezwzględnie konieczne dla uniknięcia takich trudności. Rada podejmuje decyzję w tym przedmiocie na wniosek Komisji i po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym, kwalifikowaną większością głosów.
Jeśli wspólne stanowisko państw członkowskich lub wspólne działanie przyjęte na podstawie postanowień TWE, dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, przewidują działanie Wspólnoty zmierzające do zerwania lub ograniczenia w całości lub części stosunków gospodarczych z państwem trzecim, Rada - stanowiąc kwalifikowaną większością - na wniosek Komisji, może podjąć w stosunku do takiego państwa trzeciego pilne i niezbędne środki w odniesieniu do przepływu kapitału i płatności (np. zakazać dokonywania transferów pieniężnych).
Do czasu podjęcia takich środków przez Radę zainteresowane państwo członkowskie może z ważnych przyczyn politycznych i pilnych powodów podjąć jednostronne środki przeciwko państwu trzeciemu w zakresie przepływu kapitału i płatności, informując o tym niezwłocznie Komisję i pozostałe państwa członkowskie. Na wniosek Komisji, Rada może kwalifikowaną większością zadecydować, że państwo członkowskie powinno zmienić lub uchylić takie środki.
Implementacja zasad przepływu kapitału w prawie polskim
W negocjacjach przedakcesyjnych Polska od początku deklarowała gotowość pełnego wdrożenia prawa UE w zakresie swobody przepływu kapitału. Wyjątek stanowiły zasady nabywania nieruchomości w Polsce przez podmioty unijne - w tym zakresie Polska występowała o przyznanie długich okresów przejściowych.
Większość regulacji unijnych dotyczących zasady swobodnego przepływu kapitału została już wprowadzona do prawa polskiego i bądź obowiązuje, bądź zacznie obowiązywać z dniem przystąpienia Polski do UE. Wyjątek stanowi m.in. planowana zmiana ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, która nie przeszła jeszcze procesu legislacyjnego.
Polskie prawo dewizowe
Największe znaczenie w procesie dostosowywania prawa polskiego do norm unijnych w dziedzinie swobody przepływu kapitału miało uchwalenie 27 lipca 2002 r. nowej ustawy - Prawo dewizowe (Dz.U. nr 141, poz. 1178 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 228, poz. 2260), która weszła w życie 1 października 2002 r.
Istotne znaczenie ma ponadto rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 września 2002 r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych (Dz.U. nr 154, poz. 1273).
Aktualnie obowiązujące prawo dewizowe przewiduje w pełni swobodny obrót dewizowy pomiędzy Polską a państwami UE, a także państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) - w tym m.in. Norwegią, Islandią i Liechtensteinem oraz państwami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - w tym m.in. USA, Kanadą, Australią, Nową Zelandią, Japonią, Szwajcarią i Turcją.
Swobodny obrót dewizowy polega na braku obowiązku uzyskiwania indywidualnych zezwoleń dewizowych na dokonywanie operacji dewizowych.
Ograniczenia w obrocie dewizowym z zagranicą
W obecnym stanie prawnym indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga:
• ustalanie oraz przyjmowanie przez rezydentów należności od nierezydentów w walutach innych niż waluty wymienialne, których wykaz ogłosił Prezes NBP w obwieszczeniu z dnia 17 września 2002 r. (MP nr 42, poz. 649), lub złoty, z wyjątkiem należności nieodpłatnych (np. darowizny) oraz należności niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej,
• wywóz oraz wysyłanie za granicę złota i platyny, z wyjątkiem wywozu i wysyłania przez nierezydentów, którzy uprzednio wwieźli je do Polski i odpowiednio zgłosili, a także przez rezydentów prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi oraz z wyjątkiem wywozu złotych monet NBP,
• wywóz oraz wysyłanie za granicę krajowych lub zagranicznych środków płatniczych o wartości przekraczającej łącznie równowartość 10 000 euro, z wyjątkiem wywozu i wysyłania środków płatniczych o wyższej wartości przez m.in.:
- rezydentów i nierezydentów, którzy wypłacili je z rachunku bankowego lub nabyli od banku za środki zgromadzone na takim rachunku (co należy udokumentować odpowiednim zaświadczeniem),
- nierezydentów, którzy uprzednio wwieźli je do Polski i odpowiednio zgłosili.
PRZYKŁAD
Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymagałoby np. ustalenie i przyjęcie przez polskiego przedsiębiorcę - podwykonawcę firmy amerykańskiej budującej rurociąg w Iraku - wynagrodzenia w dinarach irackich, które nie są walutą wymienialną. Zezwolenia takiego wymagałoby również wywiezienie z kraju obligacji polskiej spółki o łącznej wartości przewyższającej równowartość 10 000 euro, ale nie byłoby ono konieczne w razie wywozu nabytych od banku, za środki zgromadzone na rachunku bankowym, bankowych papierów wartościowych na łączną sumę ponad 10 000 euro.
Ograniczenia w obrocie dewizowym w kraju
Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga dokonywanie w kraju między rezydentami rozliczeń w walutach obcych, z wyjątkiem m.in.:
• rozliczeń między osobami fizycznymi niezwiązanych z działalnością gospodarczą,
• rozliczeń między rezydentami, gdy waluty obce rezydent uzyskał sprzedając rzeczy lub prawa drugiego rezydenta w obrocie dewizowym z zagranicą,
• określonych rozliczeń między pracodawcą a pracownikiem związanych z pracą lub podróżą służbową za granicą.
Obrót dewizowy z krajami trzecimi
Znacznie więcej ograniczeń przewiduje się w obrocie dewizowym z krajami trzecimi - nienależącymi do UE, EOG ani OECD - np. Rosją, Białorusią, Ukrainą, Chinami czy Indiami, w tym zwłaszcza z krajami, z którymi Polska nie ma podpisanej umowy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji (np. niektóre kraje Afryki, Brazylia). Zezwolenia dewizowego wymaga m.in. wywóz, wysyłanie i przekazywanie do takich krajów zagranicznych środków płatniczych na cele działalności gospodarczej (oprócz bezpośredniego świadczenia usług i dokonywania płatności za usługi), nabywanie przez rezydentów położonych w tych krajach nieruchomości lub udziałów i akcji w spółkach.
Z dniem przystąpienia Polski do UE Rada Ministrów utraci możliwość wprowadzania ograniczeń w obrocie dewizowym w celu zapewnienia porządku lub bezpieczeństwa publicznego, a także zapewnienia stabilności waluty polskiej w razie nagłych wahań jej kursu lub powstania tego rodzaju zagrożeń. Pozostanie natomiast, zgodna z art. 120 TWE, możliwość wprowadzenia przez rząd ograniczeń w obrocie dewizowym z zagranicą w celu zapewnienia równowagi bilansu płatniczego, w razie jego nierównowagi, nagłego załamania lub powstania takiego zagrożenia.
Zgodnie z Kompleksowym raportem monitorującym w sprawie przygotowań Polski do członkostwa w UE z 5 listopada 2003 r., Polska powinna jeszcze usunąć pewne wymagania dotyczące uzyskiwania zezwoleń dewizowych na niektóre czynności dewizowe oraz górny limit nabywania i sprzedaży zagranicznych środków płatniczych w kantorach wymiany walut (20 000 euro w ramach jednej umowy).
Przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy
Ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1505) wprowadzono do polskiego prawa przepisy Dyrektywy Rady nr 91/308 z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy.
Przepisy ustawy dotyczą m.in. rejestracji transakcji o wartości powyżej 15 000 euro i dokonujących je osób przez określone podmioty (m.in. banki, kantory wymiany walut, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, Pocztę Polską, notariuszy, pośredników nieruchomościowych), zgłaszania takich transakcji Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej i możliwości wstrzymania przez niego „podejrzanych transakcji” oraz zastosowania blokady odpowiednich rachunków bankowych. Zgodnie z raportem monitorującym, obowiązek rejestracji i zgłaszania podejrzanych transakcji powinien zostać rozciągnięty na kolejne kategorie podmiotów, m.in. prawników, doradców podatkowych, księgowych i biegłych rewidentów.
Również w dziedzinie prawa bankowego i innych przepisów dotyczących płatności i rozliczeń finansowych nastąpiła już prawie pełna harmonizacja prawa polskiego z prawem UE:
• ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. nr 123, poz. 1351 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 223, poz. 2216) oraz niektóre przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. nr 217, poz. 2125) implementują do prawa polskiego postanowienia Dyrektywy nr 98/26 z 19 maja 1998 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych, przewidując m.in. nieodwołalność zleceń rozrachunku oraz gwarancje wykonania zleceń rozrachunku pomimo ogłoszenia upadłości jednego z uczestników systemu płatności po nadaniu zlecenia, które ma obciążyć rachunek uczestnika,
• ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385) wprowadza postanowienia Dyrektywy nr 2000/46 o podejmowaniu i prowadzeniu działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz o nadzorze nad ich działalnością,
• ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. nr 111, poz. 1195) wprowadza m.in. nowe zasady dotyczące prowadzenia przez banki krajowe działalności za granicą oraz działalności bankowej wykonywanej w Polsce przez zagraniczne instytucje kredytowe oraz ich oddziały, a także tzw. przelewów transgranicznych, które wejdą w życie z dniem przystąpienia Polski do UE i implementują postanowienia Dyrektywy nr 97/5 z 27 stycznia 1997 r. w sprawie przelewów transgranicznych.
Przelewy transgraniczne
Zagadnienia przelewów transgranicznych dotyczy art. 63g ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 229, poz. 2276). Przez pojęcie takich przelewów rozumie się zlecane przez klientów banków (zleceniodawców) polecenia przelewu i wpłat gotówkowych w obrocie z krajami członkowskimi UE oraz z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią, w kwocie nieprzekraczającej równowartości w złotych 50 000 euro przeliczonej według kursów średnich ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski w dniu przyjęcia zlecenia.
Bank dokonujący takiego przelewu będzie zobowiązany wobec swego klienta do:
• złożenia na żądanie klienta, przed przyjęciem dyspozycji przelewu, oświadczenia, zawierającego termin wykonania przelewu oraz wysokość wszystkich opłat i prowizji z nim związanych (z wyłączeniem kosztów związanych z zastosowaniem kursów walut obcych w złotych),
• wykonania przelewu transgranicznego w pełnej kwocie objętej zleceniem (bez dokonywania z niej żadnych potrąceń z tytułu kosztów przelewu), chyba że klient określi, że koszty pokryje w całości lub w części beneficjent przelewu; nie wyklucza to uprawnień banku beneficjenta do pobierania opłat związanych z prowadzeniem jego rachunku,
• wykonania przelewu transgranicznego przez uznanie rachunku banku beneficjenta, w terminie do końca 5 dnia roboczego następującego po dniu przyjęcia zlecenia, chyba że inny termin został ustalony w umowie z klientem.
ZAPAMIĘTAJ
W przypadku opóźnienia bank wypłaci klientowi - zleceniodawcy odsetki ustawowe od kwoty objętej zleceniem za okres liczony od końca terminu umownego (w przypadku braku takiego terminu - od końca 5 dnia roboczego następującego po dniu przyjęcia zlecenia) do dnia uznania rachunku banku beneficjenta, chyba że opóźnienie powstanie z przyczyn leżących po stronie zleceniodawcy lub beneficjenta.
Z kolei bank beneficjenta będzie zobowiązany do uznania rachunku beneficjenta do końca dnia roboczego następującego po dniu uznania rachunku banku beneficjenta przez bank zleceniodawcy przelewu, chyba że inny termin został ustalony w umowie. W przypadku opóźnienia w uznaniu rachunku beneficjenta bank beneficjenta wypłaci mu odsetki ustawowe od kwoty objętej zleceniem za okres od końca umownego terminu lub - w przypadku braku takiego terminu - od końca dnia roboczego, następującego po dniu uznania rachunku banku beneficjenta - do dnia, w którym został uznany rachunek beneficjenta, chyba że opóźnienie powstanie z przyczyn leżących po stronie zleceniodawcy lub beneficjenta.
W przypadku niewykonania przyjętego zlecenia przelewu transgranicznego (tj. jeżeli odpowiednia kwota nie wpłynie na rachunek banku beneficjenta), bank zleceniodawcy obowiązany jest zwrócić kwotę przelewu zleceniodawcy, tj. uznać jego rachunek lub postawić do jego dyspozycji (na jego wniosek, który może być złożony dopiero po upływie terminu wykonania przelewu) w terminie 14 dni roboczych po dniu złożenia wniosku, kwotę objętą zleceniem, nie wyższą jednak niż równowartość w złotych 12 500 euro, powiększoną o odsetki ustawowe za okres od dnia nadania zlecenia do dnia uznania rachunku zleceniodawcy kwotą odszkodowania lub postawienia do jego dyspozycji tej kwoty.
Niezależnie od prawa żądania odsetek ustawowych oraz zwrotu kwoty niewykonanego przelewu możliwe jest dochodzenie od banku odszkodowania na zasadach ogólnych.
ZAPAMIĘTAJ
Banki wykonujące przelew transgraniczny nie odpowiadają solidarnie.
Przepisów nakazujących zwrot zleceniodawcy kwoty niewykonanego przelewu transgranicznego nie stosuje się w przypadku, gdy zlecenie przelewu nie zostało zrealizowane:
• z przyczyn leżących po stronie instytucji pośredniczącej wskazanej przez bank beneficjenta - wówczas bank ten obowiązany jest postawić do dyspozycji beneficjenta kwotę objętą zleceniem, nie większą niż równowartość w złotych 12 500 euro,
• z powodu błędów lub przeoczeń w instrukcji udzielonej przez zleceniodawcę lub z przyczyn leżących po stronie instytucji pośredniczącej wskazanej przez zleceniodawcę - wtedy bank zleceniodawcy i instytucje pośredniczące powinny podjąć niezwłocznie starania w celu odzyskania kwoty objętej zleceniem, a gdy zostanie ona odzyskana przez bank, będzie on obowiązany do przekazania jej na rachunek zleceniodawcy lub postawienia do jego dyspozycji (ale już nie do zwrotu zleceniodawcy opłat i naliczonych odsetek) oraz może potrącić własne koszty poniesione przy odzyskiwaniu.
Odpowiedzialność banków oraz instytucji pośredniczących w wykonaniu przelewów transgranicznych za nienależyte wykonanie lub niewykonanie zlecenia jest ponadto wyłączona w przypadku wystąpienia siły wyższej oraz w przypadku zastosowania przez bank przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.
PRZYKŁAD
Polski przedsiębiorca złożył w swym banku, po przystąpieniu Polski do UE, prawidłowe zlecenie dokonania przelewu 25 000 euro tytułem wadium w przetargu na zamówienie publiczne na rzecz szwedzkiej gminy. Rachunek beneficjenta w banku szwedzkim został uznany przez bank zleceniodawcy dopiero siódmego dnia roboczego po przyjęciu zlecenia, a ponadto bank potrącił z kwoty przelewu 200 euro tytułem swych dodatkowych kosztów związanych z przelewem, nieuwidocznionych w informacji uprzednio przekazanej zleceniodawcy. Przedsiębiorca nie został dopuszczony do udziału w przetargu wskutek wpłacenia wadium po terminie i w kwocie mniejszej niż przewidziana w warunkach przetargu. W takiej sytuacji zleceniodawca może domagać się od swego banku:
• zapłaty odsetek ustawowych od całej kwoty przelewu za opóźnienie za dwa dni - na podstawie art. 63g ust. 2 pkt 1 prawa bankowego (chyba że umowa rachunku bankowego przewidywała, że przelew transgraniczny może zostać wykonany w ciągu 7 dni roboczych),
• zwrotu kwoty bezprawnego potrącenia, tj. 200 euro - na podstawie art. 63g ust. 10 prawa bankowego,
• naprawienia szkody związanej z niedopuszczeniem do przetargu np. kosztów przygotowania oferty - na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 63g ust. 12 prawa bankowego.
Do przelewów transgranicznych odnoszą się także przepisy rozporządzenia nr 2560/2001 z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie płatności transgranicznych w euro, które będą stosowane bezpośrednio (bez konieczności implementacji) po przystąpieniu Polski do UE. Zgodnie z art. 3 tego rozporządzenia, opłaty (prowizje) pobierane przez banki i inne instytucje za wykonanie transgranicznej transakcji płatności elektronicznej w euro do kwoty 12 500 euro na terytorium UE powinny być takie same jak odpowiednie opłaty pobierane przez instytucję za wykonanie takiej płatności w granicach państwa członkowskiego, w którym ma ona swoją siedzibę.
Począwszy od 1 lipca 2003 r. opłaty (prowizje) pobierane przez banki i inne instytucje za wykonanie przelewu transgranicznego w euro do kwoty 12 500 euro na terytorium UE powinny być takie same jak odpowiednie opłaty pobierane za wykonanie takiego zlecenia przelewu w granicach państwa członkowskiego, w którym ma ona swoją siedzibę. Począwszy od 1 stycznia 2006 r. kwota 12 500 euro zostanie podniesiona do 50 000 euro.
Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców
Tę niezwykle sporną problematykę reguluje ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (t.j. Dz.U. z 1996 r. nr 54, poz. 245 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 128, poz. 1175), która wymaga uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonych w Polsce przez każdego cudzoziemca (z wyjątkami określonymi w art. 8 ustawy), pod rygorem nieważności umowy. Przepisy te powinny zostać dostosowane do prawa unijnego przez wyeliminowanie obowiązku uzyskania zezwolenia na nabywanie nieruchomości przez obywateli UE i państw członkowskich EOG oraz przedsiębiorców z tego obszaru, najpóźniej do dnia przystąpienia Polski do UE. Traktat Akcesyjny przewiduje dwa okresy przejściowe dla wprowadzenia pełnej swobody nabywania nieruchomości przez wymienione osoby:
• przez 5 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować wymóg uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości w odniesieniu do tzw. drugich domów (z tej kategorii wyłączone będą nieruchomości o charakterze rekreacyjnym nabywane w celach prowadzenia działalności gospodarczej), a ponadto zezwolenie nie będzie wymagane dla nabycia takich nieruchomości przez osoby zamieszkałe na terytorium Polski przez cztery lata przed transakcją,
• przez 12 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować zezwolenia w odniesieniu do nieruchomości rolnych i leśnych; jednakże okres przejściowy nie obejmie rolników indywidualnych osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samozatrudnienia w Polsce pod warunkiem dzierżawy i uprawiania przez nich nieruchomości przez trzy lata, a w województwach warmińsko-mazurskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i opolskim - siedmiu lat przed nabyciem nieruchomości.
W związku z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego został przygotowany i wpłynął do Sejmu rządowy projekt nowelizacji ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Nowelizacja powinna zostać uchwalona i wejść w życie przed przystąpieniem Polski do UE.
ZAPAMIĘTAJ
Nabycie drugiego domu określa się jako nabycie nieruchomości przeznaczonej pod zabudowę mieszkaniową lub na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, która nie będzie stanowić stałego miejsca zamieszkania cudzoziemca, przy czym w zakres tego pojęcia nie wchodzi nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego.
Projekt zakłada, że zezwolenie musi zostać wydane, jeśli nabycie nieruchomości przez cudzoziemca nie spowoduje zagrożenia obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego i nie sprzeciwiają się temu względy polityki społecznej i zdrowia publicznego, a cudzoziemiec wykaże istnienie określonych w projekcie okoliczności potwierdzających jego więzi z Polską (np. polskie pochodzenie lub narodowość, wykonywanie w Polsce działalności gospodarczej). Stanowi to pewne ograniczenie swobodnego uznania administracyjnego przy wydawaniu zezwoleń.
POTRZEBUJESZ POMOCY?