Tak stworzona nowa Unia miała być o wiele silniejsza, efektywniejsza decyzyjnie, prostsza strukturalnie, prawnie oraz co do systemu podejmowania decyzji, bardziej sprawna funkcjonalnie, a także bardziej przejrzysta i demokratyczna oraz zrozumiała i bliższa obywatelom. Powołany dla zredagowania wspomnianej Konstytucji Konwent Europejski przyjął 13 czerwca 2003 r. projekt wspomnianego Traktatu Konstytucyjnego (TK) oraz jednomyślną deklarację, że zostanie on zaakceptowany do grudnia 2003 r., a następnie podpisany w maju 2004 r. oraz wejdzie w życie przed upływem dwóch lat. Po fiasku jesiennej Konferencji Międzyrządowej (Inter-Governmental Conference - IGC) z tegoż roku, czyli po tzw. kryzysie brukselskim (którego główną przyczyną było nieco „spóźnione” stanowisko Polski domagającej się nagle zmiany systemu głosowania) kończącym prezydencję włoską, prace nad Traktatem uległy zawieszeniu.

Impas przełamano w maju 2004 r., po czym treść poprawek do projektu IGC przyjęła 18 czerwca 2004 r., a następnie 29 października 2004 r. na rzymskim Kapitolu szefowie państw i rządów UE uroczyście podpisali Traktat Konstytucyjny. Proces jego ratyfikacji przez państwa członkowskie miał być zakończony - zgodnie z postanowieniami odpowiedniego protokołu - w ciągu dwóch lat. Jednakże - po fiasku referendów w Holandii i we Francji - Rada Europejska ogłosiła w czerwcu 2005 r. „okres refleksji”, który - jak założono, niezależnie od ratyfikacji Traktatu przez 17 państw członkowskich - miał potrwać do końca 2006 r. Następnie, w trakcie prezydencji RFN, zaproponowano przyjęcie nowego traktatu, mającego włączyć regulacje TK do traktatów założycielskich (TUE i TWE). W I części konkluzji Rady Europejskiej z 21-22 czerwca 2007 r. oraz w I aneksie (16 stron) do nich ustalono główne kierunki tworzenia Traktatu Reformującego (, TR) oraz mandat negocjacyjny dla IGC, które zakładały maksymalne zachowanie postanowień TK wraz z protokołami i deklaracjami. Odrzucono nazwę Konstytucja oraz symbole nawiązujące do próby traktowania jej podobnie jak państwa, a zamiast tego postanowiono wprowadzić zmiany do TUE oraz TWE. Zrezygnowano również z proponowanego w Konstytucji systemu aktów prawnych (legislatywne - ustawy europejskie i ustawy ramowe oraz nielegislatywne - europejskie rozporządzenie, decyzje i opinie), zachowując kategorie dotychczasowe (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie).