Potrącenia komornicze i administracyjne z wynagrodzeń

Wstęp

Jednym z obowiązków pracodawcy (a także innego podmiotu zatrudniającego) jest współpraca z komornikiem lub administracyjnym organem egzekucyjnym w zakresie ustalenia możliwości wyegzekwowania zadłużenia wymagalnego na podstawie tytułów wykonawczych od osób zatrudnionych (obecnie i w przeszłości). Tytułem wykonawczym jest zarówno np. wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności, jak i deklaracja podatkowa czy deklaracja ZUS, ale też ugoda sądowa. Wierzycielem zatrudnionych może być również podmiot, który zatrudnia te osoby. Ma on prawo zaspokajać swoje należności bezpośrednio od dłużnika będącego pracownikiem lub inną osobą zatrudnioną. Obowiązek informacyjny, a następnie wykonawczy w zakresie egzekucji z wynagrodzeń i innych wierzytelności został nałożony na podmioty zatrudniające na mocy przepisów prawa. Jakiekolwiek uchybienia w tym zakresie są sankcjonowane grzywną, a także odrębną odpowiedzialnością wobec wierzyciela z tytułu poniesionej przez niego szkody.

Przy dokonywaniu potrąceń i egzekucji z wynagrodzenia za pracę i innych przysługujących wierzytelności (np. zasiłków z FUS, wynagrodzenia z tytułu realizacji umowy cywilnoprawnej) należy wykazać się znajomością w szczególności następujących aktów prawnych:

● ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy,
● ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego,
● ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny,
● ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz rozporządzeń wykonawczych wydanych na podstawie tej ustawy,
● ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych,
● ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa oraz rozporządzeń wykonawczych wydanych na podstawie tej ustawy,
● ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
● ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
● ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

I. Zasady współpracy pracodawcy i innych podmiotów zatrudniających z komornikami i administracyjnymi organami egzekucyjnymi w zakresie udzielania informacji o dłużniku

1. Podstawa do wszczęcia egzekucji sądowej

Podstawą zobowiązującą do wszczęcia egzekucji z wynagrodzenia lub innej wierzytelności jest tytuł wykonawczy. Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru. Za tytuł wykonawczy uznaje się również jednolity tytuł wykonawczy oraz zagraniczny tytuł wykonawczy.

Tytułami wykonawczymi są tytuły egzekucyjne zaopatrzone w klauzulę wykonalności (art. 776 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Klauzulę wykonalności definiuje się jako formalne wyrażenie przez sąd (lub administracyjny organ egzekucyjny) dopuszczalności wykonania tytułu egzekucyjnego, który określa roszczenia wierzyciela warunkujące wszczęcie postępowania egzekucyjnego, mające na celu doprowadzenie do przymusowego spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Sąd Najwyższy w wyroku z 25 października 2007 r. (sygn. akt II BP 11/07) uznał, że:

SN

(...) wymagalność zapłaty wynagrodzenia wynika dopiero z orzeczenia sądu uwzględniającego żądanie, a w istocie od spełnienia warunku podjęcia pracy (zgłoszenia gotowości do pracy) po orzeczeniu przywracającym do pracy. Roszczenie o wynagrodzenie staje się wymagalne dopiero od podjęcia pracy, czyli pod warunkiem (art. 786 § 2 KPC). Dopiero od daty tego zdarzenia pracodawca pozostaje w opóźnieniu w zapłacie zasądzonego wynagrodzenia (art. 481 § 1 KC w związku z art. 300 KP). Pracownikowi wypłaca się utracone wynagrodzenie, lecz z odsetkami dopiero od podjęcia pracy.

Każdy tytuł egzekucyjny powinien wskazywać wierzyciela i dłużnika, oraz jasno i zrozumiale określać świadczenie, do którego spełnienia zobowiązany jest dłużnik.

Tytułami egzekucyjnymi są (art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego):

● orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem; sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności (art. 183¹⁴ § 3 Kodeksu postępowania cywilnego);
● orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;
● inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;
● akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie;
● akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;
● akt notarialny określony w powyższych punktach, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi;
● odrębny od powyższych akt notarialny, w którym dłużnik złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji.

Przymiotu tytułu egzekucyjnego nie ma m.in. ugoda pozasądowa. W uchwale z 22 listopada 1968 r. (sygn. akt III CZP 108/68, OSNC 1969/11/190) Sąd Najwyższy przyjął, iż:

SN

(...) Takiej możliwości (przeprowadzenia egzekucji sądowej - przyp. autora) nie stwarza ugoda zawarta przez strony poza sądem, gdyż nie wywołuje ona bezpośrednich skutków procesowych, a przede wszystkim nie jest ona tytułem egzekucyjnym. W drodze ugody pozasądowej, tak jak w drodze każdej umowy, strony mogą załatwić sporną między nimi sprawę, wobec czego ugoda taka wywiera w zasadzie również skutki materialnoprawne i reguluje ich stosunek prawny, co może mieć znaczenie dla merytorycznego rozstrzygnięcia toczącego się procesu. Ugoda pozasądowa może także wywołać określony skutek procesowy, a mianowicie umorzenie postępowania, jeżeli strona cofnie pozew w warunkach art. 203 k.p.c. W wypadku takim proces kończy się nie ugodą, lecz cofnięciem pozwu. Jednakże ugoda pozasądowa nie jest przydatna do realizacji należnych Skarbowi Państwa kosztów sądowych w trybie art. 11 ust. 2-4 przepisów o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, gdyż nie jest tytułem egzekucyjnym i nie stanowi podstawy do wszczęcia egzekucji sądowej.

PRZYKŁAD 1

W wyniku winy pracownika uszkodzeniu uległa maszyna produkcyjna. Jej serwisem i naprawą zajmuje się jej producent - firma z Włoch. Koszty związane z naprawą maszyny (w tym także przyjazdu i zakwaterowania serwisantów) wyniosły ok. 20 000 zł.

Pracodawca podpisał z pracownikiem ugodę, na podstawie której zatrudniony zobowiązał się pokryć część kosztów, które ustalono na 7000 zł. Pracownik miał dokonywać wpłaty z tego tytułu na rachunek pracodawcy w 10 równych ratach. Wpłacił jednak tylko 1 ratę, a następnie przebywał na długoterminowym zwolnieniu lekarskim, po czym rozwiązano z nim umowę o pracę w trybie bez wypowiedzenia bez winy pracownika. Ugoda nie zawierała innej formy spłaty zobowiązania wobec pracodawcy, np. przez potrącenie z wynagrodzenia. Zatem na podstawie tej ugody nie może zostać wszczęte postępowanie egzekucyjne wobec pracownika.

Wzór. 1. Ugoda sądowa

Wzór 2. Wniosek o wydanie klauzuli wykonalności dla ugody sądowej

Wskazany wcześniej katalog tytułów egzekucyjnych jest katalogiem otwartym, który uzupełniają tytuły określone w przepisach szczególnych (np. w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych czy Ordynacji podatkowej).

Klauzula wykonalności nie jest nadawana m.in. w przypadkach wydania:

● prawomocnego postanowienia sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej,
● prawomocnego postanowienie komornika o ukaraniu grzywną,
● prawomocnego postanowienia komornika przyznającego zwrot kosztów postępowania egzekucyjnego,
● postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności w części, w jakiej przyznano w nim wierzycielowi zwrot kosztów postępowania.

2. Komornik i jego właściwość miejscowa

Sądowym organem egzekucyjnym dokonującym egzekucji z wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności jest komornik sądowy. Właściwość komornika ustalana jest w pierwszej kolejności według miejsca zamieszkania dłużnika. Jeżeli dłużnik nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce - według ostatniego miejsca zamieszkania dłużnika w Polsce (art. 27-28 w zw. z art. 880 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sytuacji, gdy egzekucja dotyczy alimentów lub renty mającej charakter alimentów, wniosek o wszczęcie egzekucji wierzyciel może zgłosić również do komornika sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela.

Wówczas komornik właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela ma obowiązek zawiadomić o wszczęciu egzekucji komornika sądu ogólnej właściwości dłużnika. Komornik ogólnej właściwości dłużnika zażąda przekazania mu sprawy wraz ze ściągniętymi kwotami, jeżeli wskutek dalszych zajęć suma uzyskana ze wszystkich egzekucji nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli. W przypadku dokonania zajęcia wynagrodzenia za pracę lub wierzytelności, równocześnie z przekazaniem sprawy, komornik zawiadamia pracodawcę, dłużnika, względnie wierzyciela zajętej wierzytelności, że dalszych wpłat należy dokonywać komornikowi, któremu przekazano sprawę (art. 1081 § 1-2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Wierzyciel ma prawo wyboru komornika na obszarze właściwości sądu apelacyjnego, na którym znajduje się siedziba kancelarii komornika właściwego również w przypadku egzekucji wszczętej wskutek (art. 10 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych):

● wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz zabezpieczenie roszczeń, w tym europejskich nakazów zabezpieczenia na rachunku bankowym, lub
● wykonywania innych tytułów wykonawczych oraz tytułów egzekucyjnych, które podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności.

Wierzyciel składa komornikowi, wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, pisemne oświadczenie, że korzysta z prawa wyboru komornika.

W przypadku egzekucji z innych wierzytelności (np. wynagrodzenia z umowy zlecenia, o dzieło) przeprowadza ją komornik sądu właściwości ogólnej dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Jeżeli nie ma podstaw do oznaczenia tej właściwości, postępowanie będzie prowadził komornik sądu właściwości ogólnej osoby zobowiązanej względem dłużnika. Gdy osoby takiej nie ma, egzekucja należy do komornika tego sądu, w którego okręgu znajduje się przedmiot świadczenia lub prawa.

3. Podstawa do wszczęcia egzekucji administracyjnej

Podstawą do podjęcia czynności egzekucyjnych przez organ administracji publicznej jest niewykonanie obowiązków z tytułu zapłaty:

● podatków, opłat i innych należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej;
● niepodatkowych należności budżetowych, do których stosuje się przepisy ustawy o finansach publicznych;
● należności z tytułu przychodów z prywatyzacji;
● grzywien i kar pieniężnych wymierzanych przez organy administracji publicznej;
● należności pieniężnych, innych niż wymienione w pkt 1 i 2, jeżeli pozostają we właściwości rzeczowej organów administracji publicznej;
● należności przypadających od jednostek budżetowych, wynikających z zastosowania wzajemnego potrącenia zobowiązań podatkowych z zobowiązaniami tych jednostek;
● należności pieniężnych przekazanych do egzekucji administracyjnej na podstawie innych ustaw;
● wpłat na rzecz funduszy celowych utworzonych na podstawie odrębnych przepisów;
● należności pieniężnych z tytułu składek do Funduszu Żeglugi Śródlądowej oraz składek specjalnych do Funduszu Rezerwowego;
● należności pieniężnych państwa członkowskiego wynikających z tytułu:

a) podatków i należności celnych pobieranych przez to państwo lub w jego imieniu, przez jego jednostki podziału terytorialnego lub administracyjnego, w tym organy lokalne, lub w imieniu tych jednostek lub organów, a także w imieniu Unii Europejskiej,

b) refundacji, interwencji i innych środków stanowiących część całkowitego lub częściowego systemu finansowania Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) oraz Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), w tym kwot należnych w związku z tymi działaniami,

c) opłat i innych należności pieniężnych przewidzianych w ramach wspólnej organizacji rynku Unii Europejskiej dla sektora cukru,

d) kar, grzywien, opłat i dopłat administracyjnych związanych z należnościami pieniężnymi, o których mowa w pkt a-c, nałożonych przez organy właściwe do pobierania podatków i należności celnych lub właściwe do prowadzenia postępowań administracyjnych dotyczących podatków i należności celnych lub potwierdzonych przez organy administracyjne lub sądowe na wniosek organów właściwych w sprawie podatków i należności celnych,

e) opłat za zaświadczenia i podobne do zaświadczeń dokumenty wydane w postępowaniach administracyjnych w sprawie należności pieniężnych, o których mowa w pkt a,

f) odsetek i kosztów związanych z należnościami pieniężnymi, o których mowa w pkt a-e, w związku z którymi możliwe jest zwrócenie się o wzajemną pomoc na podstawie ustawy o wzajemnej pomocy,

g) administracyjnych kar pieniężnych lub grzywien administracyjnych nałożonych na pracodawcę delegującego pracownika z terytorium RP w związku z naruszeniem przepisów dotyczących delegowania pracowników w ramach świadczenia usług;

● należności pieniężnych przekazanych do egzekucji administracyjnej na podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Polska;
● obowiązków o charakterze niepieniężnym pozostających we właściwości organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego lub przekazanych do egzekucji administracyjnej na podstawie przepisu szczególnego;
● obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, nakładanych w drodze decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy;
● obowiązków z zakresu ochrony danych osobowych, nakładanych w drodze decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Egzekucja administracyjna wszczynana jest również wtedy, gdy zobowiązania publicznoprawne wynikają odpowiednio:

● z deklaracji lub zeznania złożonego przez podatnika lub płatnika;
● ze zgłoszenia celnego złożonego przez zobowiązanego;
● z deklaracji rozliczeniowej złożonej przez płatnika składek na ubezpieczenie społeczne;
● z informacji o opłacie paliwowej;
● z informacji o dopłatach;
● z deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi;
● z rozliczenia zamknięcia, o którym mowa w art. 175 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2015/2446 z dnia 28 lipca 2015 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 w odniesieniu do szczegółowych zasad dotyczących niektórych przepisów unijnego kodeksu celnego (Dz. Urz. UE L 343 z 29.12.2015, str. 1, z późn.zm.);
● z informacji o opłacie emisyjnej;
● z deklaracji o wysokości daniny solidarnościowej.

We wskazanych wyżej przypadkach organ wszczyna egzekucję administracyjną, jeżeli:

● w deklaracji, w zeznaniu, w zgłoszeniu celnym, w deklaracji rozliczeniowej, w informacji o opłacie paliwowej, w informacji o dopłatach, w deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w rozliczeniu zamknięcia, w informacji o opłacie emisyjnej, w deklaracji o wysokości daniny solidarnościowej zostało zamieszczone pouczenie, że stanowią one podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego;
● wierzyciel (właściwy urząd) przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego przesłał zobowiązanemu upomnienie.

Egzekucja administracyjna może być bowiem wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie. Powinno ono zawierać wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego (chyba że przepisy szczególne przewidują w tym zakresie wyjątki). Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia.

4. Świadczenia niepodlegające egzekucji

Nie wszystkie przedmioty i dochody (w tym przysługujące z tytułu zatrudnienia) podlegają egzekucji. Wyłączenia w tym zakresie zostały wymienione zarówno w Kodeksie postępowania cywilnego, jak i w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Wspólnym zwolnieniem z egzekucji wymienionym we wskazanych dwóch aktach prawnych objęte są również:

● świadczenia alimentacyjne, świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne, świadczenie wychowawcze oraz jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem";
● świadczenia, dodatki i inne kwoty, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, tj. wymienione w:

- art. 31 ust. 1 (zwrot kosztów związanych z udzielaniem pomocy rodzinie przeżywającej trudności w opiece i wychowaniu dziecka, prowadzeniu gospodarstwa domowego, kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych),

- art. 80 ust. 1 i 1a (świadczenie przysługujące rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na każde umieszczone dziecko - na pokrycie kosztów jego utrzymania oraz dodatek w wysokości świadczenia wychowawczego, art. 81 (dodatek miesięczny przysługujący rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności - na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka),

- art. 83 ust. 1 i 4 (przysługujące rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka, świadczenie na pokrycie: niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka oraz kosztów związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki; przyznane rodzinie zastępczej świadczenie na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem niezbędnego remontu lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego),

- art. 84 pkt 2 i 3 (środki finansowe otrzymane przez podmiot prowadzący rodzinny dom dziecka w postaci pokrycia niezbędnych kosztów związanych z remontem lub ze zmianą lokalu w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w którym jest prowadzony rodzinny dom dziecka, a także w postaci innych niezbędnych i nieprzewidzianych kosztów związanych z opieką i wychowaniem dziecka lub funkcjonowaniem rodzinnego domu dziecka - do wysokości środków określonych w umowie o świadczenie usług),

- art. 140 ust. 1 pkt 1 (osobie opuszczającej, po osiągnięciu pełnoletności, rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, w przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu: pomoc na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie, zagospodarowanie, pomoc w uzyskaniu: odpowiednich warunków mieszkaniowych, zatrudnienia, pomoc prawną i psychologiczną)

oraz

● środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa w art. 83 ust. 2 i art. 84 pkt 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej.

4.1. Wyłączenia z egzekucji sądowej

Do wyłączonych z egzekucji sądowej należą m.in. (art. 829 i art. 831 Kodeksu postępowania cywilnego):

● przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju;
● pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
● zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
● jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
● narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
● u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez 2 tygodnie;
● przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
● produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres 3 miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy z 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych;
● przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny;
● sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych;
● 50 kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;

Należy zwrócić uwagę, iż wskazane wyłączenie z egzekucji dotyczy tych sum i świadczeń oraz diet, które faktycznie pokrywają ww. wydatki i wyjazdy lub stanowią diety. Jeżeli nie spełniają tego celu, nie obejmuje ich ochrona przed potrąceniem. Oznacza to, że podlegają zajęciu na ogólnych zasadach, jako element wynagrodzenia.

W wyroku z 12 października 2016 r. (III AUa 670/16) WSA w Gdańsku stwierdził, iż:

WSA

Osoba wykonująca swą stałą pracę za granicą, czy to na podstawie umowy o pracę, czy też na jakiejkolwiek innej podstawie prawnej, nie przebywa w podróży służbowej. W tej sytuacji świadczenie pracodawcy, choćby nazwane dietą z tytułu podróży służbowej, wypłacone pracownikowi nieodbywającemu takiej podróży, a mającemu miejsce pracy za granicą, nie jest należnością, o której mowa w § 2 punkt 15 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (jt. Dz.U. z 2015 r. poz. 2236), tylko przychodem, stanowiącym podstawę wymiaru składek w rozumieniu art. 18 ust. 1 u.s.u.s. Instytucja podróży służbowej nie może być bowiem aplikowana, tym bardziej instrumentalnie, dla ukrywania wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, czy też dla zmniejszenia obciążeń podatkowych i składkowych.

● sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego;
● środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z programów finansowanych z udziałem środków z budżetu Unii Europejskiej i pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a także innych niż wymienione środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, wypłacone w formie zaliczki, chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone;
● prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu;
● świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów;
● świadczenia z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej;
● wierzytelności przypadające dłużnikowi z budżetu państwa lub od Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przed ukończeniem udzielania tych świadczeń, w wysokości 75 każdorazowej wypłaty, chyba że chodzi o wierzytelności pracowników dłużnika lub świadczeniodawców, o których mowa w art. 5 pkt 41 lit. a i b ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
● sumy przyznane orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeżeli egzekwowana wierzytelność przysługuje Skarbowi Państwa;
● świadczenie integracyjne w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu socjalnym;
● wierzytelności przysługujące spółdzielni mieszkaniowej wobec członków spółdzielni i osób niebędących członkami spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu albo własność lokalu, z tytułu opłat związanych m.in. z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na ich lokale, jak również środki będące w dyspozycji spółdzielni w związku z wnoszeniem tych opłat, chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z wykonaniem przez wierzyciela zobowiązań, które miały być zaspokojone z ww. opłat.

Bezwzględnie wyłączone z egzekucji są także należności wypłacone w związku ze śmiercią tytułem zapomogi lub jednorazowego zaopatrzenia pod jakąkolwiek nazwą albo z tytułu ubezpieczenia na pokrycie kosztów pogrzebu. Wskazane należności podlegają egzekucji tylko na zaspokojenie kosztów pogrzebu (art. 832 Kodeksu postępowania cywilnego). W doktrynie uważa się, że wszczęcie takiej egzekucji powoduje po stronie wierzyciela obowiązek wykazania jej celu. Do tego rodzaju świadczeń należą:

● zasiłki pogrzebowe;
● zapomogi wypłacane w związku ze śmiercią (bez znaczenia pozostaje, jakie podmiot dokonywał tej wypłaty - pracodawca, związki zawodowe czy inna organi­zacja);
● zwrot kosztów pogrzebu oraz zapłata odszkodowania najbliższym członkom rodziny zmarłego;
● jednorazowe odszkodowanie przysługujące członkom rodziny ubezpieczonego, jeżeli jego śmierć nastąpiła w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
● zasiłek celowy przyznany na pokrycie części lub całości kosztów pogrzebu;
● odprawa pośmiertna (wypłacana przez pracodawców na podstawie art. 93 Kodeksu pracy).

4.2. Wyłączenia z egzekucji administracyjnej

Wyłączone spod egzekucji administracyjnej są m.in. (art. 8 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji):

● przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
● zapasy żywności i opału, niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny na okres 30 dni;
● jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce, potrzebne do wyżywienia zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
● narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, oraz surowce niezbędne do tej pracy na okres 7 dni;
● przedmioty niezbędne do pełnienia służby przez zobowiązanego lub do wykonywania przez niego zawodu;
● pieniądze w kwocie 760 zł;
● wkłady oszczędnościowe złożone w bankach na zasadach i w wysokości określonej przepisami Prawa bankowego;
● oszczędności członka kasy złożone w kasie w wysokości określonej przepisami ustawy z o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych;
● dokumenty osobiste, po jednej obrączce zobowiązanego i jego współmałżonka, wykonanej z metali szlachetnych, ordery i odznaczenia oraz przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, a także przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a które dla zobowiązanego mają znaczną wartość użytkową;
● kwoty otrzymane na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z innych tytułów niż roszczenia z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;
● 50 kwot diet otrzymanych na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;
● kwoty otrzymane jako stypendia;
● rzeczy niezbędne ze względu na ułomność fizyczną zobowiązanego lub członków jego rodziny;
● kwoty otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych;
● środki pochodzące z dotacji przyznanej z budżetu państwa na określone cele i znajdujące się na wyodrębnionym rachunku bankowym prowadzonym dla obsługi bankowej dotacji oraz środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a także innych niż wymienione środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, wypłacone w formie zaliczki, chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone;
● rzeczy służące w kościołach i innych domach modlitwy do odprawiania nabożeństwa lub do wykonywania innych praktyk religijnych albo będące obiektami kultu religijnego, choćby były kosztownościami lub dziełami sztuki;
● sumy przyznane orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeżeli egzekwowana wierzytelność przysługuje Skarbowi Państwa.

Dodatkowe ograniczenia w egzekucji dotyczą rolnika-dłużnika prowadzącego gospodarstwo rolne (art. 8a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

5. Stosowanie przepisów o zwolnieniu z egzekucji do wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności

W kontekście przysługującego pracownikowi oraz osobie niebędącej pracownikiem (np. zleceniobiorcy, samozatrudnionemu) wynagrodzenia czy wierzytelności niepodlegających egzekucji należy przy ustalaniu wysokości potrącenia uwzględnić przepisy Kodeksu pracy (odpowiednio do rodzaju potrącenia, a zatem zastosować odpowiednią dla niego granicę potrącenia i kwotę wolną od potrąceń).

Eksperci przyjmują, iż w przypadku wynagrodzenia za pracę (stałej periodycznej płacy) egzekucja nie dotyczy tej części wynagrodzenia, która przypada za czas od zajęcia (otrzymania pisma w tej sprawie) do najbliższej wypłaty i która odpowiada liczbie dni, jakie po zajęciu pozostały do kolejnej wypłaty. Przy założeniu, że wynagrodzenie jest wypłacane nie częściej niż raz w miesiącu (art. 85 § 1 Kodeksu pracy), jeden dzień odpowiada 1/30 wynagrodzenia. Zatem wolna od zajęcia będzie część wynagrodzenia proporcjonalna do części miesiąca, pozostałej po zajęciu do terminu kolejnej wypłaty.

Jednak przepis ten (art. 829 pkt 5 Kodeksu postępowania cywilnego) należy stosować z ograniczeniem egzekucji wskazanym w przepisach szczególnych, tj. Kodeksie pracy (art. 87-87¹ i art. 300 Kodeksu pracy w zw. z art. 833 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 505 pkt 4 Kodeksu cywilnego).

W przypadku dłużnika, który nie otrzymuje stałej płacy, oceny, jaka kwota pieniężna jest niezbędna dla dłużnika i jego rodziny na utrzymanie przez 2 tygodnie, dokonuje sądowy organ egzekucyjny.

6. Przebieg egzekucji z wynagrodzenia za pracę

Zajęcie wynagrodzenia za pracę (z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi) jest pierwszym etapem przebiegu egzekucji wszczętej przez komornika lub administracyjny organ egzekucyjny. Działania egzekucyjne skierowane są do dwóch podmiotów:

● dłużnika egzekwowanego, oraz
● podmiotu zatrudniającego (pracodawcy), zwanego też trzeciodłużnikiem lub poddłużnikiem, a także dłużnikiem (art. 1a pkt 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Zajęcie obowiązuje nadal, choćby po zajęciu nawiązano z dłużnikiem nowy stosunek pracy lub zlecenia albo choćby zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta o zajęciu wiedziała (art. 884 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego i art. 72 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Komornik zawiadamia dłużnika o tym, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Przez rozporządzenie wynagrodzeniem w inny sposób nie należy jednak rozumieć zrzeczenia się przez pracownika prawa do wynagrodzenia, co w kontekście egzekucji nie uchyla przepisu Kodeksu pracy, z którego zakaz ten wynika (art. 84 Kodeksu pracy). W doktrynie przyjmuje się, że rozporządzenie wynagrodzeniem w inny sposób może dotyczyć takich sytuacji jak przekazanie przez pracownika zajętej części na jego rachunek bankowy czy zlecenie odebrania zajętego wynagrodzenia przez osobę trzecią upoważnioną przez pracownika.

Natomiast podejmowane wobec podmiotu zatrudniającego czynności egzekucyjne sprowadzają się do nałożenia na ten podmiot następujących obowiązków wobec organu egzekwującego:

● niewypłacanie dłużnikowi poza częścią wolną od zajęcia żadnego wynagrodzenia;
● przekazywanie zajętego wynagrodzenia:

- bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu, zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie, albo

- komornikowi w wypadku, gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych, albo

- bezpośrednio komornikowi; w przypadku egzekucji administracyjnej pracodawca przekazuje zajęte wynagrodzenie bezpośrednio organowi egzekucyjnemu;

● złożenie w ciągu tygodnia informacji zawierającej:

- zestawienie periodycznego wynagrodzenia za pracę dłużnika (z wyszczególnieniem wszystkich jego składników) oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie;

- kwoty i terminy przekazywania zajętego wynagrodzenia wierzycielowi (komornikowi);

- wskazanie przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę przez złożenie oświadczenia o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podanie, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

Zarówno w przypadku egzekucji sądowej, jak i administracyjnej każdy z organów egzekwujących poucza pracodawcę o skutkach niezastosowania się do wezwania o zajęciu.

W odróżnieniu od administracyjnych tytułów wykonawczych nie istnieje urzędowy wzór zawiadomienia komornika o zajęciu wynagrodzenia za pracę. Treść tego zawiadomienia wynika z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Wzór 3. Zajęcie komornicze wynagrodzenia za pracę

Wzór 4. Odpowiedź pracodawcy na zajęcie komornicze

Wzór administracyjnego zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia za pracę został uregulowany w rozporządzeniu w sprawie wzorów dokumentów stosowanych w egzekucji należności pieniężnych (stanowi załącznik nr 1 do tego rozporządzenia).

Wzór. 5. Zawiadomienie o zajęciu wynagrodzenia za pracę

7. Przebieg egzekucji z innych wierzytelności

Tak jak w przypadku potrąceń z wynagrodzenia za pracę proces egzekucji z innych wierzytelności (będących m.in. wynagrodzeniem z tytułu realizacji umowy cywilnoprawnej) przebiega podobnie. Dotyczy zatem podobnych obowiązków, których niewykonanie lub spowodowanie innego uchybienia w tym zakresie może być sankcjonowane grzywną lub karą, a także odpowiedzialnością z tytułu wyrządzonej wierzycielowi szkody. Podstawą do wszczęcia egzekucji jest, tak jak w przypadku egzekucji z wynagrodzenia za pracę, tytuł wykonawczy.

Do egzekucji z wierzytelności komornik przystępuje przez jej zajęcie. W celu zajęcia komornik:

● zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia ani rozporządzać zajętą wierzytelnością i ustanowionym dla niej zabezpieczeniem;
● wezwie dłużnika wierzytelności, aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał dłużnikowi, lecz złożył je komornikowi lub na rachunek depozytowy Ministra Finansów;
● wezwie dłużnika wierzytelności, aby w razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, w przypadku gdy świadczenie nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych należności, uiszczał je na rzecz sądowego albo administracyjnego organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa - na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie; ponadto dłużnik ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o zbiegu egzekucji właściwe organy egzekucyjne, wskazując datę doręczenia zawiadomień o zajęciach dokonanych przez te organy i wysokość należności, na poczet których zostały dokonane zajęcia.

Jednocześnie z zajęciem wierzytelności komornik wzywa jej dłużnika, aby w ciągu tygodnia (7 kolejnych dni) złożył oświadczenie:

● czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, czy też odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny;
● czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność oraz czy i o jakie roszczenie została skierowana do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli.

Przez dłużnika zajętej wierzytelności należy też rozumieć m.in. zleceniodawcę.

Wzór zawiadomienia organu administracyjnego o zajęciu innej wierzytelności przypomina wzór zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia za pracę.

Wzór 6. Zawiadomienie o zajęciu innej wierzytelności

Wzór 7. Odpowiedź pracodawcy na zajęcie komornicze

8. Zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej

W sytuacji skierowania do wynagrodzenia za pracę lub innej wierzytelności zawiadomienia o wszczęciu egzekucji zarówno przez komornika, jak i administracyjny organ egzekucyjny, podmiot zatrudniający ma obowiązek określonego zachowania się wobec tych organów.

W wyroku z 1 czerwca 2017 r. (sygn. akt V SA/Wa 1944/16) WSA w Warszawie, stwierdził, że:

WSA

(...) Do zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej dochodzi, jeżeli do tego samego prawa lub rzeczy skierowana jest egzekucja sądowa i administracyjna, a obie egzekucje prowadzone są przeciwko temu samemu dłużnikowi (zobowiązanemu). Zbieg egzekucji nie oznacza zbiegu prowadzonych postępowań egzekucyjnych (administracyjnego czy sądowego), w ramach których komornik sądowy czy organ egzekucyjny zastosował środek egzekucyjny, tj. egzekucję do tej samej rzeczy albo prawa i tej samej osoby (dłużnika i zobowiązanego). Zbieg egzekucji to sytuacja odnosząca się do konkretnego, tego samego podmiotu oraz przedmiotu, rzeczy lub prawa, do którego skierowano egzekucję w trybie sądowym i administracyjnym. Aby uniknąć negatywnych skutków tego stanu rzeczy, ustawodawca poddał go kontroli, ocenie i rozstrzygnięciu sądowi powszechnemu.

W przepisach Kodeksu postępowania cywilnego przewidziano dwa rozwiązania zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej, które są uzależnione od:

● momentu zajęcia,
● kwoty zajęcia.

W przypadku uwzględnienia momentu zajęcia dalsze łączne prowadzenie egzekucji przejmuje bowiem ten organ egzekucyjny, który pierwszy dokonał zajęcia. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia pierwszeństwa zajęcia, przyjmuje się drugie kryterium zbiegu, czyli wysokość egzekwowanych należności.

Natomiast w sytuacji zbiegu egzekucji administracyjnej prowadzonej na podstawie jednolitego tytułu wykonawczego państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo zagranicznego tytułu wykonawczego określonych w ustawie z 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych i egzekucji sądowej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego - egzekucje do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie administracyjny organ egzekucyjny.

W razie kolejnego zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego egzekucję administracyjną przejmuje sądowy organ egzekucyjny, który prowadzi łącznie egzekucje w wyniku pierwszego zbiegu egzekucji.

Podmiot zatrudniający powinien poinformować organy egzekucyjne o zbiegu egzekucji, wskazując datę dokonania każdego zajęcia i wysokość należności, na poczet których każde zajęcie zostało dokonane (art. 773 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Wzór 8. Odpowiedź zleceniodawcy na zajęcie komornicze

WSA

(...) Przekazanie komornikowi do łącznego prowadzenia egzekucji sądowej i administracyjnej nie powoduje, że administracyjny organ egzekucyjny traci status organu egzekucyjnego właściwego w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, w którym zbieg egzekucji wystąpił. Zbieg egzekucji nie powoduje zawieszenia czy umorzenia prowadzonego administracyjnego postępowania egzekucyjnego, w ramach którego doszło do zbiegu egzekucji. Postępowanie to nadal trwa, istnieje, toczy się dopóki, dopóty nie zostanie umorzone lub zakończone w inny sposób np. poprzez wyegzekwowanie objętej nim należności. (Wyrok WSA w Gdańsku z 8 września 2015 r., sygn. akt I SA/Gd 713/15)

9. Żądanie organu egzekucyjnego podania danych dłużnika a RODO

Organ egzekucyjny może żądać m.in. od podmiotu zatrudniającego dłużnika (jako od innej instytucji określonej w art. 761 § 1 pkt 13 Kodeksu postępowania cywilnego) wyjaśnień i informacji dotyczących stanu majątkowego dłużnika lub umożliwiających identyfikację składników jego majątku oraz danych adresowych, ale tylko w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Jeżeli wierzyciel albo sąd zarządzający z urzędu przeprowadzenie egzekucji albo uprawniony organ żądający przeprowadzenia egzekucji nie wskaże majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik z urzędu (art. 801 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego):

● ustala majątek dłużnika w zakresie znanym mu z innych prowadzonych postępowań albo na podstawie publicznie dostępnych źródeł informacji, albo rejestrów, do których ma dostęp drogą elektroniczną;
● wzywa dłużnika do złożenia wykazu majątku.

Ustalanie przez komornika majątku zatrudnionego dłużnika na podstawie wskazanych przepisów (art. 761 i 801 Kodeksu postępowania cywilnego) ma konsekwencje dla podmiotów zatrudniających. Jeżeli w ocenie komornika pozyskanie od pracodawcy informacji i wyjaśnień ze wskazaniem ich rodzaju jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania egzekucyjnego, pracodawca ma obowiązek ich podania.

Uprawnienie do pozyskania dodatkowych danych o dłużniku w zakresie niezbędnym do wszczęcia lub prowadzenia postępowania egzekucyjnego oraz udzielania pomocy na podstawie ustawy o wzajemnej pomocy organ egzekucyjny lub wierzyciel będący np. innym państwem członkowskim lub państwem trzecim ma też administracyjny organ egzekucyjny.

Przykładami takich dodatkowych informacji są dane osobowe zatrudnionego dłużnika, tj. dotyczące jego miejsca zamieszkania lub pobytu albo rachunku bankowego, na który przekazywane są należności przysługujące mu od pomiotu zatrudniającego. Stanowią one dane osobowe, które są poprzez ich udostępnienie przez podmiot zatrudniający następnie przetwarzane przez organ egzekucyjny (w rozumieniu art. 4 pkt 1 i 2 RODO).

Zgodnie z tym przepisem:

● "dane osobowe" oznaczają wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej ("osobie, której dane dotyczą"); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej (art. 4 pkt 1 RODO);
● "przetwarzanie" oznacza operację lub zestaw operacji wykonywanych na danych osobowych lub zestawach danych osobowych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany, taką jak zbieranie, utrwalanie, organizowanie, porządkowanie, przechowywanie, adaptowanie lub modyfikowanie, pobieranie, przeglądanie, wykorzystywanie, ujawnianie poprzez przesłanie, rozpowszechnianie lub innego rodzaju udostępnianie, dopasowywanie lub łączenie, ograniczanie, usuwanie lub niszczenie (art. 4 pkt 2 RODO).

O dopuszczalność udostępnienia informacji przez podmioty zatrudniające na potrzeby prawidłowego przebiegu postępowania egzekucyjnego przesądza art. 6 RODO.

Przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie w przypadkach, gdy i w takim zakresie, w jakim spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków:

● osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych w jednym lub większej liczbie określonych celów;
● przetwarzanie jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą, lub do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, przed zawarciem umowy;
● przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze;
● przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej;
● przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi;
● przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą, wymagające ochrony danych osobowych, w szczególności gdy osoba, której dane dotyczą, jest dzieckiem.

Udostępniając organowi egzekucyjnemu dane osobowe zatrudnionych dłużników, podmiot zatrudniający czyni to z uwagi na niezbędność w zakresie:

● wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze lub
● wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi.

Oba te warunki są podnoszone jako podstawa udostępniania przez podmioty zatrudniające organowi egzekucyjnemu danych dłużników.

10. Konsekwencje niezastosowania się do wezwania organu egzekucyjnego

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują grzywnę w przypadku niezastosowania się podmiotu zatrudniającego do żądania komornika lub administracyjnego organu egzekucyjnego polegającego na nieudzieleniu wyjaśnień i niedopełnieniu obowiązków informacyjnych.

Wysokość grzywny uzależniona jest od rodzaju uchybienia podmiotu zatrudniającego - może być konsekwencją nieudzielenia komornikowi informacji i wyjaśnień lub niewykonania obowiązków związanych z otrzymanym zajęciem.

Za nieuzasadnioną odmowę udzielenia organowi egzekucyjnemu:

● wyjaśnień lub informacji dotyczących stanu majątkowego dłużnika lub umożliwiających identyfikację składników jego majątku oraz danych adresowych jedynie w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego toku postępowania, albo za udzielanie informacji lub
● wyjaśnień świadomie fałszywych

- pracownik odpowiedzialny za udzielenie wyjaśnień lub informacji, a gdyby ustalenie takiego pracownika było utrudnione, ukaraniu podlega jej kierownik - może być na wniosek wierzyciela lub z urzędu ukarana przez organ egzekucyjny grzywną do 2000 zł. Jednak przed wydaniem postanowienia w zakresie ukarania grzywną, organ egzekucyjny ma obowiązek wysłuchać kierownika (art. 762 § 1-2 Kodeksu postępowania cywilnego). Nałożenie grzywny przez organ egzekucyjny dokonuje się w wydanym postanowieniu o ukaraniu, który doręcza się osobie ukaranej, stronom oraz prokuratorowi.

Dodatkową sankcją, jaka może wyniknąć z nieuzasadnionej odmowy złożenia wyjaśnień lub przekazania informacji, jest odpowiedzialność karna za niedopełnienie lub przekroczenie obowiązków służbowych.

Na postanowienie komornika o ukaraniu grzywną można wnieść skargę na podstawie art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. Prawomocne postanowienie komornika o ukaraniu grzywną jest podstawą do wszczęcia egzekucji sądowej. Nie jest ono opatrzone klauzulą wykonalności. Stanowi bowiem jeden z wyjątków od ogólnej zasady nadawania tej klauzuli.

Natomiast w przypadku niewykonania obowiązków polegających na:

● niewypłacaniu dłużnikowi poza częścią wolną od zajęcia żadnego wynagrodzenia,
● przekazywaniu zajętego wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu, zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie, albo
● przekazywaniu zajętego wynagrodzenie komornikowi w wypadku, gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych lub
● bezpośrednio komornikowi;
● przedstawieniu w ciągu tygodnia:

- zestawienia periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie,

- informacji o kwocie i terminach przekazywania zajętego wynagrodzenia wierzycielowi,

- informacji o istnieniu przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę i złożenie oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podanie, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli,

- niezwłoczne zawiadomienie komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie wyżej wymienionych okoliczności;

● wskazaniu w świadectwie pracy (w razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem) informacji o zajęciu należności, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, przesłaniu temu pracodawcy zawiadomienia komornika i dokumentów dotyczących zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomieniu o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne; wzmianka w świadectwie pracy powinna zawierać oznaczenie komornika, który zajął należność, oraz numer sprawy egzekucyjnej, jak również wskazać wysokość potrąconych już kwot;
● zawiadomieniu pracodawcy, który wydał świadectwo, oraz wskazanego we wzmiance komornika o zatrudnieniu pracownika przez nowego pracodawcę, któremu pracownik ten przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu należności;
● zawiadomieniu przez nowego pracodawcę w przypadku nieokazania przez pracownika świadectwa pracy jego poprzedniego pracodawcy, gdzie pracownik był przedtem zatrudniony; obowiązek ten nie powstanie, jeżeli pracownik przedstawi zaświadczenie od poprzedniego pracodawcy stwierdzające, że jego należności nie były zajęte

- komornik wymierza grzywnę w wysokości do 5000 złotych. Grzywna jest powtarzana, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie (art. 886 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

W wyroku z 6 grudnia 2016 r. (sygn. akt I ACa 904/16) Sąd Apelacyjny w Krakowie stwierdził, że:

SA

(...) Wezwanie komornika ma charakter władczy; w razie niezastosowania się do niego oraz do obowiązków wynikających z zajęcia ma odpowiednie zastosowanie art. 886 w związku z art. 902 k.p.c., przewidujący możliwość stosowania przez komornika środków przymusu. Nie oznacza to jednak, że dłużnik jest pozbawiony możności ochrony swoich praw. Od chwili doręczenia mu wezwania objętego przepisem art. 896 k.p.c. uzyskuje pozycję uczestnika postępowania egzekucyjnego, zobowiązanego do spełnienia świadczenia na rzecz osoby uprawnionej.

Ponadto pracodawca, który nie zastosował się do wezwania komornika o zajęciu lub złożył oświadczenie o przeszkodzie w wypłacie wynagrodzenia przysługującego dłużnikowi niezgodne z prawdą albo dokonał wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi, odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

W wyroku z 13 października 2010 r. (sygn. akt I CSK 707/09) Sąd Najwyższy przyjął, że:

SN

(...) Nie można zgodzić się (...), że art. 886 § 3 k.p.c. konstruuje odpowiedzialność odszkodowawczą opartą na zasadzie ryzyka. Odpowiedzialność tego rodzaju, jako bardzo surowa, stosowana jest jedynie w wypadkach, kiedy szczególne zagrożenia związane z określonymi działaniami wymagają zapewnienia osobom trzecim zwiększonej ochrony i ujmowana jest zazwyczaj w przepisach z jednoczesnym podaniem przesłanek egzoneracyjnych, wyłączających odpowiedzialność. W wypadku prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę lub z wierzytelności tego rodzaju zagrożenia nie występują. Art. 886 § 3 k.p.c. posługuje się ogólnym określeniem o odpowiedzialności odszkodowawczej ciążącej na poddłużniku, które to sformułowanie interpretować należy jako odpowiedzialność poddłużnika za własne zawinione działania lub za takie działania organu, jeśli poddłużnik jest osobą prawną.

Kara wymierzana przez administracyjny organ egzekucyjny dłużnikowi (m.in. pracodawcy, zleceniodawcy) zajętej wierzytelności, który nie wykonuje lub nienależycie wykonuje ciążące na nim obowiązki związane z egzekucją lub zabezpieczeniem wierzytelności lub prawa majątkowego, nie może być wyższa od kwoty 3800 zł. Również organ egzekucyjny może powtarzać karę w przypadku uchylania się od wykonania, w dodatkowo wyznaczonych terminach, obowiązków wynikających z zajęcia egzekucyjnego lub zabezpieczającego.

W przypadku, gdy dłużnikiem zajętej wierzytelności jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, karę pieniężną organ nakłada na wyznaczonego pracownika. Jeżeli taka osoba nie została wyznaczona - kara jest nakładana na kierownika bezpośrednio odpowiedzialnego za realizację zajęcia, a w spółce prawa handlowego - odpowiedzialnego członka zarządu, natomiast w spółce cywilnej - odpowiedzialnego wspólnika (art. 168e § 1-3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Kara pieniężna nakładana jest w ramach postanowienia, na które przysługuje zażalenie.

II. Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności

1. Egzekucja i potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Przysługujące pracownikom wynagrodzenie jest chronione przed nadmiernymi potrąceniami (art. 87-91 Kodeksu pracy). Wskazane przepisy Kodeksu pracy określają fundamentalne zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika, ale jednocześnie odwołują się w zakresie w nich nieuregulowanym do przepisów, które uszczegóławiają obowiązki pracodawcy dotyczące potrąceń i egzekucji z wynagrodzenia (wymienionych na wstępie niniejszego opracowania).

Prawo pracownika do pełnego wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy zostaje ograniczone w sytuacji, gdy zostanie do nich skierowana egzekucja sądowa (której wykonawcą jest najczęściej komornik) lub administracyjna (wszczęta np. przez urząd skarbowy czy ZUS z tytułu nieopłaconych należności publicznoprawnych). Wówczas zajęta część wynagrodzenia lub innej wierzytelności pozostaje w dyspozycji organu egzekucyjnego lub wierzyciela, którym niekiedy może być sam pracodawca.

1.1. Potrącenie a egzekucja

Potrącenie jest czynnością cywilnoprawną (art. 498 Kodeksu cywilnego). Zgodnie ze wskazanym przepisem Kodeksu cywilnego:

§

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

W przepisach prawa pracy instytucja potrącenia rozumiana jest jako czynność uprawniająca lub zobowiązująca pracodawcę do zmniejszenia wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty. Przy czym uprawnienie i obowiązek przejawiają się w innych sposobach dokonywania tego pomniejszenia przez pracodawcę (uwzględniających różny charakter prawny czynności potrącenia). O potrąceniu możemy mówić w kontekście:

● obowiązku pracodawcy pobrania z wynagrodzenia składek ZUS i podatku;
● obowiązku pracodawcy dokonania zajęcia wynagrodzenia na podstawie zawiadomienia komornika lub administracyjnego organu egzekucyjnego (w trybie egzekucyjnym);
● uprawnienia pracodawcy do odliczenia wynagrodzenia z tytułu nieobecności, za które pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie za pracę (przy najbliższej wypłacie kolejnego wynagrodzenia);
● zgody pracownika na przekazanie wynagrodzenia innym podmiotom (w tym pracodawcy).

Pomimo odniesienia w art. 300 Kodeksu pracy do odpowiedniego stosowania do stosunku pracy przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, pracodawca na tej podstawie (np. wykorzystując art. 498 Kodeksu cywilnego), nie może bez zgody pracownika dokonać potrącenia swojej wierzytelności z wynagrodzenia pracownika.

Bardzo restrykcyjnie w zakresie możliwości potrącenia na podstawie art. 498 Kodeksu cywilnego wierzytelności pracodawcy wynikającej z nadpłaconego i zawyżonego pracownikowi wynagrodzenia (nawet przy posiadaniu przez pracodawcę tytułu wykonawczego), odniósł się Sąd Najwyższy w wyroku z 7 czerwca 2011 r. (II PK 256/10, OSNP 2012/13-14/172):

SN

(...) Potrącenie z art. 87 § 1 k.p. może być dokonane tylko przy wypłacie wynagrodzenia i na ściśle określonych warunkach, a więc nie w dowolnym czasie i nie przez samo oświadczenie o potrąceniu. Potrącenie to polega na księgowym zarachowaniu części wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie uprawnionej wierzytelności w określonej kolejności i proporcji. Potrą­cenie w tym rozumieniu stanowi prawne zwolnienie pracownika z innego długu (wierzytelności) i sprowadza się do wypłaty mniejszej kwoty wynagrodzenia. Oznacza to, że pracodawca może dokonać potrącenia części wynagrodzenia pracownika przy wypłacie wynagrodzenia, po uprzednim odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Jedynie w tym trybie (pracodawca - przyp. aut.) mógł potrącić swoją wierzytelność wynikającą z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego (...) czyli na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. Jednak pracodawca, nawet gdy ma tytuł wykonawczy, to przy braku dobrowolnej zapłaty przez pracownika długu nie może samodzielnie egzekwować wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego. W przepisie art. 87 § 1 pkt 1 i 2 k.p. mieszczą się wszystkie możliwe do "potrącenia" tytuły wykonawcze i brak jest podstaw do stwierdzenia, że pracodawca samodzielnie, czyli bez postępowania egzekucyjnego może prowadzić egzekucję (przez potrącenie) na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. swojej wierzytelności z wynagrodzenia pracownika. W przepisie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. nie ma żadnego wyjątku (uprzywilejowania) dla tytułu wykonawczego przysługującego pracodawcy, gdyż regulacja jest wspólna dla wszystkich tytułów (prócz alimentacyjnych z pkt 1), co oznacza, że do potrącenia na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. może dojść dopiero po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (komorniczego lub administracyjnego). Tezę tę potwierdza przepis art. 88 k.p. stanowiący regulację wyjątkową o egzekucji świadczeń alimentacyjnych bez postępowania egzekucyjnego, co dowodzi, że pozostałe tytuły wykonawcze, w tym pracodawcy, nie mogą być egzekwowane ("potrącane") bez postępowania egzekucyjnego. Te podstawowe kwestie podkreśla się dlatego, że potrącenie z art. 87 § 1 k.p. - w zakresie rozważanym w sprawie - stanowi w istocie część postępowania egzekucyjnego (art. 90 k.p. oraz art. 880 k.p.c. i następne), która odbywa się przy wypłacie wynagrodzenia. Poza tą drogą, jeżeli pracownik dobrowolnie nie ureguluje dochodzonej przez pracodawcę wierzytelności, to pracodawca może ją egzekwować z całego majątku pracownika na zasadach ogólnych. Innymi słowy, nie było dopuszczalne potrącenie przez (pracodawcę - przyp. aut.) swojej wierzytelności w postępowaniu sądowym, gdyż przepis art. 498 § 1 k.c. nie mógł być stosowany z mocy art. 87 § 1 k.p. w związku z art. 505 pkt 4 k.c. i art. 300 k.p. Oczywiście warunki (ograniczenia) takie nie obowiązują, gdy pracownik potrąca swoją wierzytelność z wierzytelnością pracodawcy. Jednak takie potrącenie w sprawie nie mogło być zaakceptowane, gdyż (pracodawca - przyp. aut.) swoją wierzytelność (...) mógł potrącać - w istocie egzekwować - tylko w trybie art. 87 § 1 pkt 2 k.p., a więc na bieżąco przy wypłacie wynagrodzenia, po uprzednim odpowiednim odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, zważając przy tym na dopuszczalne granice i kolejność potrącenia oraz ewentualny zbieg innych wierzytelności.

Wzór 9. Zgoda pracownika na dokonanie potrącenia

1.2. Podstawa do dokonania potrącenia

Pracodawca dokonuje potrąceń i egzekucji z wynagrodzenia za pracę (oraz z wynagrodzenia chorobowego przysługującego pracownikowi na podstawie art. 92 Kodeksu pracy) po odliczeniu:

● składek na ubezpieczenia społeczne,
● składki na ubezpieczenie zdrowotne (pismo resortu pracy z 16 października 2007 r.),
● zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz
● wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 2215), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.

Jeżeli pracownik pobierał wynagrodzenie w walucie obcej, należy je uprzednio przeliczyć na polską walutę. W zależności od tego, czy wynagrodzenie zatrudniony otrzymał w gotówce czy przelewem na rachunek płatniczy, przeliczenia należy dokonać z uwzględnieniem dwóch przepisów ustawy o pdof - art. 11a ust. 1 i ust. 2 tej ustawy.

Przeliczenia wynagrodzenia przekazanego do dyspozycji pracownika w gotówce dokonuje się według średniego kursu NBP ogłoszonego w ostatnim dniu roboczym poprzedzającym dzień uzyskania przychodu przez pracownika (art. 11a ust. 1 ustawy o pdof). Natomiast w przypadku wypłaty wynagrodzenia na rachunek płatniczy pracownika (co od 1 stycznia 2019 r. jest podstawową formą przekazywania pensji) - według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień poniesienia kosztu (dzień obciążenia rachunku bankowego pracodawcy) (art. 11 ust. 2 ustawy o pdof). Ustalony w ww. sposób przychód pracownika jest podstawą zarówno do ustalenia wysokości podatku, jak i składek ZUS (nadal aktualna interpretacja indywidualna z 18 lipca 2014 r. Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie, IPPB2/415-372/14-2/LS oraz interpretacja indywidualna ZUS z 24 września 2018 r., DI/200000/43/921/2018). W konsekwencji jest to również podstawa do dokonania pomniejszenia wynagrodzenia z tytułu egzekucji i potrąceń.

PRZYKŁAD 2

Wynagrodzenia u pracodawcy są wypłacane zarówno przelewem na wskazany przez pracownika numer rachunku płatniczego, jak i gotówką w kasie. Niektórzy z zatrudnionych przez pracodawcę cudzoziemców pobierają wynagrodzenia w walucie euro. Terminem wypłaty wynagrodzeń w zakładzie jest 5. dzień następnego miesiąca. Pracownik A, który pobierał wynagrodzenie w gotówce za styczeń 2019 r. (w kwocie 1700 euro brutto), miał je do dyspozycji po odliczeniu zobowiązań z tytułu podatku i składek ZUS 5 lutego br. Natomiast przelew dla pracownika B otrzymującego wynagrodzenie w formie bezgotówkowej (w kwocie 4500 euro brutto po odliczeniach z tytułu należności publicznoprawnych) pracodawca wykonał, co prawda, 5 lutego 2019 r., ale konto firmy zostało obciążone tym kosztem dopiero następnego

dnia, tj. 6 lutego br. Przeliczenia wynagrodzeń na polską walutę do celów ustalenia wysokości przychodu, od którego zostaną naliczone składki ZUS i podatek, pracodawca dokonał w następujący sposób:

- przychód z tytułu wynagrodzenie w gotówce przeliczył po średnim kursie euro z 4 lutego 2019 r., tj. 1700 euro × 4,2813 zł = 7278,21 zł,

- przychód z tytułu wynagrodzenia przekazanego na rachunek bankowy przeliczył po średnim kursie euro z 5 lutego 2019 r., tj. 4500 euro × 4,2869 zł = 19 291,05 zł.

Postępowanie pracodawcy jest prawidłowe.

Często zdarza się, że wynagrodzenie ustalone przez strony umowy o pracę w walucie obcej przysługuje w kwocie po dokonaniu ustawowych potrąceń (tzw. netto). W postanowieniu z 6 lutego 2013 r. (I PZP 3/12) Sąd Najwyższy uznał, iż:

SN

(...) Przepisy polskiego prawa pracy nie wykluczają wyraźnie ustalenia wynagrodzenia netto, do którego dolicza się obciążające pracownika zobowiązania podatkowe i składki ubezpieczeniowe. Nie wyklucza umówienia takiego wynagrodzenia w szczególności art. 87 § 1 k.p., który dotyczy dokonywania potrąceń z wynagrodzenia, a nie zasad ustalania wysokości wynagrodzenia. Ustalenie kwoty wynagrodzenia netto pracownika w umowie o pracę nie jest też jednoznacznie mniej korzystne dla pracownika od przewidzianej w przepisach prawa pracy lub postanowieniach układu zbiorowego pracy minimalnej kwoty wynagrodzenia brutto dla danego stanowiska. Ustalenie kwoty wynagrodzenia netto pracownika w umowie o pracę lub w postanowieniach układu zbiorowego może, ale nie musi, być niezgodne z normami prawa stanowionego przez państwo, które określają minimalne stawki wynagrodzenia w kwocie brutto (w szczególności chodzi tu o wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę; Dz.U. z 2002 r. Nr 200, poz. 1679, z późn.zm.). Po odjęciu od kwoty wynagrodzenia ustalonej w normie prawnej kwot podatku i składek ubezpieczeniowych może pozostać bowiem kwota mniejsza lub większa od kwoty wynagrodzenia netto ustalonej w umowie o pracę. Ustalenie wynagrodzenia netto w umowie o pracę jest korzystne dla pracownika, gdy zapewnia mu otrzymanie kwoty większej od kwoty, która byłaby wynikiem odjęcia kwot podatku i składek ubezpieczeniowych od kwoty wynagrodzenia ustalonej w normie prawnej. Korzystność dla pracownika uzgodnienia w umowie o pracę wynagrodzenia netto wyraża się ogólnie w tym, że kwota, którą pracownik faktycznie otrzymuje do swojej dyspozycji, jest uniezależniona od wysokości stawek podatkowych i stawek składek ubezpieczeniowych.

Pogląd ten został też potwierdzony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 16 czerwca 2016 r. (III PK 139/15). Należy jednak zauważyć, że ustanowienie w umowie o pracę wynagrodzenia w kwocie netto może mieć negatywne konsekwencje w przypadku, gdy wynagrodzenie to jest zajęte w drodze egzekucji, a także wtedy, kiedy pracownik wyraża zgodę na dokonanie dobrowolnych potrąceń. W takiej sytuacji zatrudniony może uznać, że zagwarantowano mu konkretną kwotę do wypłaty, bez względu na inne obciążenia i mieć roszczenie do pracodawcy o wypłatę całego umówionego wynagrodzenia. Dlatego z ostrożności rekomenduje się podawanie w umowie o pracę kwoty brutto wynagrodzenia, a w przypadku wskazania kwoty netto - zastrzeżenie w treści umowy, że jest to kwota, która przysługuje po odliczeniu wyłącznie zobowiązań publicznoprawnych, tj. składek ZUS i podatku. Inne obciążenia (zarówno obowiązkowe, jak i dobrowolne) pomniejszą ustaloną w umowie kwotę netto.

1.3. Wynagrodzenie za pracę i inne wypłaty podlegające potrąceniu

Wynagrodzenie przysługujące pracownikowi, które może być przedmiotem zajęcia (sądowego lub administracyjnego), należy rozumieć szeroko. W skład wynagrodzenia za pracę wchodzi nie tylko wynagrodzenie zasadnicze (w formie czasowej, akordowej, prowizyjnej czy ustalone w inny sposób), ale też wszystkie wypłacone pracownikowi przez pracodawcę dodatkowe elementy płacy (w tym wypłacone zaliczkowo) przyznane na podstawie przepisów ogólnie obowiązujących oraz regulacji wewnątrzzakładowych.

Do wynagrodzenia za pracę zalicza się też m.in.:

● dodatki za staż pracy oraz inne dodatki (dodatkowe wynagrodzenia) za szczególne właściwości pracy, szczególne kwalifikacje lub warunki pracy,
● premie i nagrody regulaminowe i uznaniowe,
● dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej,
● wynagrodzenia dodatkowe za prace wykonywane w ramach obowiązującego wymiaru czasu pracy, lecz niewynikające z zakresu czynności,
● wynagrodzenia za czynności przewidziane do wykonania poza normalnymi godzinami pracy w zakładzie lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (np. dyżury, pełnienie pogotowia domowego),
● wynagrodzenia za urlopy wypoczynkowe i dla poratowania zdrowia, za czas niezdolności do pracy wskutek choroby, za czas przestoju niezawinionego przez pracownika przestoju,
● nagrody jubileuszowe, odprawy rentowe i emerytalne, ekwiwalenty pieniężne za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
● dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej,
● wypłaty z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej.

Ponadto zajęciu podlegają inne dochody, niestanowiące co prawda wynagrodzenia za pracę, ale otrzymane przez pracownika w związku z funkcjonowaniem u pracodawcy różnego rodzaju funduszy, np. z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych czy kasy zapomogowo-pożyczkowej.

W wyroku z 27 lutego 2018 r. (II SA/Bd 1181/17) WSA w Bydgoszczy uznał, iż:

WSA

(...) Do katalogu "składników wynagrodzenia i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy" nie zalicza się świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. O niewynagrodzeniowym charakterze świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych świadczy również fakt, że ich przyznanie uzależnione jest od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej (art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 800). Nie jest natomiast w żaden sposób powiązane z pracą i jej efektami. (...) wypłaty z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są objęte ochroną przed potrąceniami.

Pracodawca ma prawo zająć na spłatę zobowiązania także wszelkie inne wierzytelności otrzymywane przez pracownika. Są to zarówno wypłaty przysługujące w związku z istniejącym stosunkiem pracy (np. świadczenie urlopowe, zasiłek chorobowy), jak i dodatkowe dochody związane z inną formą zatrudnienia (m.in. pochodzące z zawartej z pracownikiem umowy cywilnoprawnej - zlecenia lub o dzieło).

Potrącenia mogą być również przeprowadzone z przysługujących pracownikowi wypłat, niezwiązanych z pracą, innych niż wymienione w dziale III Kodeksu pracy pt. "Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia" (art. 771-93 Kodeksu pracy). Do tego rodzaju należności należą m.in. wszelkiego rodzaju odszkodowania, np. za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, za skrócenie okresu wypowiedzenia, za powstrzymywanie od działal­ności konkurencyjnej (zarówno w czasie trwania zatrudnienia, jak i po jego zakończeniu), czy wynagrodzenie za pozostawanie bez pracy.

Wskazuje na to wyrok Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r. (sygn. akt II PK 117/08):

SN

(...) Ochronie przed możliwością dokonywania potrąceń przewidzianej w art. 87 k.p. oraz zakazowi dotyczącemu zrzekania się wynagrodzenia z art. 84 k.p. nie podlegają przysługujące pracownikowi od pracodawcy świadczenia, których nie można traktować w kategoriach wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń związanych z pracą, uregulowanych w dziale trzecim Kodeksu pracy (art. 77¹-93 k.p.). Odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prawa nie podlega ochronie z art. 87 k.p. Nie jest to bowiem świadczenie przewidziane w dziale trzecim zatytułowanym "Wyna­grodzenie za pracę i inne świadczenia". Podobnie, z tych samych przyczyn, nie podlega szczególnej ochronie przed potrąceniem wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy po przywróceniu pracownika do pracy, ponieważ - wbrew nazwie - nie stanowi ono wynagrodzenia za pracę.

Zajęciu na zasadach właściwych dla wynagrodzenia za pracę podlegają również te wypłaty, o które pracownik może mieć roszczenie w przyszłości już po ustaniu stosunku pracy.

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 października 1997 r. (sygn. akt I PKN 319/97, OSNP 1998/15/450) stwierdził bowiem, że:

SN

(...) Chronione prawnie jest zarówno wynagrodzenie bieżące, jak i zaległe, przysługujące tak osobie pozostającej w stosunku pracy, jak też byłemu pracownikowi. Wynagrodzenie za pracę nie traci charakteru świadczenia ze stosunku pracy przez fakt, że w chwili wystąpienia z roszczeniem o jego wypłatę lub dokonania wypłaty wierzyciela (pracownika) nie łączy już z dłużnikiem (pracodawcą) stosunek prawny będący źródłem zobowiązania niewykonanego lub wykonanego nienależycie. Podstawową funkcją wynagrodzenia za pracę jest funkcja alimentarna. Jej też podporządkowana została prawna konstrukcja ochrony wynagrodzenia za pracę, w tym również instytucja potrącenia.

Co istotne, każda zmiana wynagrodzenia lub innego świadczenia pracowniczego objętego zajęciem, wynikająca np. z jego zmniejszenia wskutek obniżenia etatu, a także utraty składnika, który znacząco wpływał na wysokość wynagrodzenia, nakłada na pracodawcę obowiązek informacyjny wobec organu egzekucyjnego. W sytuacji, gdy pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w niektórych miesiącach otrzymuje wyłącznie minimalne wynagrodzenie za pracę, pracodawca również powinien poinformować o tym komornika (organ administracyjny) - ze względu na ograniczoną możliwość dokonania potrącenia. Informacją, którą należy przekazać organowi egzekucyjnemu, jest też wysokość świadczeń chorobowych (wynagrodzenia chorobowego i zasiłków) otrzymywanych przez pracownika-dłużnika, które podlegają egzekucji. Należy to zrobić zwłaszcza wtedy, gdy podstawa wymiaru tych świadczeń została ustalona z wyższego wynagrodzenia niż podane komornikowi w odpowiedzi na zajęcie.

PRZYKŁAD 3

Pracownik, którego wynagrodzenie i inne wierzytelności są zajęte przez komornika, przebywał przez cały luty 2019 r. na zwolnieniu lekarskim. Ma prawo do wynagrodzenia stałego w kwocie 3000 zł netto i takie pracodawca podał w odpowiedzi na zajęcie. Przysługujące pracownikowi wynagrodzenie chorobowe zostało jednak ustalone z okresu, kiedy pracownik otrzymywał wyższe wynagrodzenie za pracę, wynoszące netto 10 000 zł i 8000 zł. Za luty 2019 r. pracownik miał prawo do wynagrodzenia chorobowego w wysokości ok. 7500 zł netto. Kwota, którą otrzymał komornik z wypłaty za luty br., była wyższa niż dotychczas potrącana. Za marzec 2019 r. pracownik miał prawo do wynagrodzenia w wysokości 3000 zł. O przyczynach przekazania komornikowi niższej kwoty za marzec 2019 r. pracodawca powinien go poinformować.

1.4. Kolejność dokonywania potrąceń i odliczeń

Przepisy Kodeksu pracy wyznaczają, w zamkniętym katalogu, rodzaj potrącenia i odliczenia oraz ścisłą kolejność w ich pobieraniu z wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń. Ta kolejność ma szczególne znaczenie w przypadku zbiegu dwóch lub więcej należności, do uregulowania których zobowiązany jest pracownik. Jeżeli potrącenie czy odliczenie jest jedno, należy zwrócić uwagę na jego rodzaj i czy znajduje się ono w katalogu zobowiązań, o które można pomniejszyć wynagrodzenie pracownika.

Do zobowiązań, których spłata jest możliwa przez potrącenie i o dokonanie których pracodawca nie występuje o zgodę do pracownika (potrącenia ustawowe), należą (art. 87 § 1 Kodeksu pracy):

● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych

Przez świadczenia alimentacyjne należy rozumieć uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym świadczenia wynikające z obowiązku dostarczenia koniecznych środków utrzymania i wychowania, obciążającego zarówno krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, jak również na mocy ww. Kodeksu inne osoby. Podstawą do dokonania potrącenia tego rodzaju jest, co do zasady, tytuł wykonawczy. Nie zawsze jednak musi dojść do postępowania egzekucyjnego, aby możliwe było to potrącenie. Pierwszeństwo przed innymi rodzajami potrąceń, wymienionymi niżej, mają też świadczenia alimentacyjne w przypadku, gdy nie jest w tym przedmiocie prowadzone postępowanie egzekucyjne. Potrącenia dokonuje się wówczas na wniosek wierzyciela, na podstawie przedstawionego przez niego tytułu wykonawczego. Jednak bez postępowania egzekucyjnego:

● nie mogą być egzekwowane świadczenia alimentacyjne, które mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych;
● jeżeli wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

W takim przypadku:

NSA

(...) pracodawca jest zobowiązany do zaprzestania realizacji w trybie pozaegzekucyjnym potrąceń na poczet należności alimentacyjnych i ma obowiązek wykonania zajęcia wynagrodzenia za pracę w trybie egzekucyjnym. Dla dopuszczalności dokonywania przez pracodawcę bezegzekucyjnych potrąceń należności alimentacyjnych nie jest istotne, kiedy, tj. przed przystąpieniem do tych potrąceń, czy już w ich trakcie, wypełniły się przesłanki z art. 88 § 1 pkt 2 k.p. Ma to tylko takie znaczenie, że w pierwszym przypadku pracodawca odmawia przyjęcia tytułu wykonawczego do realizacji w trybie pozaegzekucyjnym, a w drugim przypadku obowiązany jest do zaprzestania dokonywania potrąceń należności alimentacyjnych i zwrotu tytułu wykonawczego wierzycielowi. (Wyrok NSA z 26 marca 2013 r., sygn. akt II FSK 1549/11)

● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne

Podstawą do dokonania potrącenia innego niż alimentacyjne jest bezwarunkowy tytuł wykonawczy (egzekucyjny). Może on dotyczyć należności niezaspokojonych m.in. wobec banków czy organów administracji publicznej (np. grzywien, mandatów, należności publicznoprawnych w postaci składek ZUS, składek NFZ czy podatków). Nie jest tytułem wykonawczym, a tym samym podstawą do potrącenia bez zgody pracownika, wezwanie pracodawcy przez instytucję pożyczkową do dokonywania potrąceń na podstawie zgody, której udzielił tej instytucji pracownik tego pracodawcy.

● zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi

Przez tego rodzaju należności należy rozumieć wypłacone lub przekazane pracownikowi w inny sposób kwoty na pokrycie określonego wydatku, np. przez umożliwienie korzystania z karty kredytowej (wyrok Sądu Najwyższego z 20 sierpnia 2008 r., sygn. akt I PK 39/08, OSNP 2010/1-2/9), podlegające rozliczeniu.

Podstawą do dokonania potrącenia pobranej zaliczki powinien być dokument, z którego wynika to uprawnienie dla pracodawcy, np. dowód pobrania przez pracownika zaliczki w gotówce, wyciąg z konta karty kredytowej przekazanej pracownikowi, a także wyciąg z konta, do którego pracownik ma dostęp - wraz z przepisami wewnątrzzakładowymi dotyczącymi korzystania z karty lub konta.

Zaliczką pieniężną udzieloną pracownikowi nie jest, w rozumieniu tego przepisu, kwota wynagrodzenia wypłacona pracownikowi na poczet przyszłego wynagrodzenia, chyba że strony tak się umówiły (wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2001 r., I PKN 552/00, OSNP 2003/12/291).

● kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy

Pracodawca może nałożyć na pracownika karę pieniężną za nieprzestrzeganie przez niego przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

● odliczenia z wynagrodzenia

Obok potrąceń z wynagrodzenia za pracę wymienionych w art. 87 § 1 Kodeksu pracy, w § 7 tego artykułu uregulowano odliczenia z wynagrodzenia, które są inną od potrącenia instytucją w zakresie pomniejszania pensji pracowniczej. Z odliczenia w całości z najbliższego wynagrodzenia (wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 1996 r., sygn. akt I PRN 32/96) pracodawca może skorzystać w sytuacji, gdy w poprzednim terminie płatności wypłacił wynagrodzenie za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

PRZYKŁAD 4

Pracodawca wypłaca wynagrodzenia 25. dnia miesiąca. Po wypłacie wynagrodzenia, w marcu 2019 r., otrzymał zwolnienie lekarskie jednego z pracowników na okres od 28 marca do 7 kwietnia 2019 r., za które pracownik ma prawo do wynagrodzenia chorobowego. Sporządzając listę płac za kwiecień br., pracodawca może pomniejszyć wynagrodzenie pracownika za ten miesiąc o kwotę nienależnie wypłaconego wynagrodzenia za marzec 2019 r. Odliczenia może dokonać z wynagrodzenia należnego w najbliższym następnym terminie płatności pensji. Jeżeli pracodawca tego nie zrobi, odliczenie będzie możliwe później, ale wyłącznie na podstawie ewentualnej zgody pracownika.

Odliczenie z wynagrodzenia może powodować pewne wątpliwości w zakresie ustalenia jego ważności w hierarchii rodzajów pomniejszenia wynagrodzenia pracownika. Chodzi o sytuację, kiedy w miesiącu, w którym pracodawca chce odliczyć nienależne wynagrodzenie, otrzymuje tytuł wykonawczy zobowiązujący go do dokonania potrącenia. W takim przypadku należy przyjąć, że istotna jest kolejność przepisów zawartych w art. 87 Kodeksu pracy. Odliczenie zostało w nim wymienione jako ostatni rodzaj pomniejszenia wynagrodzenia.

PRZYKŁAD 5

Pracodawca wypłaca wynagrodzenia 25. dnia miesiąca. Po wypłacie wynagrodzenia, w marcu 2019 r., otrzymał wniosek o urlop bezpłatny jednego z pracowników na okres od 15 marca do 7 kwietnia 2019 r. Sporządzając listę płac za kwiecień br., pracodawca zamierza pomniejszyć wynagrodzenie pracownika za ten miesiąc o kwotę nienależnie wypłaconego wynagrodzenia za marzec 2019 r. Jednak w kwietniu br., przed naliczeniem listy płac, pracodawca otrzymał zajęcie alimentacyjne wynagrodzenia tego pracownika i zobowiązanie do dokonania potrącenia. Należy przyjąć, iż nienależne wynagrodzenie za ww. okres pracodawca może odliczyć dopiero po dokonaniu potrącenia komorniczego. Jeżeli okaże się, że z wynagrodzenia nie jest możliwe pełne odliczenie, trzeba przyjąć, że pracodawca powinien wystąpić do pracownika o zgodę na potrącenie brakującej kwoty. Odliczenia całej nienależnej kwoty można bowiem dokonać z wynagrodzenia należnego w najbliższym następnym terminie płatności pensji, przypadającym bezpośrednio po bezzasadnej wypłacie.

Spłata innych zobowiązań niż wymienione wyżej jest również możliwa przez potrącenie, jednak do tego wymagana jest zgoda pracownika wyrażona na piśmie (potrącenia dobrowolne) (art. 91 § 1 Kodeksu pracy). Niezachowanie formy pisemnej powoduje nieważność takiej zgody (wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r., sygn. I PKN 366/98, SNP 1999/21/684). W konsekwencji pracodawca może być zobowiązany do zwrotu potrąconej kwoty.

Z wyroku Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I BP 2/12, OSNP 2013/15­-16/174) wynika jednak, że pracownik może wyrazić zgodę na potrącenie nawet po jego dokonaniu:

SN

(...) nie można wykluczyć wykładni, że pracownik może wyrazić zgodę na potrącenie już po jego dokonaniu, gdy ma świadomość dokonania potrącenia, a mimo to wyraża na nie zgodę, gdyż uznaje swój dług i kieruje się usprawiedliwionymi przesłankami (np. chce uniknąć procesu o zasądzenie tej należności).

Ponadto zgoda pracownika na potrącenie:

● musi być świadoma - pracownik wie, że jest zobowiązany do zapłaty, zna wielkość długu i chce go spłacić (wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2004 r., sygn. akt I PK 529/03, Pr. Pracy 2004/10/35);
● powinna dotyczyć konkretnej, istniejącej wierzytelności (wyrok NSA z 21 grudnia 2005 r., sygn. akt I OSK 461/05).

Wzór 10. Zgoda pracownika na potrącenie

Istotny w kontekście dokonywania potrąceń za zgodą pracownika jest wyrok Sądu Najwyższego z 12 września 2000 r. (sygn. akt I PKN 22/00, OSNP 2002/7/159). SN wskazał w nim, że zgoda pracownika na potrącenie nie jest nieograniczona, jeżeli prowadzi do nadużyć ze strony pracodawcy:

SN

(...) Zgodnie z (...) brzmieniem art. 91 KP, należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP mogą być potrącane pracownikowi tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Jest to regulacja szczególna, która nie podlega wykładni rozszerzającej. To wyjątkowe unormowanie zezwala zatem, poza możliwością dokonywania potrąceń należności ustawowo określonych w art. 87 § 1 i 7 KP, na takie uzgodnienie, za wyraźną i indywidualnie wyrażoną zgodą pracownika, możliwości potrąceń z przysługującego mu wynagrodzenia za pracę innych i konkretnie określonych należności, które nie koliduje z zasadą ochrony ustawowych lub umownych uprawnień pracowniczych objętych treścią stosunku pracy. Ściśle rzecz ujmując, regulacja zawarta w art. 91 KP nie dopuszcza nieograniczonej swobody pracodawcy w do­konywaniu, za zgodą pracownika, potrąceń wszelkich należności z pra­cowniczego wynagrodzenia za pracę, ale jedynie takich, które nie niweczą ustawowych lub umownych uprawnień pracowniczych. Dopuszczalność umownego dokonywania potrąceń, innych niż określone w art. 87 § 1 i 7 KP, powinna zatem być weryfikowana z uwzględnieniem podstawowego kodeksowego zakazu dokonywania uzgodnień mniej korzystnych niż przepisy prawa pracy (art. 18 KP). Oznacza to w szczególności, że nieważna jest zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń z przysługującego mu wynagrodzenia za pracę należności obciążających w całości lub w części pracodawcę (art. 18 § 2 KP w opozycji do art. 91 KP).

Częstym przypadkiem wykorzystywania zgody pracownika do dokonania potrącenia jest nadpłata wynagrodzenia. Należy przy tym zauważyć, że pracownik może odmówić wyrażenia zgody na potrącenie wierzytelności pracodawcy. Taka odmowa nie może być uznana za działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, zwłaszcza wtedy, gdy wątpliwe i sporne jest istnienie tej wierzytelności (wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2002 r., sygn. akt PKN 889/00, OSNP-wkł. 2002/22/8).

W przypadku braku zgody na potrącenie pracodawca może wystąpić do sądu z pozwem o zwrot niesłusznie wypłaconego wynagrodzenia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 Kodeksu cywilnego).

Bezpodstawne wzbogacenie w rozumieniu ww. przepisu Kodeksu cywilnego zachodzi wtedy, gdy w rezultacie określonej sytuacji następuje wzbogacenie jednej osoby kosztem innej osoby (podmiotu). Czyli gdy zachodzi wzajemna zależność pomiędzy uzyskaniem korzyści majątkowej przez wzbogaconego a uszczerbkiem majątkowym doznanym przez zubożonego. Sytuacja, w której dochodzi do wzbogacenia, może polegać na jednej czynności faktycznej lub prawnej, ale może się na nią składać kilka wzajemnie ze sobą powiązanych czynności dokonanych przez zubożonego, wzbogaconego lub przez osoby trzecie. Dalszą przesłanką roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacania jest wykazanie, że osoba wzbogacona uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby bez podstawy prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 2015 r., sygn. akt II CSK 870/14).

Świadczenie jest nienależne, jeżeli:

● ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo
● podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo
● czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 Kodeksu cywilnego).

Jednak w wyroku z 9 stycznia 2007 r. (sygn. akt II PK 138/06, OSNP 2008/3-4/38) Sąd Najwyższy stwierdził, że:

SN

(...) Pracownik ma prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. W związku z tym jego obowiązek liczenia się ze zwrotem świadczenia ogranicza się zasadniczo do sytuacji, w których ma on świadomość niezależności świadczenia (art. 409 w związku z art. 410 § 1 k.c. i w związku z art. 300 k.p.). Ciężar dowodu w tej kwestii spoczywa na pracodawcy.

Wzór 11. Wezwanie pracownika do zwrotu nienależnego świadczenia

Wzór 12. Pozew pracodawcy o zwrot nienależnego świadczenia

1.5. Granice potrącenia i kwoty wolne od potrąceń

Ochrona wynagrodzenia za pracę wynikającą z przepisów Kodeksu pracy przejawia się w zobowiązaniu pracodawcy do jednoczesnego stosowania dwóch rodzajów ograniczeń do wynagrodzenia przy dokonywaniu potrąceń, tj.:

1) granicy potrącenia, czyli najwyższej kwoty, jaka może zostać potrącona z wynagrodzenia, oraz

2) kwoty wolnej od potrąceń, czyli wynagrodzenia, do wypłaty którego pracodawca jest zobowiązany pomimo istniejącego długu pracownika.

Granice potrącenia zostały w przepisach Kodeksu pracy określone w różny sposób, w zależności od rodzaju potrącenia i ewentualnego zbiegu potrąceń (art. 87 § 3 i 4 Kodeksu pracy).

Granice potrąceń

Kwotę wolną od potrąceń z wynagrodzenia stanowi minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w danym roku (2250 zł w 2019 r.) lub jego część (w zależności od rodzaju potrącenia) - po ustawowych odliczeniach z tytułu:

● składek na ubezpieczenia społeczne,
● zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
● składki na ubezpieczenie zdrowotne (pismo resortu pracy z 16 października 2007 r.),
● zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz
● wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.

Kwota niepodlegająca potrąceniu, czyli kwota wolna (gwarantowana pracownikowi-dłużnikowi) ma zastosowanie wyłącznie przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.

W przypadku potrącania świadczeń alimentacyjnych kwota wolna nie obowiązuje (należy stosować wyłącznie granicę potrącenia). W odróżnieniu od granicy potrącenia kwota wolna od potrąceń ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika. Proporcjonalną kwotę wolną od potrąceń oblicza się od zmniejszonego proporcjonalnie minimalnego wynagrodzenia w kwocie brutto, a następnie od tej kwoty dokonuje ustawowych odliczeń, aby uzyskać faktyczną kwotę stanowiącą podstawę do potrąceń.

PRZYKŁAD 6

Wynagrodzenie pracownika zatrudnionego na 3/4 etatu jest zajęte przez komornika z innego tytułu niż świadczenia alimentacyjne. Kwotę wolną od potrąceń należy ustalić od 1687,50 zł brutto (2250 zł × 3/4), a następnie pomniejszyć o zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, zaliczkę na podatek i ewentualną wpłatę na PPK.

Zarówno granica potrącenia, jak i kwota wolna od potrąceń nie są zmniejszane za okresy niewykonywania pracy, za które nie przysługuje wynagrodzenie (np. urlop bezpłatny, nieobecność usprawiedliwiona bez prawa do wynagrodzenia, okres wyczekiwania na świadczenie chorobowe czy podjęcie pracy w trakcie miesiąca).

Przyjmuje się, że kwota wolna od potrąceń jest jedna w skali miesiąca. Zatem w przypadku zatrudnienia pracownika w tym samym miesiącu i u więcej niż u jednego pracodawcy może on zachować tylko jedną kwotę wolną. W tej sytuacji może powstać trudność w ustaleniu jej wysokości stosowanej u poprzedniego pracodawcy. W takim przypadku rekomendowanym rozwiązaniem jest uzyskanie od pracownika-dłużnika zaświadczenia wystawionego przez jego poprzedniego pracodawcę z informacją o wysokości zastosowanej kwoty wolnej od potrąceń w ostatnim miesiącu zatrudnienia. W przypadku utrudnień w tym zakresie pracodawca powinien wystąpić do komornika o ustalenie uwzględnionej przez ostatniego pracodawcę kwoty wolnej i na tej podstawie obliczyć wysokość potrącenia.

PRZYKŁAD 7

Pracownik został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy od 11 marca 2019 r. na 3-miesięczny okres próbny. Jego wynagrodzenie jest zajęte przez komornika z innego tytułu niż świadczenia alimentacyjne. Osoba ta była zatrudniona od 1 do 8 marca br. u innego pracodawcy. Informacje w tym zakresie wynikają ze świadectwa pracy przedstawionego przez pracownika. W związku z kontynuacją zajęcia pracodawca poprosił pracownika o zaświadczenie z poprzedniego zakładu pracy o zastosowanej kwocie wolnej od potrąceń w marcu br. Z zaświadczenia wynika, że poprzedni pracodawca wykorzystał całą kwotę wolną od potrąceń w marcu, a zatem nowy pracodawca nie powinien jej stosować przy obliczaniu wysokości zajęcia od wynagrodzenia pra­cownika za okres jego pracy w tym miesiącu, tj. od 11 do 31 marca 2019 r. Pełną kwotę wolną od potrąceń nowy pracodawca uwzględni przy dokonywaniu potrącenia w kwietniu 2019 r. i ewentualnie następnych miesiącach.

Kwota wolna od potrąceń może mieć różną wysokość. Jest ona bowiem uzależniona od:

1) parametrów podatkowych, które nie mają stałego charakteru, tj.:

● kosztów uzyskania przychodów, których wysokość może być, co do zasady, zwykła (111,25 zł) lub podwyższona, jeżeli pracownik dojeżdża do pracy z innej miejscowości niż miejscowość wykonywania pracy i nie otrzymuje dodatku za rozłąkę (139,06 zł). Szczególnym rodzajem kosztów, które mogą pojawić się w stosunku pracy, są koszty autorskie wyrażone procentowo (50%). Mogą być one stosowane do przychodów pracowników uzyskiwanych z tytułu (art. 22 ust. 9b ustawy o pdof):

- działalności twórczej w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, inżynierii budowlanej, urbanistyki, literatury, sztuk plastycznych, wzornictwa przemysłowego, muzyki, fotografiki, twórczości audialnej i audiowizualnej, programów komputerowych, gier komputerowych, teatru, kostiumografii, scenografii, reżyserii, choreografii, lutnictwa artystycznego, sztuki ludowej oraz dziennikarstwa,

- działalności artystycznej w dziedzinie sztuki aktorskiej, estradowej, tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki i instrumentalistyki,

- produkcji audialnej i audiowizualnej,

- działalności publicystycznej,

- działalności muzealniczej w dziedzinie wystawienniczej, naukowej, popularyzatorskiej, edukacyjnej oraz wydawniczej,

- działalności konserwatorskiej;

- prawa zależnego, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, do opracowania cudzego utworu w postaci tłumaczenia;

- działalności badawczo-rozwojowej, naukowej, naukowo-dydaktycznej, badawczej, badawczo-dydaktycznej oraz prowadzonej w uczelni działalności dydaktycznej;

● kwoty zmniejszającej podatek (46,33 zł), do której prawo powstaje przez złożenie przez pracownika oświadczenia dla celów obliczania miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych na formularzu PIT-2, a także

2) wpłaty na PPK (podstawowej lub ewentualnie dodatkowej), której wysokość może być ruchoma i wynosić odpowiednio 2% lub mieścić się w przedziale od 0,5% do 2% albo do 2% (pierwsze podmioty będą objęte obowiązkiem utworzenia PPK od 1 lipca 2019 r.).

Kwoty wolne od potrąceń w 2019 r. dla pełnego etatu

* koszty uzyskania przychodów (zwykłe - 111,25 zł, podwyższone - 139,06 zł)

** minimalne wynagrodzenie za pracę

PRZYKŁAD 8

Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Jego wynagrodzenie jest zajęte przez komornika z innego tytułu niż świadczenia alimentacyjne na kwotę ok. 15 000 zł. Wynagrodzenie pracownika wynosi 5000 zł brutto miesięcznie. Osoba ta ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów i złożyła oświadczenie na formularzu PIT-2. Aby obliczyć kwotę potrącenia, należy w pierwszej kolejności sporządzić listę płac dla pracownika.

Podstawą do dokonania potrącenia jest kwota netto wynagrodzenia tj. 3550,19 zł. Granica potrącenia wynosi 1775,09 zł (3550,19 zł × 50%), a kwota wolna od potrąceń - 1633,78 zł. Zatem w tym przypadku można potrącić 1775,09 zł, zachowując jednocześnie kwotę wolną od potrąceń, czyli:

- 3550,19 zł (wynagrodzenie netto przed potrąceniem) - 1775,09 zł (granica potrącenia) = 1775,10 zł (kwota wynagrodzenia po potrąceniu);

- 1775,10 zł (kwota wynagrodzenia po potrąceniu) > 1633,78 zł (kwota wolna od potrąceń).

Pracownik otrzyma po potrąceniu 1775,10 zł.

Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia (art. 87 § 8 Kodeksu pracy). Taka sytuacja może mieć miejsce wówczas, gdy pracownicy otrzymują więcej niż jedną wypłatę w miesiącu.

PRZYKŁAD 9

Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Jego wynagrodzenie jest zajęte przez komornika z innego tytułu niż świadczenia alimentacyjne na kwotę ok. 15 000 zł. Wynagrodzenie pracownika wynosi 5000 zł brutto miesięcznie i jest wypłacane 25. dnia miesiąca. W marcu 2019 r. przed wypłatą regularnego wynagrodzenia za pracę pracownik otrzymał wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych w kwocie 890 zł brutto. Osoba ta ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów i złożyła oświadczenie na formularzu PIT-2. Pracodawca stosuje te parametry do obliczania regularnego wynagrodzenia za pracę, zatem pomija je na liście płac dla dodatkowych składników. Aby obliczyć kwotę potrącenia, należy w pierwszej kolejności sporządzić listę płac dla pracownika za pracę w godzinach nadliczbowych.

Podstawą do dokonania potrącenia jest kwota 619,86 zł. Pracownikowi należy wypłacić 1/2 tej kwoty (granicę potrącenia), tj. 309,93 zł (619,86 zł × 1/2 = 309,93 zł; 619,86 zł - 309,93 zł = 309,93 zł), a pozostałą kwotę (309,93 zł) przekazać komornikowi. Pełne potrącenie należy ustalić ponownie z całego wynagrodzenia, tj. z uwzględnieniem regularnej pensji, która wynosi 3550,19 zł netto, czyli:

- 619,86 zł + 3550,19 zł = 4170,05 zł (suma wynagrodzeń w marcu 2019 r.),

- 4170,05 zł × 1/2 = 2085,02 zł (granica potrącenia),

- 4170,05 zł (wynagrodzenie netto przed potrąceniem) - 2085,02 zł (granica potrącenia) = 2085,02 zł (kwota wynagrodzenia pozostała po potrąceniu),

- 2085,02 zł (kwota wynagrodzenia pozostała po potrąceniu) > 1633,78 zł (kwota wolna od potrąceń).

Pracodawca przekazał komornikowi z wynagrodzenia za godziny nadliczbowe 309,93 zł. Zatem pozostaje do wpłaty na rachunek komornika kwota 1775,09 zł (2085,02 zł - 309,93 zł).

Wyjątkiem ustawowym w zakresie niestosowania kwoty wolnej ani granicy potrącenia są: nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej, jeżeli podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Zatem wskazane świadczenia można zająć w całości na spłatę tego rodzaju zobowiązań (art. 87 § 5 Kodeksu pracy).

1.6. Wynagrodzenie będące podstawą dokonania potrąceń

W orzecznictwie sądowym istnieją rozbieżności co do interpretacji definicji "wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń" w kontekście stosowania zasad ochrony przed potrąceniami, tj. uwzględniania granicy potrącenia i kwoty wolnej od potrąceń.

Sad Najwyższy w wyroku z 12 maja 2005 r. (sygn. akt I PK 248/04, OSNP 2006/1-2/12) stwierdził, że:

SN

(...) Przepisy prawa pracy nie definiują pojęcia wynagrodzenia za pracę jako przedmiotu zobowiązania pracodawcy - świadczenia odwzajemniającego pracę i ekwiwalentnego względem niej (art. 22 § 1 k.p.). Zawarta w art. 18^3c § 2 k.p. definicja "jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości" została sformułowana na szczególne potrzeby, a mianowicie prawidłowej realizacji zasady równego traktowania pracowników w zakresie wynagradzania. Celem tak szerokiego pojmowania wy­nagrodzenia jest ograniczenie możliwości nierównego traktowania pra­cowników przez pracodawcę w sferze faktycznej, tj. nieuzasadnionego uprzywilejowywania niektórych z nich poprzez przyznawanie im korzyści formalnie niemających cech wynagrodzenia za pracę (np. świadczeń socjalnych). Uwzględnia przeto także należności, które, choć pozostają w związku z zatrudnieniem, nie są związane bezpośrednio z obowiązkami pracownika wynikającymi ze stosunku pracy i należytym ich wykonywaniem. Tak rozumiane wynagrodzenie nie może być identyfikowane z wynagrodzeniem ustalanym wedle rodzaju pracy, jej ilości oraz jakości (art. 78 § 1 k.p.) i stanowić przedmiotu ochrony przewidzianej w art. art. 84-91 k.p. Wynika to zresztą wprost z treści art. 18^3c § 2 k.p., w którym różnicuje się "wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter" oraz "inne świadczenia związane z pracą".

(...) Wynagrodzenie za pracę jest w istocie zbiorczą nazwą dla rozmaitych wypłat dokonywanych przez pracodawcę na rzecz pracownika. Obejmuje, jak wynika np. z art. 29 § 1 pkt 3 k.p. czy art. 78 § 2 k.p. lub art. 87 § 8 k.p., rozmaite składniki, których wynagrodzeniowy charakter tylko niekiedy przesądza ustawodawca. Jest tak w odniesieniu do wynagrodzenia zasadniczego (np. art. 77³ § 3 pkt 1 k.p. czy art. 151¹ § 3 k.p.), nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilansowej (art. 87 § 5 k.p.). Kwalifikacji poszczególnych wypłat na rzecz pracownika jako wynagrodzeniowych lub niewynagrodzeniowych dokonuje przeto abstrakcyjnie doktryna, a w konkretnych sprawach - sądy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie zarysowała się tendencja do szerokiego rozumienia przedmiotu ochrony w przepisach Rozdziału II Działu Trzeciego Kodeksu pracy. Dzieje się tak nie tyle poprzez rozszerzanie pojęcia wynagrodzenia za pracę, ile poprzez traktowanie na gruncie art. 87 k.p. niektórych świadczeń, jak wynagrodzenia za pracę. Tak orzekł już Sąd Najwyższy w odniesieniu do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odprawy emerytalnej i z tytułu zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, a także gratyfikacji jubileuszowej, jeżeli nie ma ona charakteru premii (por. np. wyroki: z dnia 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980 nr 12, poz. 248; z 14 listopada 1996 r., I PKN 3/96, OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 193, czy powołany już wyżej - z dnia 17 lutego 2004 r.).

Wobec tej niepewności definicyjnej problematyczne w praktyce w zakresie uznania za składnik wynagrodzenia podlegający zajęciu z ograniczeniem (przez zastosowanie kwoty wolnej od potrąceń i granicy potrącenia, o których była mowa wcześniej) są m.in. odprawa emerytalno-rentowa i nagroda jubileuszowa. Dotyczy to również innych wypłat, które - co prawda - są związane ze stosunkiem pracy, ale nie przysługują z tytułu wykonywania pracy.

W piśmie z 14 grudnia 2007 r. departament prawa pracy resortu pracy przyjął, że w związku z tym do wypłat za pracę i wypłat związanych ze stosunkiem pracy, ale nie za pracę, należy stosować odrębnie ustalane ograniczenia w potrąceniach:

MRPiPS

(...) Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje szerokie rozumienie pojęcia wynagrodzenie za pracę dla celów ochrony przed potrąceniami ze strony pracodawcy. Obejmuje ono także odprawy emerytalne. W wyroku z 17 lutego 2004 r. (I PK 217/03, OSNP z 2004 r., nr 24, poz. 419) Sąd Najwyższy stwierdził, że odprawa emerytalna (art. 92¹ k.p.) oraz nagroda jubileuszowa (art. 773 § 3 pkt 3 k.p.) podlegają ochronie przed potrąceniami (art. 87 k.p.) jak wynagrodzenie za pracę. Wynagrodzenie za pracę oraz odprawa emerytalna stanowią jednak dwa odrębne świadczenia ze stosunku pracy przysługujące z dwóch różnych tytułów prawnych (wynagrodzenie - art. 80 k.p., odprawa emerytalna - art. 92¹ k.p.). A zatem, zdaniem departamentu, przewidziane w art. 87 i 87¹ k.p. zasady i warunki dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę mają zastosowanie do każdego z tych świadczeń odrębnie.

PRZYKŁAD 10

Pracownik ma prawo do stałego wynagrodzenia miesięcznego i dodatku funkcyjnego (łącznie 6000 zł). W marcu 2019 r. umowa z pracownikiem rozwiązała się za porozumieniem stron w związku z przejściem na emeryturę. Osoba ta ma zajęcie komornicze niealimentacyjne na kwotę ok. 30 000 zł. W marcu br. pracownik otrzymał też odprawę emerytalną w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia w kwocie 6000 zł. Uwzględniając stanowisko resortu pracy z 14 grudnia 2007 r., potrącenia z wynagrodzenia za pracę należy dokonać z uwzględnieniem dwóch kwot wolnych od potrąceń i dwóch granic potrącenia.

Ochroną właściwą, taką samą jak dla wynagrodzenia za pracę, objęta jest również tzw. odprawa ekonomiczna z ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (wyrok Sądu Najwyższego z 14 listopada 1996 r., sygn. akt I PKN 3/96, OSNP 1997/11/193).

Natomiast wyłączone z tej ochrony jest odszkodowanie należne pracownikowi od pracodawcy z tytułu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (uchwała Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r., sygn. akt II PZP 4/12, OSNP 2013/13-14/147).

Znaczące w kontekście wypłat pracowniczych, do których możliwe jest zastosowanie ochrony przed potrąceniami, argumenty przypomniał Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z 26 listopada 2013 r. (sygn. akt V Pa 88/13), w którym wskazał dotychczasową linię orzeczniczą Sądu Najwyższego i stanowiska doktryny:

SN

(...) W nauce prawa odmawia się na ogół charakteru wynagrodzeniowego świadczeniom kompensacyjnym, wypłatom z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, odprawom oraz odszkodowaniom (J. Brol (w:) Kodeks pracy. Komentarz pod red. J. Jończyka, Warszawa 1977, str. 279; K. Rączka (w:) M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2010, s 492; M. Skąpski (w:) Kodeks pracy. Komentarz pod red. K.W. Barana, Warszawa 2012, str. 565; M. Święcicki, Prawo wynagrodzenia za pracę, Warszawa 1963, str. 27-29), podczas gdy w judykaturze Sądu Najwyższego zarysowała się tendencja do szerokiego rozumienia przedmiotu ochrony prze­widzianej w przepisach rozdziału II działu trzeciego Kodeksu pracy. Rozszerzono mianowicie stosowanie art. 87 k.p. na ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2007 r. II PK 181/2006 OSNP 2008/5-6 poz. 64), nagrodę jubileuszową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r. I PK 217/2003 OSNP 2004/24 poz. 419), odprawę z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn niedotyczących pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1999 r. I PKN 665/98 OSNP 2000/14 poz. 535), odprawę emerytalno-rentową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r. I PK 217/2003 OSNP 2004/24 poz. 419). Jak wskazał Sąd Najwyższy w powołanej uchwale Składu 7 Sędziów u podstaw stopniowego rozszerzania - w drodze analogii - ochrony z art. 87 k.p. na świadczenia pozawynagrodzeniowe legło podobieństwo funkcji i charakteru tych świadczeń do wynagrodzenia sensu stricto. W ww. orzeczeniach Sąd Najwyższy podkreślał, że zarówno wynagrodzenie za pracę w ścisłym słowa tego znaczeniu, jak i wspomniane świadczenia przysługują ze stosunku pracy i mają charakter pieniężny oraz służą zapewnieniu pracownikowi środków na utrzymanie, a nadto świadczenia te są obliczane od wynagrodzenia za pracę, zaś ich rozmiar uzależniony jest od stażu pracy. Natomiast należność gwarantowana umową o pracę, niemająca swojego odpowiednika w przepisach prawa pracy i niebędąca wynagrodzeniem za pracę ani niespełniająca jego funkcji, nie mieści się w tak rozumianym przedmiocie ochrony przewidzianej przepisami Kodeksu pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2005 r. I PK 10/2005 OSNP 2006/13-14 poz. 203 i z dnia 20 czerwca 2006 r. II PK 317/2005 OSNP 2007/13-4 poz. 185).

2. Egzekucja i potrącenia z wierzytelności umów cywilnoprawnych

Opisane w poprzedniej części opracowania zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę od 1 stycznia 2019 r. należy stosować do wierzytelności przysługujących z tytułu umów cywilnoprawnych. Uprawniają do tego znowelizowane przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 833 § 2¹ Kodeksu postępowania cywilnego). Zgodnie z ich brzmieniem:

§

Przepisy art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną.

Ta wyraźna ochrona przed potrąceniami wierzytelności przysługujących zleceniobiorcom dotyczy zarówno egzekucji sądowej, jak i administracyjnej.

2.1. Przychód z umowy cywilnoprawnej jedynym źródłem utrzymania

Przychody z umowy cywilnoprawnej, które zapewniają utrzymanie lub stanowią jedyne źródło dochodu osoby fizycznej od 1 stycznia 2019 r., są objęte ochroną przed potrąceniami na zasadach właściwych dla pracowników.

Wskazane ograniczenia dotyczą również:

● zasiłków dla bezrobotnych, dodatków aktywizacyjnych, stypendiów oraz dodatków szkoleniowych, wypłacanych na podstawie ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
● uposażeń posłów i senatorów, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy.

Ograniczenia te mogą być stosowane do wierzytelności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu udziału w dochodach spółdzielni przypadających im od wniesionych do spółdzielni wkładów.

W uzasadnieniu do ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego w zakresie ochrony wierzytelności przed potrąceniami, wskazano, iż:

§

W nowym art. 833 § 2¹ k.p.c. zakres stosowania art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy uzupełniono również o świadczenia powtarzające się, które stanowią jedyne źródło dochodu dłużnika. Ma to na celu wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych mogących powstawać na gruncie dotychczasowego art. 833 § 2 k.p.c., w zakresie ustalenia, czy wynagrodzenie otrzymywane przez dłużnika zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej można uznać za świadczenie powtarzające się, "którego celem jest zapewnienie utrzymania". Nie ma bowiem wątpliwości, że osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, choć stanowią niemały odsetek zatrudnionych, z punktu widzenia uprawnień pracowniczych i tak są w znacznie gorszej sytuacji niż osoby zatrudnione na umowę o pracę. Tym samym w zakresie zapewnienia im minimum egzystencji i ochrony przed egzekucją należało w sposób jednoznaczny zrównać je z osobami mającymi status pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy.

Należy przyjąć, że ograniczenie egzekucji wierzytelności jest nadal uzależnione od łącznego spełnienia pewnych przesłanek, tj.:

● chronione świadczenie powinno mieć powtarzający się charakter, w znaczeniu być pobierane okresowo,
● umowa, z tytułu której przysługuje dana wierzytelność, musi mieć charakter ciągły i być odnawiana przez strony, czyli realizowana w ramach stałej, długookresowej współpracy,
● świadczenia z umowy zlecenia powinny zapewniać utrzymanie, czyli przynosić korzyść majątkową pozwalającą na nabywanie dóbr i usług.

Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 13 lutego 2014 r. (sygn. akt I ACa 1057/13), w którym stwierdził, że:

SA

(...) Pojęciu świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania, należy nadawać szerokie znaczenie. Zaliczenie danego świadczenia do wymienionej grupy świadczeń zależy wyłącznie od ustalenia, czy świadczenie to ma charakter periodyczny (powtarzający się) oraz czy spełnia cel wyżej wskazany. Świadczeniami powtarzającymi się są świadczenia wypłacane dłużnikowi okresowo w powtarzających się odstępach czasu.

W praktyce często poddłużnik (np. zleceniodawca) wnioskuje do komornika o sprawdzenie możliwości objęcia danego przychodu z umowy cywilnoprawnej ochroną przed potrąceniem, tj. czy przychód z umowy cywilnoprawnej dłużnika stanowi świadczenie powtarzające się, czy zapewnia utrzymanie lub jest jego jedynym źródłem dochodu.

Ryzykiem obarczona jest samodzielność poddłużnika w tym zakresie. Nie dysponuje on bowiem wystarczającymi narzędziami, aby prawidłowo zweryfikować cel otrzymywanej przez zleceniobiorcę wierzytelności. Nieprawidłowości w tym zakresie mogą być przyczyną odpowiedzialności zleceniodawcy za ewentualnie wyrządzoną w ten sposób szkodę wierzycielowi.

W odpowiedzi na interpelację nr 5695 z 28 września 2016 r. resort sprawiedliwości uznał, że:

MS

Przepisy dotyczące ograniczeń egzekucji stosuje się bez względu na wniosek dłużnika. Oznacza to, że komornik sądowy powinien ustalać z urzędu (samodzielnie) takie okoliczności jak rodzaj umowy, czas jej obowiązywania oraz charakter świadczeń przysługujących dłużnikowi z tytułu tej umowy. Strona (dłużnik) może też wystąpić z wnioskiem do komornika o umorzenie postępowania egzekucyjnego w zakresie dotyczącym wolnej od zajęcia części świadczenia. Czynności komornika podlegają zaś nadzorowi judykacyjnemu sądu. Czynności nadzorcze sądu mogą być natomiast zainicjowane z urzędu albo na skutek skargi na czynności komornika.

Pomimo zmiany przepisów w zakresie ochrony wierzytelności z umów cywilnoprawnych wśród niektórych ekspertów nadal obecny jest pogląd, że w tym przypadku nadal nie należy stosować kwot wolnych od potrąceń, lecz wyłącznie granice potrącenia. Natomiast nie podlegają egzekucji u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty. Zatem zamiast kwoty wolnej należy wyznaczyć tzw. minimum egzystencjalne w wysokości 1/30 wynagrodzenia zleceniobiorcy za każdy dzień przypadający między dniem zajęcia a dniem kolejnej wypłaty.

PRZYKŁAD 11

Spółka z o.o. 6 marca 2019 r. otrzymała od komornika pismo zobowiązujące do potrącania z wierzytelności przysługujących zleceniobiorcy innych niż świadczenia alimentacyjne należności w wysokości ok. 10 000 zł. Wynagrodzenie zleceniobiorcy wynosi 3000 zł miesięcznie brutto i jest wypłacane ostatniego dnia miesiąca. Umowa zlecenia jest umową stałą i stanowi jedyne źródło utrzymania tej osoby. Wynagro­dzenie zleceniobiorcy podlega ochronie na takich samych zasadach jak wynagrodzenie z umowy o pracę, o czym zleceniodawca został powiadomiony przez komornika. Zleceniodawca musi zatem ustalić kwotę netto wynagrodzenia zleceniobiorcy, uwzględniając obciążenia publicznoprawne potrącane z jego wynagrodzenia. Stanowią je: składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, składka na ubezpieczenie zdrowotne oraz składka na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, do którego przystąpił zleceniobiorca (gdyby nie przystąpił do tego ubezpieczenia, wynagrodzenie należałoby pomniejszyć tylko o składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe), oraz podatek (przy uwzględnieniu kosztów uzyskania przychodów w wysokości 20%), czyli:

- składki na ubezpieczenia społeczne łącznie: 3000,00 zł × 13,71% = 411,30 zł,

- podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 3000,00 zł - 411,30 zł =  2588,70 zł,

- składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca wpłacie do ZUS: 2588,70 zł ×  9% = 232,98 zł,

- składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek: 2588,70 zł × 7,75% = 200,62 zł,

- koszty uzyskania przychodów: (3000,00 zł - 411,30 zł) × 20% = 517,74 zł,

- podstawa opodatkowania: 3000,00 zł - 411,30 zł - 517,74 zł = 2070,96 zł; po zaokrągleniu 2071,00 zł,

- zaliczka na podatek dochodowy: 2071,00 zł × 18% = 372,78 zł,

- zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej: 372,78 zł - 200,62 zł = 172,16 zł; po zaokrągleniu 172,00 zł.

Wynagrodzenie netto: 3000,00 zł - 411,30 zł - 232,98 zł - 172,00 zł = 2183,72 zł.

Przy egzekwowaniu należności niealimentacyjnych potrącenie nie może przekroczyć połowy wynagrodzenia netto (art. 87 § 3 pkt 2 Kodeksu pracy). W tym przypadku zajęciu podlega nie więcej niż 1091,86 zł (1/2 × 2183,72 zł). Należy przy tym uwzględnić tzw. minimum egzystencjalne, które wynosi 1892,56 zł (2183,72 zł : 30 × 26 dni do terminu wypłaty wynagrodzenia, tj. od dnia zajęcia, czyli od 6 do 31 marca 2019 r.). Ponieważ kwota minimum egzystencjalnego (1892,56 zł) przewyższa granicę potrącenia (1091,86 zł) komornikowi można przekazać różnicę pomiędzy tymi kwotami, tj. 291,16 zł (2183,72 zł - 1892,56 zł). Zleceniobiorca otrzyma do wypłaty 1892,56 zł.

Nowelizacją przepisów Kodeksu postępowania cywilnego od 1 stycznia 2019 r. w zakresie ochrony wierzytelności przed nadmiernymi potrąceniami zostały objęte dwie grupy dłużników będących osobami fizycznymi, tj.:

1) uzyskujących świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania lub

2) uzyskujących świadczenia powtarzające się, stanowiące jedyne źródło dochodu.

W pierwszej grupie dłużników, których przychody mogą być objęte ochroną przed nadmiernymi potrąceniami, są ci, którzy osiągają je z więcej niż jednego źródła, lecz dopiero suma tych przychodów zapewnia im utrzymanie (zatem stanowi minimum środków niezbędnych do egzystencji). Dotychczasowa wykładnia w tym zakresie najczęściej była niekorzystna dla takich dłużników. Dla uznania, że dane świadczenie podlega ograniczonemu zajęciu, organy egzekucyjne sprawdzały, czy dłużnik nie ma innych źródeł przychodów. Przykładowo, otrzymywanie emerytury i uzyskiwanie przychodów z umowy cywilnoprawnej prowadziło do tego, że ochroną mogło zostać objęte tylko jedno świadczenie. Organ egzekucyjny nie sprawdzał następnie, czy to jedno źródło zapewnia już dłużnikowi minimum egzystencji.

Druga grupa dłużników to osoby, które osiągają dochody tylko z jednego źródła, bez względu na to, czy przychody z niego uzyskiwane zapewniają mu utrzymanie. Zatem zajęciu będą podlegać przychody uzyskane z tego źródła.

W pozostałych przypadkach dochody otrzymywane w związku z realizacją umów cywilnoprawnych należy potrącić do wysokości zadłużenia.

Stosownie do aktualnie obowiązujących przepisów ochrona wierzytelności przysługujących zleceniobiorcom polega na odpowiednim stosowaniu przepisów Kodeksu pracy, dotyczących:

● granicy potrącenia, oraz
● kwoty wolnej od potrąceń.

Oznacza to, że jeżeli jedynym źródłem dochodów danej osoby będzie umowa zlecenia, to wynagrodzenie z tego tytułu będzie chronione przed egzekucją do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (odpowiedź resortu sprawiedliwości na interpelację nr 21120 z 24 lipca 2018 r.).

Przepisy Kodeksu pracy dotyczące ochrony przed nadmiernymi potrąceniami

Potrącenia z tytułu zaliczek pieniężnych (jako mienie powierzone, z którego należy się wyliczyć) czy kar porządkowych nie powinny występować w pozapracowniczych formach zatrudnienia. W przypadku umów cywilnoprawnych może wystąpić instytucja zaliczki, ale przede wszystkim udzielanej na poczet wynagrodzenia za realizację tej umowy lub innych wydatków niezbędnych do prawidłowego jej wykonania. Należy przyjąć, iż nie jest to zaliczka, do której stosuje się zasady potrąceń wynikające z art. 87-87¹ Kodeksu pracy.

Nie ma wątpliwości, że potrącenia należy dokonać od świadczenia netto przysługującego dłużnikowi niebędącemu pracownikiem. Pewna trudność może powstać przy ustalaniu wysokości kwoty wolnej od potrąceń.

Biorąc pod uwagę, że nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego odsyła do przepisów Kodeksu pracy w zakresie kwoty wolnej od potraceń, należy uznać, iż zastosowanie powinna znaleźć kwota minimalnego wynagrodzenia właściwa dla pracownika, a nie minimalna stawka godzinowa w przypadku egzekucji z wypłaty przysługującej zleceniobiorcy. Zmienione przepisy nie zawierają bowiem takiej dyspozycji.

Kwota wolna od potrąceń przysługująca pracownikom jest zmniejszana proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, jeżeli pracownik jest zatrudniony na niepełny etat. Takie zmniejszenie można zastosować do świadczeń otrzymujących przez osoby, które nie są pracownikami, przyjmując za podstawę liczbę godzin właściwą dla pełnego etatu w danym miesiącu.

PRZYKŁAD 12

Wynagrodzenie zleceniobiorcy jest zajęte przez administracyjny organ egzekucyjny z powodu zaległości w składkach ZUS, do których opłacania był zobowiązany, prowadząc jednoosobową działalność pozarolniczą. Osoba ta rozpoczęła wykonywanie umowy od 4 marca 2019 r. i ma prawo do wynagrodzenia za ten miesiąc w wysokości 2500 zł netto za 180 przepracowanych godzin. Jest to jej jedyne źródło przychodów. W okresie od 1 do 3 marca br. zleceniobiorca nie był nigdzie zatrudniony. Z tytułu zawartej umowy został objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz zdrowotnym, a także przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Do przychodów z tej umowy stosowane są 20% koszty uzyskania przychodów.

W takim przypadku zajęcie komornicze:

1) może dotyczyć maksymalnie 50% wynagrodzenia netto, tj. kwoty 1250 zł (2500 zł  ×  50%);

2) powinno uwzględniać kwotę wolną od potrąceń, która po dokonaniu potrącenia nie może być niższa od 1637,78 zł netto (obliczona z kwoty 2250 zł brutto) w następujący sposób:

- 2250 zł × 13,71% = 308,48 zł (składki na ubezpieczenia społeczne),

- 2250 zł - 308,48 zł = 1941,52 zł (podstawa składki zdrowotnej),

- 1941,52 zł × 9% = 174,74 zł (składka zdrowotna),

- 1941,52 zł × 7,75% = 150,47 zł (składka zdrowotna do odliczenia od podatku),

- 2250 zł - 308,48 zł = 1941,52 zł (podstawa obliczenia kosztów uzyskania przychodów),

- 1941,52 zł × 20% = 388,30 zł (20% koszty uzyskania przychodów),

- 2250 zł - 308,48 zł - 388,30 zł = 1553 zł (podstawa opodatkowania, po zaokr. do pełnych złotych),

- 1553 zł × 18% = 279,54 zł (podatek dochodowy) - 279,54 zł - 150,48 zł = 129 zł (zaliczka na podatek dochodowy, po zaokr. do pełnych złotych),

- 2250 zł - 308,48 zł - 174,74 zł - 129 zł = 1637,78 zł (netto).

W marcu 2019 r. pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy powinien przepracować 168 godzin. Biorąc to pod uwagę, zleceniobiorcy przysługuje pełna kwota wolna od potrąceń, tj. 1637,78 zł (granica potrącenia, tj. 1250 zł < 1637,78 zł, kwota wolna od potrąceń). Organ egzekucyjny powinien otrzymać 862,22 zł (2500 zł - 1637,78 zł).

Należy zauważyć, iż brak szczegółowych uregulowań w zakresie odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu pracy do ochrony wierzytelności przed nadmiernymi potrąceniami obecnie prowadzi do dość swobodnej interpretacji w tym zakresie.

Stanowiska urzędowe w sprawie ochrony wierzytelności przysługujących zleceniobiorcom

Stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 27 września 2016 r.

Odnośnie ochrony wynagrodzenia osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych w zakresie ograniczenia egzekucji, należy zauważyć, że ochrona taka już istnieje na mocy art. 833 kpc. Zgodnie z przepisami § 2 wymienionego artykułu wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania, korzystają z ochrony przed egzekucją w zakresie analogicznym do wynagrodzenia ze stosunku pracy. Do tego rodzaju świadczeń zalicza się również wynagrodzenia wypłacane na podstawie umów cywilnoprawnych. (...) Wynagrodzenie obliczone w oparciu o minimalną stawkę godzinową przewidzianą w ustawie z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz niektórych innych ustaw, gwarantowane przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi w przypadkach określonych w ustawie - powinno korzystać z analogicznej ochrony w zakresie egzekucji jak wynagrodzenie za pracę, jeżeli w konkretnym przypadku będzie ono świadczeniem powtarzającym się, którego celem jest zapewnienie utrzymania.

Stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości z 18 października 2018 r.

Jeżeli to pracodawca dokonuje potrącenia z wynagrodzenia za pracę, obowiązują go ściśle określone granice i kwoty wolne od potrąceń, wskazane w art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy. W myśl art. 833 § 2¹ k.p.c. od 1 stycznia 2019 r. przepisy te powinny mieć odpowiednie zastosowanie do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną. W sytuacji, gdy zleceniodawca otrzyma od komornika sądowego zajęcie wierzytelności przysługujących zleceniobiorcy, a posiada wiedzę, że wynagrodzenie wypłacane zleceniobiorcy z tytułu umowy zlecenia ma charakter świadczenia wypłacanego okresowo w powtarzających się odstępach czasu i którego celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowi jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną (analogicznie jak pracodawca), powinien podjąć decyzję o zastosowaniu do tego wynagrodzenia granicy potrącenia czy kwoty wolnej od potrąceń w wysokości minimalnej płacy aktualnie przysługującej pracownikom (od 1 stycznia 2019 r. ma to być kwota 2250 zł brutto). Należy przy tym podkreślić, że w sytuacji innej decyzji zleceniodawcy (np. przekazania przez zleceniodawcę całości wynagrodzenia zleceniobiorcy komornikowi), dłużnikowi przysługuje możliwość złożenia wniosku o ograniczenie egzekucji (art. 833 § 2 k.p.c.) w celu wykazania spełnienia przesłanek uzasadniających odpowiednie zastosowanie przepisów Kodeksu pracy do świadczenia otrzymywanego przez niego z tytułu umowy zlecenia.

Odnosząc się do kwestii niewykonywania umowy zlecenia przez cały miesiąc i ustalenia, czy w takiej sytuacji ww. kwota ulega pomniejszeniu, na gruncie aktualnego stanu prawnego wyrażane są poglądy, że w drodze analogii należałoby przyjąć, iż kwoty wolne ulegają obniżeniu jak przy zatrudnieniu na część etatu - zgodnie z art. 87¹ § 2 k.p. Zastrzec jednak należy, iż są to stanowiska sądów powszechnych wyrażane w indywidualnych sprawach w związku z rozpoznawaniem skarg na czynność komornika sądowego - zajęcie wierzytelności z tytułu umowy zlecenia.

Stanowisko Rzecznika Krajowej Rady Komorniczej z 19 listopada 2018 r.

Art. 833 par. 1 wskazuje, iż Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy.

Dodany przepis nakazuje ograniczenia związane z zajęciem wynagrodzenia stosować odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną.

Oznacza to, iż przepisy dotyczące zasad obliczania wysokości potrąceń oraz ochrona minimalnego wynagrodzenia za pracę dotyczyć będzie także umów cywilnoprawnych (z reguły umowy zlecenia, umowę o dzieło), na podstawie których "zatrudniany" jest pracownik.

Regulację ocenić pozytywnie z punktu zapewnienia minimum socjalnego osobom wykonującym pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.

Przypomina, że w aktualnym stanie prawnym na mocy par. 2 art. 833 kpc podlegają egzekucji w zakresie przewidzianym w kodeksie pracy te świadczenia, których celem jest zapewnienie utrzymania. Ustawodawca doprecyzował ten katalog o świadczenia będące jedynym źródłem.

Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do uposażeń posłów i senatorów, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy oraz wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania.

Należy przy tym podkreślić, że umowa zlecenia może być realizowana bez wynagrodzenia.

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 8 maja 2013 r. (sygn. akt I ACa 446/12) stwierdził bowiem, że:

SA

(...) Zakwalifikowaniu łączącej strony umowy jako umowy o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o zleceniu, nie sprzeciwia się brak w umowie uregulowań dotyczących wynagrodzenia (art. 735 k.c.). Odpłatność nie stanowi istotnego elementu treści umowy zlecenia, która może zostać zawarta zarówno jako umowa odpłatna, jak i nieodpłatna.

W przypadku wykonywania takiej umowy przez zleceniobiorcę-dłużnika bez wynagrodzenia komornik lub administracyjny organ egzekucyjny nie mogą domagać się ustalenia przez strony odpłatności za jej wykonywanie. Mogą jednak analizować, czy nie prowadzi to do uchylania się takiej osoby od spłaty zadłużenia.

W wyroku z 2 lipca 2013 r. (sygn. akt I ACa 189/13) Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał, że:

SA

(...) Wprawdzie umowa zlecenia może nie być połączona z obowiązkiem zapłaty zleceniobiorcy wynagrodzenia, lecz jej nieodpłatność musi wprost wynikać z treści umowy lub uzasadniona musi zostać okolicznościami.

3. Egzekucja i potrącenia z zasiłków finansowanych z FUS

Podmiot, który dokonuje wypłaty zasiłków finansowanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest również zobowiązany dokonywać z tych zasiłków stosownych potrąceń. Należy przypomnieć, że przymiot płatnika zasiłków w danym roku ma płatnik składek zgłaszający na 30 listopada do ubezpieczenia chorobowego co najmniej 21 osób. W przypadku, gdy na ten dzień nikogo nie zgłaszał do tego ubezpieczenia - według stanu na pierwszy miesiąc, w którym dokonał takiego zgłoszenia (art. 61 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy zasiłkowej). Bez znaczenia pozostaje, czy zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego było obowiązkowe czy dobrowolne. Zatem płatnikiem zasiłków i jednocześnie podmiotem zobowiązanym do dokonania z nich potrąceń może być nie tylko pracodawca, ale też zleceniodawca. Podstawą do dokonania potrąceń jest zajęcie wierzytelności z tytułu zasiłku z ubezpieczenia społecznego lub świadczenia rehabilitacyjnego z tego ubezpieczenia wystawione przez organ egzekucyjny. W sytuacji, gdy zajęcie zostało wystawione wyłączenie na wynagrodzenie za pracę, należy zwrócić się do organu egzekucyjnego (komornika lub organu administracyjnego) o wystawienie dodatkowego zajęcia na tę wierzytelność. Nie oznacza to jednak, że do czasu otrzymania tego zajęcia płatnik zasiłku może swobodnie wypłacać dłużnikowi pełną kwotę świadczenia. Podmiot zatrudniający ma już bowiem świadomość długu, a tym samym zdaje sobie sprawę z ryzyka pokrzywdzenia wierzycieli w ten sposób. Są to zatem przesłanki do dokonania potrącenia. Otrzymanie dodatkowego czy nowego zajęcia jest w tych okolicznościach czynnością formalną.

Potrąceń ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, tj. zasiłków (chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego) należy dokonywać na podstawie przepisów ustawy emerytalnej (art. 833 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Z przysługującego ubezpieczonemu zasiłku (po odliczeniu podatku) mogą być potrącane następujące należności, zgodnie z podaną niżej kolejnością (art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej):

● świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, a następnie kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu w trybie określonym w art. 98 ust. 3 ustawy emerytalnej (kwoty świadczeń wypłaconych za okres, za który przysługuje prawo do wypłaty świadczenia wyższego lub wybranego przez zainteresowanego albo więcej niż jednego świadczenia, podlegają rozliczeniu przez zaliczenie na poczet tego świadczenia lub świadczeń);
● kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

- zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej,

- ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

- zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach;

● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych;
● należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (bez postępowania egzekucyjnego); w pierwszej kolejności potrąca się alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika (art. 139 ust. 4 ustawy emerytalnej);
● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
● kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny;
● kwoty nienależnie pobranego dodatku weterana poszkodowanego;
● kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
● zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę;
● zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;
● z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.

3.1. Granice i kwoty wolne od potrąceń

Tak jak w przypadku wynagrodzeń pracowniczych, a także innych wierzytelności, do których stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy w zakresie potrąceń, przy potrącaniu z zasiłków należy stosować granice potrącenia i kwoty wolne od potrąceń. Granice potrącenia wyrażone są procentowo i ustala się je od zasiłku w kwocie brutto. Natomiast samego potrącenia dokonuje się od kwoty zasiłku po odliczeniu podatku i z uwzględnieniem kwoty wolnej od potrąceń.

Granice potrącenia z zasiłków

W przypadku dokonywania potrąceń na zaspokojenie należności alimentacyjnych na rzecz kilku wierzycieli, gdy łączna kwota, jaka może zostać potracona, nie wystarcza na pełne pokrycie egzekwowanych należności, płatnik zasiłku powinien przekazać je na rzecz tego organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia. W razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa należy przekazać na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie. W takiej sytuacji płatnik zasiłku niezwłocznie zawiadamia o zbiegu egzekucji właściwe organy egzekucyjne, wskazując datę doręczenia zawiadomień o zajęciach dokonanych przez te organy i wysokość należności, na poczet których zostały dokonane zajęcia. W razie zbiegu egzekucji sądowych płatnik zasiłku przekazuje potrącone kwoty po uzyskaniu postanowienia wskazującego komornika sądowego właściwego do dalszego prowadzenia egzekucji. Do czasu uzyskania tego postanowienia kwoty te pozostają w depozycie płatnika zasiłku (art. 140 ust. 2 ustawy emerytalnej).

W ten sam sposób płatnik zasiłku musi postąpić w przypadku zbiegu (art. 140 ust. 2a i 3 ustawy emerytalnej):

● roszczeń egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
● egzekwowanych należności alimentacyjnych w postępowaniu egzekucyjnym z roszczeniem wierzyciela o te należności na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego, tj. w trybie bez egzekucji.

Przy dokonywaniu potrąceń z zasiłku obowiązują inne granice potrącenia w przypadku zbiegu różnych tytułów. Zostały one określone w art. 140 ust. 4-7 ustawy emerytalnej.

Granice potrącenia w przypadku zbiegu tytułów do dokonania potrącenia

Kwoty wolne od potrąceń z zasiłków wyrażone są kwotowo (zmiana w tym zakresie obowiązuje od 1 lipca 2018 r.) oraz waloryzowane od 1 marca tak jak świadczenia emerytalno-rentowe. Wysokość kwoty wolnej uzależniona jest od rodzaju potrącenia.

Kwoty wolne od egzekucji i potrąceń z zasiłku obowiązujące do 28 lutego 2019 r. i od 1 marca 2019 r. (przy założeniu, że zasiłek przysługuje za cały miesiąc)

Kwoty wolne od potrąceń we wskazanych wcześniej wysokościach obowiązują w przypadku, gdy zasiłek przysługuje za cały miesiąc. Jeśli przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną od potrąceń należy obniżyć proporcjonalnie do dni, za jakie przysługuje zasiłek.

PRZYKŁAD 13

Pracodawca będący płatnikiem zasiłków jest w posiadaniu dwóch tytułów wykonawczych wystawionych na tę samą osobę. Jeden dotyczy świadczeń alimentacyjnych w wysokości 1200 zł miesięcznie, a drugi dotyczy innych egzekwowanych należności na kwotę ok. 21 000 zł. Pracodawca posiada oświadczenie pracownika PIT-2. Przez cały marzec 2019 r. pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu wyłącznie zasiłek chorobowy w wysokości 2689,30 zł brutto. Ponieważ doszło do zbiegu potrąceń, łącznie nie mogą one przekroczyć 60% kwoty zasiłku. Aby obliczyć wysokość potrącenia, należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku:

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 2689,30 zł × 60% = 1613,58 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń:

- właściwą dla świadczeń alimentacyjnych: 514,30 zł,

- właściwą dla należności innych niż świadczenia alimentacyjne: 848,60 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o kwotę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna:

- 2251,30 zł - 1200 zł = 1051,30 zł; 1051,30 zł > 514,30 zł,

- 1051,30 zł - 562,28 zł (granica potrącenia 1613,58 zł - kwota pozostała po potrąceniu alimentów 1051,30 zł) = 489,02 zł (kwota pozostała do potrącenia z tytułu innych należności niż świadczenia alimentacyjne),

- 489,02 zł < 848,60 zł,

-1051,30 zł - 848,60 zł = 202,70 zł.

Ponieważ kwota pozostała po potrąceniu należności niealimentacyjnych jest niższa od kwoty wolnej od potrąceń (848,60 zł), pracownikowi trzeba zapewnić kwotę wolną. Zatem łączne potrącenie wyniesie 1402,70 zł (1200 zł + 202,70 zł = 1402,70 zł). Pracownik otrzyma 848,60 zł.

PRZYKŁAD 14

Dochody pracownika są zajęte przez komornika z tytułu należności będącej świadczeniem alimentacyjnym na kwotę ok. 17 000 zł. Pracownik przebywał przez cały marzec 2019 r. na zasiłku chorobowym. Pracodawca posiada oświadczenie pracownika PIT-2. Za marzec 2019 r. pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 2689,30 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 60% kwoty zasiłku, tj. 1613,58 zł (2689,30 zł × 60%). Aby obliczyć wysokość potrącenia, należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku:

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 2689,30 zł × 60% = 1613,58 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń: 514,30 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o granicę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna:

- 2251,30 zł - 1613,58 zł = 637,72 zł

- 637,72 zł > 514,30 zł.

Pracownikowi można potrącić z zasiłku maksymalną kwotę, tj. 60% zasiłku brutto, co stanowi 1613,58 zł.

PRZYKŁAD 15

Dochody pracownika są zajęte przez komornika z tytułu innych należności niż świadczenia alimentacyjne na kwotę ok. 20 000 zł. Pracownik przebywał przez cały marzec 2019 r. na zasiłku chorobowym. Pracodawca posiada oświadczenie pracownika PIT-2. Za marzec 2019 r. pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 2689,30 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 25% kwoty zasiłku, tj. 672,33 zł (2689,30 zł × 25%). Aby obliczyć wysokość potrącenia, należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku:

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 2689,30 zł × 25% = 672,33 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń: 848,60 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o granicę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna:

- 2251,30 zł - 672,33 zł = 1578,97 zł

- 1578,97 zł > 848,60 zł.

Pracownikowi można potrącić z zasiłku maksymalną kwotę, tj. 25% zasiłku brutto, co stanowi 672,33 zł.

Jeżeli po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych wysokość zasiłku jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, potrąceń i egzekucji nie dokonuje się (art. 141 ust. 1b ustawy emerytalnej).

PRZYKŁAD 16

Dochody pracownika są zajęte przez komornika z tytułu innych należności niż świadczenia alimentacyjne na kwotę ok. 20 000 zł. Pracownik przebywał przez 10 dni marca 2019 r. na zasiłku chorobowym. Pracodawca posiada oświadczenie pracownika PIT-2, przy czym zastosuje kwotę zmniejszającą podatek do przychodu z tytułu wynagrodzenia za pracę. Za marzec 2019 r. pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 867,52 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 25% kwoty zasiłku, tj. 216,88 zł (867,52 zł × 25%). Aby obliczyć wysokość potrącenia, należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku:

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 867,52 zł × 25% = 216,88 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń: 848,60 zł : 30 = 28,29; 28,29 × 10 dni, za które przysługuje zasiłek = 282,90 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o granicę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna:

- 711,52 zł - 216,88 zł = 494,64 zł,

- 494,64 zł > 282,90 zł.

Pracownikowi można potrącić z zasiłku maksymalną kwotę, tj. 25% zasiłku brutto, co stanowi 216,88 zł.

PRZYKŁAD 17

Dochody pracownika są zajęte przez komornika z tytułu należności będącej świadczeniem alimentacyjnym na kwotę ok. 10 000 zł. Pracownik przebywał przez 10 dni marca 2019 r. na zasiłku chorobowym. Pracodawca posiada oświadczenie pracownika PIT-2, przy czym zastosuje kwotę zmniejszającą podatek do przychodu z tytułu wynagrodzenia za pracę. Za marzec 2019 r. pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 867,52 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 60% kwoty zasiłku, tj. 520,51 zł (867,52 zł × 60%). Aby obliczyć wysokość potrącenia należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku:

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 867,52 zł × 60% = 520,51 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń: 514,30 zł : 30 = 17,14; 17,14 × 10 dni, za które przysługuje zasiłek = 171,40 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o granicę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna: 711,52 zł - 520,51 zł = 191,01 zł,

191,01 zł > 171,40 zł.

Pracownikowi można potrącić z zasiłku maksymalną kwotę, tj. 60% zasiłku brutto, co stanowi 520,51 zł.

W odróżnieniu od potrąceń z wynagrodzenia za pracę ustawa emerytalna nie przewiduje granic ani kwot wolnych w przypadku dobrowolnego pomniejszenia zasiłku. Nie oznacza to jednak, że brak podstawy prawnej uniemożliwia pomniejszenie świadczenia za zgodą jego beneficjenta. Świadczeniobiorca zawsze może wyrazić zgodę na dokonanie potrącenia z zasiłku, a podmiot wpłacający zasiłek musi tę zgodę przyjąć i dokonywać według niej stosownego pomniejszenia. Należy przyjąć, że w takim przypadku zgoda powinna zostać do celów dowodowych udzielona na piśmie.

Wzór 13. Zgoda na potrącenie z zasiłku z ubezpieczenia społecznego

Zasiłki z ubezpieczenia społecznego wypłacane innym osobom niż pracownicy kwalifikuje się podatkowo jako przychody z innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o pdof). Oznacza to, że osoby te otrzymują zasiłek od płatnika zasiłku w kwocie brutto. Obliczenia należnego podatku dokonują samodzielnie w zeznaniu rocznym. Specyficzność podatkowa zasiłku powoduje zatem, że na potrzeby ustalenia prawidłowej wysokości potrącenia należy obliczyć kwotę netto zasiłku. Natomiast samego potrącenia dokonuje się od zasiłku brutto (czyli wraz z podatkiem).

PRZYKŁAD 18

Dochody zleceniobiorcy są zajęte przez komornika z tytułu innych należności niż świadczenia alimentacyjne na kwotę ok. 8000 zł. Osoba ta przebywała przez cały marzec 2019 r. na zasiłku chorobowym, który wynosi 2689,30 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 25% kwoty zasiłku, tj. 672,33 zł (2689,30 zł × 25%). Aby obliczyć wysokość potrącenia, należy:

Krok 1. Sporządzić listę wypłaty zasiłku i do celów poprawnego obliczenia potrącenia ustalić jego wysokość netto (po odliczeniu podatku):

Krok 2. Ustalić granicę potrącenia: 2689,30 zł × 25% = 672,33 zł;

Krok 3. Ustalić kwotą wolną od potrąceń: 848,60 zł;

Krok 4. Sprawdzić, czy po pomniejszeniu o granicę potrącenia pracownikowi pozostaje minimum kwota wolna:

- 2205,30 zł - 672,33 zł = 1532,97 zł

- 1532,97 zł > 848,60 zł.

Zleceniobiorcy można potrącić z zasiłku maksymalną kwotę, tj. 25% zasiłku brutto, co stanowi 672,33 zł. Osoba ta powinna otrzymać zasiłek w wysokości 2016,97 zł (2689,30 zł - 672,33 zł).

4. Odpowiedzialność pracodawcy za potrącenia z tzw. pakietu alimentacyjnego

Pracodawcy nielegalnie zatrudniający dłużników alimentacyjnych, co uniemożliwia dochodzenie alimentów od tych osób, będą ponosić wyższą odpowiedzialność z tego tytułu. Od 1 grudnia 2020 r. wzrośnie bowiem do 45 000 zł (z obecnych 30 000 zł) grzywna, jaka może grozić w takim przypadku.

Narażony jest na nią pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu, który nie potwierdza na piśmie umowy o pracę przed dopuszczeniem pracownika do pracy, jeżeli taki pracownik:

● będzie osobą, wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów oraz
● zalega on ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące.

Minimalna sankcja dla ww. pracodawcy będzie wynosić 15 000 zł (obecnie 1000 zł).

Natomiast wcześniej, bo od 1 stycznia 2020 r. zacznie obowiązywać przepis, zgodnie z którym karą grzywny od 1500 zł do 45 000 zł będzie mógł zostać ukarany pracodawca, który:

● wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, pracownikowi będącemu dłużnikiem alimentacyjnym oraz
● taki pracownik zalega ze spełnieniem świadczeń alimentacyjnych za okres dłuższy niż 3 miesiące.

Z uzasadnienia do nowelizacji ustawy wprowadzającej wskazane zmiany (ustawa z 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych), wynika, że:

§

(...) Celem wprowadzenia ww. regulacji jest zniechęcenie pracodawców do nielegalnego zatrudniania dłużników alimentacyjnych ("na czarno"), a także wypłacania ww. dłużnikom wynagrodzenia w wyższej wysokości, niż wynika z zawartej umowy ("pod stołem"), bez dokonania potrąceń na rzecz alimentów. Należy zauważyć, że takie działanie pracodawcy, przy założeniu, że taka praktyka jest sprzeczna z wolą pracownika, uderza zarówno w pracownika (brak ochrony ubezpieczeniowej, brak uprawnień zwią­zanych z ciągłością zatrudnienia, niskie świadczenia z ubezpieczeń społecznych w związku z niskim wynagrodzeniem legalnie wykazywanym), jak i w prawa osób alimentowanych, stąd proponowane kwoty graniczne wymierzanej grzywny są wyższe niż w przypadku nielegalnego zatrudniania (lub odpowiednio wypłacania wynagrodzenia "pod stołem") pracownika nieposiadającego zobowiązań alimentacyjnych lub nieuchylającego się od płacenia alimentów.

Należy podkreślić, że ww. kara grzywny będzie dotyczyła tylko nieuczciwych pracodawców, zatrudniających dłużników alimentacyjnych "na czarno" lub wypłacających wynagrodzenia tymże dłużnikom "pod stołem".

Podmiotem uprawnionym do nałożenia mandatu za ww. wykroczenia jest inspektor pracy. W postępowaniu mandatowym może on nałożyć na pracodawcę lub osobę działającą w jego imieniu grzywnę w wysokości do 2000 zł. Jeśli pracodawca zostanie ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika w ciągu 2 lat od dnia ostatniego ukarania, inspektor pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5000 zł (art. 96 § 1a i § 1b Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). W sytuacji, gdy pracodawca odmówi przyjęcia mandatu, inspektor kieruje wniosek o ukaranie do sądu. Pracodawca może zostać ukarany grzywną również w postępowaniu sądowym. W sprawach o wykroczenia orzekają, na podstawie wniosków składanych przez inspektorów pracy, sądy powszechne. W pierwszej instancji sprawy rozpoznają sądy rejonowe, w drugiej instancji - sądy okręgowe. Inspektor pracy jest w tych sprawach oskarżycielem publicznym. Wystąpienie z wnioskiem o ukaranie jest poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym - może ono być prowadzone przez inspektora pracy, prokuratora, ale także przez Policję (na zlecenie prokuratora).

W każdej sprawie o wykroczenie wniosek o ukaranie może wnieść także prokurator, który ma prawo wstąpić do postępowania wszczętego przez inspektora pracy i może wymierzyć sprawcy wykroczenia grzywnę do maksymalnej wysokości określonej w przepisach Kodeksu pracy.

5. Świadectwo pracy i inne dokumenty potwierdzające egzekucję

Pracownik, który na dzień ustania zatrudnienia posiada niespłacone zobowiązanie wobec wierzyciela (którym najczęściej jest komornik lub administracyjny organ egzekucyjny), otrzymuje świadectwo pracy z informacją w tym zakresie. Natomiast w przypadku innej osoby zasadniczo nie wystawia się dokumentu, który potwierdzałby tę okoliczność.

Jednak zarówno w przypadku pracownika jak i osoby zatrudnionej na innej podstawie niż stosunek pracy zajęcie obowiązuje nadal, choćby po zajęciu nawiązano z dłużnikiem nowy stosunek pracy lub zlecenia albo choćby zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta o zajęciu wiedziała (art. 884 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Należy przypomnieć, że pracodawca w związku z ustaniem zatrudnienia pracownika-dłużnika ma określone obowiązki związane z kontynuacją egzekucji, tak jak i nowy pracodawca tej osoby.

W razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem dotychczasowy pracodawca czyni wzmiankę o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, przesyła temu pracodawcy zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadamia o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Wzmianka w świadectwie pracy powinna zawierać oznaczenie komornika, który zajął należność, oraz numer sprawy egzekucyjnej, jak również wskazać wysokość potrąconych już kwot.

Przesłanie zawiadomienia komornika ma skutki zajęcia należności dłużnika u nowego pracodawcy od chwili dojścia zawiadomienia do tego pracodawcy. W przypadku, gdy poprzedni pracodawca nie miał w ogóle możliwości dokonania potrącenia z wynagrodzenia pracownika z uwagi na przepisy ochronne (np. pracownik pobierał przez cały okres wyłącznie minimalne wynagrodzenie za pracę, a egzekucja dotyczyła świadczeń niealimentacyjnych), powinien podać taką informację w wystawianym świadectwie pracy, podając kwotę "0" zł.

Wzór 14. Zapis w świadectwie pracy dotyczący zajęcia komorniczego

Nowy pracodawca, któremu pracownik przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu należności, zawiadamia o zatrudnieniu pracownika pracodawcę, który wydał świadectwo, oraz wskazanego we wzmiance komornika. Jeżeli nowy pracodawca, któremu pracownik nie okazał świadectwa pracy, dowie się, gdzie pracownik był przedtem zatrudniony, zobowiązany jest zawiadomić poprzedniego pracodawcę o jego zatrudnieniu, chyba że pracownik przedstawi zaświadczenie tego pracodawcy stwierdzające, że jego należności nie były zajęte.

Oprócz podmiotów zatrudniających obowiązek powiadomienia komornika o zmianie pracodawcy obciąża też dłużnika.