(1)

W dniu 30 września 2020 r. Komisja przyjęła komunikat zatytułowany "Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji", w którym przedstawiła nową wizję europejskiej przestrzeni badawczej (EPB) i ogłosiła zamiar zaproponowania Paktu na rzecz badań naukowych i innowacji w Europie.

(2)

W konkluzjach Rady w sprawie nowej europejskiej przestrzeni badawczej, przyjętych w dniu 1 grudnia 2020 r., wezwano państwa członkowskie i Komisję, by opracowały w 2021 r. program polityki w zakresie EPB i wielopoziomowy model zarządzania służący realizacji nowego ambitnego celu w zakresie EPB.

(3)

W ciągu ostatnich dwudziestu lat wdrażanie EPB przyczyniło się do pewnych istotnych osiągnięć w dziedzinach takich jak infrastruktury badawcze, otwarta nauka, współpraca transnarodowa i międzynarodowa, równowaga płci w badaniach naukowych i innowacjach, wspólne programowanie, kariery naukowe i mobilność naukowców, a także do realizacji reform strukturalnych. Tempo czynienia postępów w zakresie inwestycji w dziedzinie badań naukowych i innowacji na poziomie unijnym ogólnie uległo jednak ostatnio spowolnieniu i należy podjąć dalsze działania, aby odwrócić tę tendencję.

(4)

Aby sprostać globalnym wyzwaniom i wspierać konkurencyjność Europy, współpraca międzynarodowa za pośrednictwem EPB powinna uwzględniać priorytety w zakresie stosunków zewnętrznych Unii, w oparciu o multilateralizm i wyważoną wzajemną otwartość, oraz powinna promować równe warunki działania i wzajemność oparte na wartościach podstawowych i wspólnych warunkach ramowych.

(5)

Aby stworzyć EPB na miarę przyszłości, konieczne jest wzmocnienie koordynacji i zwiększenie spójności między politykami unijnymi, krajowymi i regionalnymi. W związku z tym w komunikacie Komisji zatytułowanym "Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji" wezwano do zmobilizowania państw członkowskich wokół kluczowych wspólnych zasad i wartości oraz do określenia wspólnych priorytetowych obszarów działania. Jest to szczególnie istotne w czasie, gdy zwiększone i bardziej ukierunkowane krajowe i regionalne finansowanie i reformy są konieczne, by szybciej wnieść wkład w realizację oenzetowskich celów zrównoważonego rozwoju, zieloną transformację i transformację cyfrową oraz by zrealizować cele porozumienia paryskiego, zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu.

(6)

Wspólny zestaw zasad i wartości jest niezbędny w celu potwierdzenia solidnych podstaw badań naukowych i innowacji w Unii, podkreślających znaczenie wartości (etyka i uczciwość; wolność badań naukowych; równość płci i równe szanse), określających lepsze warunki pracy (swobodny przepływ naukowców, wiedzy i technologii w całej Unii; dążenie do doskonałości; tworzenie wartości i oddziaływanie badań naukowych i innowacji) oraz umożliwiających rozszerzenie współpracy (koordynacja, spójność, zaangażowanie; globalny zasięg; inkluzywność; odpowiedzialność społeczna).

(7)

Wspólne obszary priorytetowe powinny stanowić dla zainteresowanych stron wyraźne wskazanie obszarów i działań, które Unia i jej państwa członkowskie uważają za wspólne priorytety i w których zobowiązują się do współpracy na zasadzie zmiennej geometrii, poprzez tworzenie stabilnych ram dla decydentów, publicznych podmiotów finansujących, inwestorów prywatnych i wykonawców.

(8)

W swoich konkluzjach w sprawie nowej europejskiej przestrzeni badawczej Rada potwierdziła cel zakładający inwestowanie 3 % PKB Unii w badania naukowe i rozwój. Aby nadać priorytet inwestycjom i reformom, państwa członkowskie mogą aktualizować swoje krajowe cele, z myślą o odzwierciedleniu nowych priorytetów Unii i uwarunkowań krajowych.

(9)

Aby krajowe strategie państw członkowskich mogły osiągnąć cel w postaci 3 %, zachęca się państwa członkowskie do rozważenia zastosowania dodatkowych celów cząstkowych, przy zachowaniu właściwej równowagi między wystarczająco ambitnym programem EPB a programem, który jest osiągalny i realistyczny, również dla państw członkowskich na poziomie krajowym.

(10)

Wzmocnienie EPB wymaga ściślejszej współpracy między państwami członkowskimi a Komisją. Komisja może ją osiągnąć, ustanawiając i prowadząc uproszczony system monitorowania i koordynacji na rzecz wzajemnego uczenia się i wzmocnionego dialogu dwustronnego i wielostronnego.

(11)

Należy usprawnić koordynację unijnych i krajowych, w tym regionalnych, inwestycji i reform w celu wzmocnienia krajowych systemów badań naukowych i innowacji oraz zwiększenia ich oddziaływania na poziomie Unii: podczas gdy krajowe polityki w zakresie badań naukowych i innowacji napędzają rozwój systemów krajowych w kierunku celów krajowych, przyczyniają się one również do realizacji celów EPB i innych wspólnych unijnych priorytetów w strategicznych obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania,

1.

a)

etyka i uczciwość badań naukowych i innowacji: naukowcy, procesy badawcze oraz cały system badań naukowych i innowacji powinni zapewniać zgodność ze ścisłymi zasadami i praktykami w zakresie etyki i uczciwości, które są podstawą odpowiedzialnych i godnych zaufania badań naukowych wolnych od niewłaściwych wpływów, co jest jednym z warunków wstępnych osiągnięcia doskonałości, a także wspierają odpowiedzialność naukowców za ochronę przed stronniczością i skrótami metodycznymi oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się pseudonauki i wprowadzających w błąd informacji poprzez zwiększanie wysiłków na rzecz upowszechniania wiedzy naukowej i jej pedagogiki;

b)

wolność badań naukowych: jako element kultury badawczej, która jest nieodłącznym elementem EPB, oraz jako jeden z warunków koniecznych, aby naukowcy mogli swobodnie definiować swoje pytania, teorie i metody badawcze w sposób otwarty i bezpieczny oraz tworzyć wiedzę, dane i inne wyniki oraz dzielić się nimi i je rozpowszechniać;

c)

równość płci i równe szanse dla wszystkich: uwzględnianie równowagi płci w zespołach badawczych na wszystkich poziomach, w tym w zarządzaniu i procesie podejmowania decyzji, zwalczanie przemocy ze względu na płeć oraz molestowania i dyskryminacji ze względu na płeć oraz włączanie aspektu płci do zakresu badań naukowych i innowacji, a także uwzględnianie różnorodności w szerszym znaczeniu, w tym pod kątem płci, rasy lub pochodzenia etnicznego, religii lub przekonań, różnorodności społecznej, niepełnosprawności, wieku, orientacji seksualnej oraz zwalczanie dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu;

d)

swobodny przepływ: należy promować swobodny przepływ naukowców i personelu pomocniczego, wiedzy i technologii naukowej, przyciągając talenty i unikając potencjalnego drenażu talentów. Obejmuje to wymianę wiedzy naukowej oraz danych i narzędzi naukowych na jak najwcześniejszym etapie, w szczególności poprzez praktyki otwartej nauki, atrakcyjne i oparte na osiągnięciach ścieżki kariery, uznawanie umiejętności naukowców i personelu pomocniczego w trakcie całej ich kariery, poprawę warunków ramowych mobilności naukowców, przyczynianie się do przepływu naukowców w całej Unii, zachęcanie do wymiany między środowiskiem naukowym a przemysłem (jak również innymi sektorami), rozpowszechnianie innowacji i wspieranie otwartego dostępu do infrastruktur badawczych, infrastruktur technologicznych oraz ich usług;

e)

dążenie do doskonałości: zobowiązanie do programowania, prowadzenia lub wspierania badań naukowych o najwyższej możliwej jakości w celu osiągnięcia i nagradzania doskonałości jako jednego z warunków wstępnych koniecznych do zapewnienia oddziaływania naukowego, technologicznego, gospodarczego, politycznego i społecznego, a tym samym poszerzenia ogólnej europejskiej bazy wiedzy. Oznacza to, że wsparcie publiczne na rzecz badań naukowych i innowacji powinno mieć na celu wybór i finansowanie inicjatyw wyróżniających się wysoką jakością - jakość oznacza, że badania są światowej klasy, dostarczają weryfikowalnych i możliwych do odtworzenia wyników oraz są prowadzone w ramach przejrzystych procesów i metod badawczych, a także poprzez zastosowanie zarządzania badaniami naukowymi, umożliwiającego systematyczne ponowne wykorzystywanie wcześniejszych wyników. System oceny badań naukowych - w odniesieniu do badań naukowych, naukowców, zespołów i instytucji - powinien być zgodny z tą zasadą i odpowiednio nagradzać jakość; wsparcie publiczne powinno uznawać, że badania podstawowe mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia doskonałości, atrakcyjności i przewagi konkurencyjnej ekosystemów badań naukowych i innowacji oraz powinno znaleźć równowagę pomiędzy badaniami naukowymi motywowanymi ciekawością poznawczą a tymi, które są motywowane poczuciem misji;

f)

tworzenie wartości oraz oddziaływanie społeczne i gospodarcze: zwiększanie oddziaływania badań naukowych i innowacji dzięki przekształceniu wiodącej pozycji Europy w dziedzinie tworzenia wiedzy poprzez wykorzystywanie wiedzy w społeczeństwie, na przykład poprzez produkty, usługi, procesy i rozwiązania, które wspierają dobrostan obywateli na zrównoważonej planecie, dobrobyt gospodarczy, otwarte innowacje, kształtowanie polityki w oparciu o dowody i strategiczną autonomię, przy jednoczesnym zachowaniu otwartej gospodarki; obejmuje to między innymi pracę w różnych obszarach polityki, zachęcanie do ściślejszych wzajemnych powiązań między podmiotami w ramach współpracy multidyscyplinarnej i międzysektorowej oraz ich nagradzanie, a także inwestowanie w ludzi, dostępność infrastruktur badawczych i technologicznych, interakcję z przemysłem i innymi podmiotami oraz promowanie badań podstawowych inspirowanych przez badaczy i roli takich badań w generowaniu przełomowych odkryć i poszerzaniu bazy wiedzy;

g)

koordynacja, spójność i zaangażowanie: państwa członkowskie wprowadzają wymiar europejski do krajowych i regionalnych polityk w zakresie badań naukowych i innowacji oraz zapewniają większy krajowy wkład i krajowe zaangażowanie w skuteczną realizację priorytetów EPB. Państwa członkowskie, przy wsparciu Unii, koordynują swoje polityki i programy w zakresie badań naukowych i innowacji w obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w tym poprzez zapewnienie komplementarności i promowanie synergii z unijnymi programami ramowymi w zakresie badań naukowych i innowacji oraz innymi unijnymi programami i funduszami, ułatwiając tym samym współpracę transnarodową w ramach EPB, oraz ukierunkowują inwestycje i reformy w zakresie badań naukowych i innowacji na tworzenie EPB i przyspieszenie zielonej transformacji i transformacji cyfrowej;

h)

globalny zasięg: państwa członkowskie angażują się w obopólnie korzystną i wzajemną współpracę i wspólne działania w zakresie badań naukowych i innowacji z partnerami z państw i regionów trzecich, w oparciu o strategiczne interesy Unii, jej wartości i zasady określone w niniejszym zaleceniu, w oenzetowskich celach zrównoważonego rozwoju i innych stosownych instrumentach międzynarodowych;

i)

inkluzywność: państwa członkowskie powinny dążyć do zrealizowania pełnego potencjału EPB, aby skutecznie konkurować na poziomie globalnym; w związku z tym państwa członkowskie i regiony osiągające słabsze wyniki powinny otrzymać doradztwo i wsparcie z myślą o zintensyfikowaniu ich starań na rzecz poprawy wyników i zwiększania wielkości ich systemów badań naukowych i innowacji oraz rozwijaniu ich potencjału, zarówno ludzkiego, jak i infrastrukturalnego, w tym poprzez wykorzystywanie synergii między finansowaniem krajowym i regionalnym a unijnymi środkami finansowymi. Na poziomie Unii należy wspierać starania zmierzające do odblokowania potencjału doskonałości w państwach członkowskich i połączenia podmiotów zajmujących się badaniami naukowymi i innowacjami z regionów osiągających słabsze wyniki z doskonale funkcjonującymi sieciami europejskimi w całej Unii;

j)

odpowiedzialność społeczna: dążenie do reagowania na potrzeby społeczeństwa w celu rozszerzenia zbiorowego potencjału i osiągnięcia większego oddziaływania społecznego i środowiskowego, a także zwiększenia zaufania do nauki i innowacji oraz zaangażowania na ich rzecz poprzez angażowanie zainteresowanych stron, społeczności lokalnych i obywateli w kształtowanie i wdrażanie polityk w zakresie badań naukowych i innowacji, poprzez zintensyfikowanie działań w zakresie komunikacji naukowej oraz poprzez zapewnienie, aby polityki te były możliwe do dostosowania, elastyczne i zdolne do przystosowywania się do nieoczekiwanych wyzwań.

2.

a)

otwarta nauka: wspieranie i nagradzanie prawdziwej kultury otwartej nauki w całej Unii, w tym upowszechnianie otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych (tj. zgodnie z zasadą "otwarty w największym możliwym zakresie, zamknięty tylko w koniecznym") oraz rozpowszechnianie i stosowanie zasad i praktyk otwartej nauki, uwzględniając jednocześnie różnice między dyscyplinami i różnice kulturowe, w tym wielojęzyczności, wspierając rozwój umiejętności w zakresie otwartej nauki oraz dalszy rozwój i integrację podstawowej infrastruktury cyfrowej i usług cyfrowych;

b)

infrastruktury badawcze: dalsze rozwijanie otwartego dostępu do istniejących i nowych europejskich i krajowych infrastruktur badawczych, w tym e-infrastruktur, we wszystkich dziedzinach nauki, a także lepsze wykorzystywanie i połączenie tych infrastruktur badawczych; lepsze wykorzystanie ich integracyjnej funkcji w ekosystemie wiedzy i innowacji oraz ich potencjału w zakresie dostarczania rozwiązań globalnych wyzwań, w zakresie tworzenia partnerstw i łączenia zasobów oraz połączenia z europejską chmurą dla otwartej nauki; udoskonalanie ich połączenia i interakcji z infrastrukturami technologicznymi oraz przemysłem w celu zwiększenia ich oddziaływania; promowanie tworzenia nowych zdolności infrastrukturalnych na skalę europejską. Zapewni to podstawy doskonałości naukowej i pomoże europejskiej nauce współpracować i konkurować na skalę globalną, przyczyni się do wypełnienia luki w zakresie badań naukowych i innowacji oraz będzie sprzyjać inkluzywności w EPB; będzie to wymagało między innymi wykorzystania szerszego wachlarza źródeł finansowania na potrzeby światowej klasy infrastruktur badawczych oraz zbadania nowatorskich sposobów finansowania dostępu ponadnarodowego i wirtualnego;

c)

równość płci, równe szanse dla wszystkich i inkluzywność: zapewnienie sprawiedliwych, otwartych, inkluzywnych i równych pod względem płci ścieżek kariery w dziedzinie badań naukowych w celu ułatwienia systemowych zmian instytucjonalnych i strukturalnych w obrębie organizacji finansujących i prowadzących badania naukowe i innowacje; przeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć i molestowaniu seksualnemu; eliminowanie nierówności niezależnie od płci, rasy lub pochodzenia etnicznego, religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej; monitorowanie i ocena krajowych polityk i planów dotyczących równości płci w zakresie badań naukowych i innowacji;

d)

ścieżki kariery i mobilność naukowców oraz systemy oceny i nagradzania badań naukowych: zwracanie większej uwagi na kariery naukowców ogólnie, a w szczególności na kariery naukowców na wczesnym i średnio zaawansowanym etapie kariery, w tym na szczególne bariery, na które napotykają na tych etapach kobiety, zwiększenie atrakcyjności kariery naukowców oraz zapewnianie im szkoleń i umiejętności niezbędnych do zaspokojenia zmieniających się potrzeb związanych z rolą naukowca w całej Unii, w tym w zakresie przywództwa i nauczania; w oparciu o instrumentalne programy takie jak działania "Maria Skłodowska-Curie" i przy zapewnieniu spójności z tymi programami. Powyższe założenia zostaną osiągnięte poprzez stworzenie stabilnych, atrakcyjnych, inkluzywnych, wspierających i przejrzystych warunków pracy i zatrudnienia oraz poprzez zapewnienie jasnych, bardziej różnorodnych ścieżek kariery i wskazówek umożliwiających dokonywanie świadomych wyborów co do ścieżki zawodowej. Zajęcie się kwestią niezrównoważonego przepływu naukowców w całej Unii, a także pomiędzy sektorami i administracjami publicznymi, przy jednoczesnym zapobieganiu drenażowi talentów i zwiększaniu atrakcyjności dla talentów z całego świata. Dalszy rozwój obecnych systemów oceny badań naukowych w odniesieniu do badań, naukowców, zespołów i instytucji w celu nagradzania jakości, oddziaływania, praktyk w zakresie otwartej nauki, postaw przywódczych, a także współpracy ze społeczeństwem i przemysłem oraz innymi sektorami działalności, łącznie z niezależnym, naukowym doradztwem dla podmiotów kształtujących politykę w oparciu o dowody; uwzględnianie szerokiego zakresu rezultatów badań naukowych i działań badawczych, biorąc również pod uwagę nauczanie na poziomie szkolnictwa wyższego oraz zapewniając zróżnicowane ścieżki kariery. W przypadku systemów nagradzania powinno się zwracać należytą uwagę na zapewnianie przejrzystości, otwartości, uwzględniania osiągnięć oraz na unikanie stronniczości, dyskryminacji i niesprawiedliwego traktowania. Powinno to być skuteczne i regularnie monitorowane przy użyciu odpowiednich wskaźników i obserwatorium karier naukowych;

e)

waloryzacja wiedzy: zacieśnianie współpracy i wzajemnych powiązań między podmiotami działającymi w dziedzinie badań naukowych i innowacji oraz lepsza koordynacja polityk i programów na poziomie unijnym, krajowym i regionalnym, w szczególności poprzez przyjazne badaniom naukowym i innowacjom ramy, w tym wsparcie regulacyjne i polityczne, na potrzeby waloryzacji wiedzy, poprawy wykorzystania wyników badań naukowych i dostępu do nich, podnoszenia kwalifikacji i zarządzania aktywami intelektualnymi;

f)

przywództwo naukowe: zwiększanie zdolności i finansowania w zakresie oddolnych badań podstawowych oraz badań stosowanych. Pomoże to Unii w osiągnięciu wiodącej pozycji jako społeczeństwa wiedzy i globalnej potęgi naukowej, co jest jednym z warunków wstępnych skutecznej polityki innowacji i zdolności Unii do zrozumienia przyszłych wyzwań, takich jak zmiana klimatu czy kryzysy zdrowotne, przygotowania się na te wyzwania i reagowania na nie;

g)

zaangażowanie globalne: opracowanie spójnej strategii globalnego zaangażowania i wspólnych narzędzi, promujących wspólne europejskie wartości i zasady dotyczące badań naukowych i innowacji w zakresie współpracy międzynarodowej oraz wykorzystujących atrakcyjność badań naukowych w Unii; zapewnienie strategicznej autonomii Unii w dziedzinie nauki i innowacji przy jednoczesnym zachowaniu gospodarki otwartej; promowanie równych warunków działania i wzajemności opartej na wartościach podstawowych; wzmacnianie partnerstw w dziedzinie badań naukowych i innowacji oraz zacieśnianie, poszerzanie i pogłębianie współpracy z państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi.

h)

działania EPB oparte na wyzwaniach: zbliżanie państw członkowskich i Komisji, w tym regionów i podmiotów lokalnych, a także państw trzecich, zainteresowanych stron i przemysłu w dziedzinie badań naukowych i innowacji, poprzez łączenie mocnych stron za pomocą ścisłej koordynacji, współprojektowania, współpracy, wymiany danych i wspólnego finansowania w celu wspierania rozwiązań opartych na badaniach naukowych i innowacjach oraz łagodzenia przyszłych zagrożeń z myślą o opracowaniu polityk sektorowych po to, by wspierać cele Europy w zakresie odporności i zrównoważoności w ramach zielonej transformacji i transformacji cyfrowej; te działania w ramach EPB powinny:

i)

synergie z edukacją i europejskim programem na rzecz umiejętności: badania naukowe i innowacje oraz szkolnictwo wyższe są kluczowymi czynnikami stymulującymi innowacje, tworzenie, rozpowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy. Działania powinny:

j)

synergie z politykami sektorowymi i polityką przemysłową w celu pobudzenia ekosystemów innowacji: badania naukowe i innowacje oraz sprawny przemysł mają kluczowe znaczenie dla pobudzania konkurencyjności i osiągnięcia strategicznej autonomii przy jednoczesnym zachowaniu otwartej gospodarki. Działania powinny:

k)

aktywny udział obywateli i społeczeństwa w badaniach naukowych i innowacjach we wszystkich ich wymiarach: wkład i zdolność do korzystania z opinii i wkładów obywateli oraz do promowania ich zaangażowania zwiększą świadomość korzyści i oddziaływania badań naukowych i innowacji na codzienne życie ludzi, zapewnią większą różnorodność podejść do projektowania i wdrażania polityki w zakresie badań naukowych i innowacji oraz sprawią, że badania naukowe i innowacje będą miały większe znaczenie dla społeczeństwa dzięki temu, że nowe rozwiązania będą dla obywateli bardziej zrozumiałe i bardziej przystępne cenowo.

l)

więcej inwestycji i reform w krajach i regionach o słabszych wynikach w zakresie badań naukowych i innowacji: skuteczne uruchamianie unijnego i krajowego finansowania na inwestycje w badania naukowe i innowacje w połączeniu ze wsparciem i pomocą w przeprowadzeniu niezbędnych reform w zakresie badań naukowych i innowacji;

m)

synergie między unijnymi, krajowymi i regionalnymi programami finansowania: synergie między unijnymi programami finansowania a krajowymi i regionalnymi systemami finansowania w zakresie badań naukowych i innowacji powinny opierać się na wartościach i zasadach określonych w niniejszym zaleceniu oraz powinny być wspierane, uruchamiane i wzmacniane na podstawie ugruntowanych wytycznych dotyczących wdrażania tych programów, w szczególności między programem "Horyzont Europa", polityką spójności oraz Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności;

n)

zwiększone powiązania w ramach współpracy oraz oparta na doskonałości integracja organizacji prowadzących badania z krajów o słabszych wynikach w zakresie badań naukowych i innowacji i regionów najbardziej oddalonych z europejskimi sieciami naukowymi i ekosystemami innowacji, bardziej zrównoważona "cyrkulacja talentów" w ramach EPB, odpowiednie umiejętności i szkolenia w celu zwiększenia dostępu do doskonałości.

o)

wsparcie na rzecz ustalania priorytetów i zapewniania długoterminowych inwestycji i reform politycznych w zakresie badań naukowych i innowacji: na wszystkich poziomach zarządzania (unijnym, krajowym i regionalnym), przy lepszej międzysektorowej koordynacji i udziale, w tym za pomocą piaskownic regulacyjnych i klauzul eksperymentalnych; ich opracowywanie, realizacja i ocena powinny iść ze sobą w parze w celu maksymalizacji synergii i oddziaływań;

p)

koordynacja inwestycji w badania naukowe i innowacje: poprzez wspieranie identyfikacji i realizacji skoordynowanych inwestycji i reform w celu wzmocnienia wymiaru EPB na wszystkich poziomach zarządzania w Unii oraz maksymalizacji ich oddziaływania z korzyścią dla unijnych systemów nauki i innowacji; oraz poprzez wspieranie interoperacyjności systemów w oparciu o wnioski wyciągnięte ze wspólnego programowania i europejskich infrastruktur badawczych.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.