(1)

Niezrównoważone praktyki gospodarki wodnej, zanieczyszczenie środowiska i rosnące zapotrzebowanie powodują, że jakość i ilość wody, a także zdrowie ekosystemów wodnych w Unii nie poprawiają się w zadowalającym tempie. Zmiana klimatu i utrata różnorodności biologicznej pogłębiają tę tendencję. Ograniczenia związane z wodą w coraz większym stopniu wpływają na społeczeństwo i gospodarkę. W tym kontekście efektywniejsze gospodarowanie wodą staje się absolutną koniecznością.

(2)

Niedobór wody jest postrzegany jako rosnący problem w większości państw członkowskich, co zostało potwierdzone w sprawozdaniu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego (1) dotyczącym postępu we wdrażaniu dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (2) oraz dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (3). Niedobór wody występuje na około 34 % terytorium Unii i dotyka około 40 % ludności Unii podczas co najmniej jednej pory w danym roku (4). Jest on spowodowany nadmierną eksploatacją i zmianami związanymi z klimatem (5). Parlament Europejski apelował o podjęcie działań w tych kwestiach (6).

(3)

Każdego roku susze dotykają średnio 4 % terytorium Unii. W południowej i południowo-zachodniej Europie w przypadku wzrostu temperatury o 3?°C przepływ wody w rzekach w okresie letnim może zmniejszyć się nawet o 40 %. W ostatnich dziesięcioleciach wzrosła liczba i intensywność susz w Europie. Na przykład poważne susze i upały w 2022 r. spowodowały straty gospodarcze szacowane na 40 mld euro, przy czym największe straty odnotowano we Włoszech, w Hiszpanii i Francji (7).

(4)

Postępująca zmiana klimatu prawdopodobnie pogłębi ten problem, ponieważ skutki i częstotliwość susz nasilają się. Łączny wpływ nadmiernego wykorzystania na poziomie strukturalnym i zwiększonego ryzyka długotrwałych susz stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa wodnego, zaopatrzenia w wodę pitną, rolnictwa, żeglugi śródlądowej, turystyki i dostaw energii elektrycznej (8). Niedobór wody we wszystkich sektorach i straty w produkcji rolnej spowodowane upałami i suszą należą do najważniejszych zagrożeń związanych ze zmianą klimatu w Europie (9).

(5)

W latach 2000-2022 roczny pobór wody słodkiej zmniejszył się - z uwzględnieniem różnic geograficznych - o 19 % (10), ale oczekuje się, że pobór wody słodkiej na mieszkańca ponownie wzrośnie. Jest to spowodowane tym, że: (i) postępy w zakresie efektywnego gospodarowania wodą w sektorach zużywających najwięcej wody, takich jak energia i rolnictwo, w tym bioenergia, są niewystarczające; (ii) transformacja przemysłowa i cyfrowa wymaga większej ilości wody słodkiej; oraz (iii) złe zarządzanie, zanieczyszczenie środowiska i zmiana klimatu wywierają coraz większą presję na dostępność czystej wody słodkiej do celów społeczno-gospodarczych. Szkodzi to przepływom hydrobiologicznym niezbędnym do ochrony ekosystemu wodnego oraz konkurencyjności gospodarki Unii, która potrzebuje czystej wody słodkiej w tym samym stopniu, co czystej energii.

(6)

Europejski Bank Centralny szacuje, że nawet 60 % ryzyka kredytowego w strefie euro może w pewnym stopniu wynikać z ryzyka niedoboru wody i stresu termicznego, a 20 % - z ryzyka związanego z powodziami (11). Ponadto wraz ze wzrostem ryzyka klimatycznego związanego z wodą luka w ochronie ubezpieczeniowej może wzrosnąć (12), co utrudni ożywienie gospodarcze po zdarzeniach związanych z wodą, takich jak susze lub powodzie.

(7)

Inwestycje w efektywne gospodarowanie wodą pomogą zapewnić dostateczną ilość wody kluczowym dla strategicznej autonomii Unii sektorom gospodarki, a zatem mogą przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności, jak uznano w Pakcie dla czystego przemysłu (13). Oszczędzanie wody stworzy również możliwości rynkowe i doprowadzi do oszczędności kosztów dla konsumentów. Przemysł unijny jest już obecnie światowym liderem w rozwoju technologii wodnych.

(8)

Kompas konkurencyjności dla UE z 2025 r. (14) wzywa państwa członkowskie do zajęcia się problemem rosnącego niedoboru wody i w tym celu poprawienia praktyki i infrastruktury gospodarki wodnej, zwiększenia efektywności wodnej i promowania zrównoważonego wykorzystania wody. We wspólnym komunikacie w sprawie strategii na rzecz unii gotowości (15) podkreślono potrzebę zwiększenia w całej Unii dostępu do zasobów krytycznych, takich jak woda, na przykład na potrzeby reagowania na sytuacje wyjątkowe i klęski żywiołowe.

(9)

Współzależność między zasobami wodnymi i energetycznymi jest kluczowym czynnikiem zapewniającym bezpieczeństwo i odporność unijnych systemów wodno-energetycznych.

(10)

Unia jest zobowiązana do działania na rzecz efektywnego gospodarowania wodą w oparciu o przepisy europejskie i międzynarodowe, takie jak Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych podpisana w dniu 17 marca 1992 r. w Helsinkach, art. 7 porozumienia paryskiego podpisanego w dniu 12 grudnia 2015 r. w Paryżu, art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 (16), a także zobowiązania Unii Europejskiej w ramach Agendy działań ONZ na rzecz wody (17). Cel 6.4 celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju zobowiązuje również strony do znacznego zwiększenia efektywności wykorzystania wody we wszystkich sektorach już do 2030 r.

(11)

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu (18) w odpowiedzi na wyzwania związane z klimatem i środowiskiem uruchomiono skoordynowaną strategię na rzecz coraz bardziej neutralnej dla klimatu, nietoksycznej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarki, w której wzrost gospodarczy jest oddzielony od wykorzystania zasobów.

(12)

Unijna strategia przystosowania się do zmiany klimatu (19), Europejska ocena ryzyka związanego z klimatem oraz komunikat w sprawie zarządzania ryzykiem związanym z klimatem zawierają przegląd szerokiego zakresu skutków ryzyka związanego z klimatem i wskazują na konieczność podjęcia działań, ponieważ stosowane polityki i środki nie nadążają za tempem zmiany klimatu. Jednym z obszarów, w których konieczne są działania, jest przeciwdziałanie niedoborowi wody i suszom. Podkreśla się, że zapewnienie dostępności wody słodkiej w zrównoważony sposób ma zasadnicze znaczenie dla odporności na zmianę klimatu.

(13)

Niedobory wody mają bardzo duży wpływ na zdrowie ekosystemów morskich oraz na życie społeczności nadbrzeżnych i wyspiarskich, które w sferze społecznej i gospodarczej są od tych ekosystemów zależne. Należy zatem w sposób zintegrowany i efektywny gospodarować wodami słodkimi i morskimi.

(14)

Plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (20) zawiera plan działań na rzecz utrzymania zużycia zasobów, w tym wody, na poziomie uwzględniającym ograniczenia planety. Zgodnie z tym celem promowanie bezpiecznego ponownego wykorzystania wody w różnych sektorach może uwolnić potencjał gospodarczy w regionach dotkniętych deficytem wody. Może również zmniejszyć zapotrzebowanie na drogie projekty infrastrukturalne, takie jak nowe zbiorniki lub zakłady odsalania, co doprowadzi do długoterminowych oszczędności i poprawy odporności przedsiębiorstw na niedobory wody, a także do zmniejszenia ryzyka operacyjnego.

(15)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1781 (21) umożliwia ustanowienie wymogów dotyczących ekoprojektu, które muszą spełniać produkty, aby poprawić szereg aspektów, w tym zużycie wody i efektywność wodną, w odniesieniu do prawie wszystkich kategorii produktów fizycznych. Elementy niniejszego zalecenia przyczynią się do jego wdrożenia.

(16)

Niniejsze zalecenie zawiera wytyczne dotyczące elementów, które nie zostały uwzględnione w sposób kompleksowy w unijnym prawodawstwie dotyczącym wody: dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 (22), (UE) 2024/3019 (23) i (UE) 2024/1785 (24) oraz rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 (25).

(17)

W trosce o efektywność wodną należy określić zbiór zasad i zaleceń, które powinny służyć jako podstawa przyszłych działań Unii i państw członkowskich w celu zapewnienia, by możliwości oszczędzania wody były systematyczniej uwzględniane w procesie decyzyjnym oraz by wodę wykorzystywano w sposób bardziej odpowiedzialny we wszystkich sektorach.

(18)

Zasada efektywnego gospodarowania wodą ma przede wszystkim zapewnić zrównoważone zużycie wody w perspektywie długoterminowej, z uwzględnieniem faktu, że naturalne zasoby słodkowodne są ograniczone i zmniejszą się jeszcze bardziej ze względu na rosnące globalne ocieplenie. Środki mające na celu zwiększenie efektywności wodnej powinny opierać się na analizie kosztów i korzyści, w tym gospodarczych, środowiskowych i społecznych efektów zewnętrznych, przy jednoczesnym uwzględnieniu pomocniczości, proporcjonalności, uczciwości i sprawiedliwości.

(19)

Aby przyspieszyć stosowanie zasady „efektywność wodna przede wszystkim” i promować wdrażanie na dużą skalę środków w zakresie efektywnego gospodarowania wodą, konieczne jest ustanowienie celów przewodnich. Z tego powodu należy zachęcać państwa członkowskie do określenia własnych celów w obszarze efektywnego gospodarowania wodą w oparciu o uwarunkowania krajowe.

(20)

Przy wdrażaniu zasady efektywnego gospodarowania wodą należy jak najlepiej wykorzystywać nowe technologie, takie jak cyfrowe inteligentne liczniki i czujniki do wykrywania wycieków i zarządzania nimi, w tym wycieków z infrastruktury wody pitnej, zgodnie z wymogami art. 4 ust. 3 dyrektywy (UE) 2020/2184.

(21)

W przypadku gdy środki mające na celu zwiększenie efektywności wodnej muszą być dostosowane do ograniczeń zasobów, priorytetowo należy potraktować sektory zużywające najwięcej wody lub sektory o największym potencjale oszczędności wody, po dokonaniu oceny rozwiązań kompromisowych, zwłaszcza w odniesieniu do sektorów strategicznych, przy jednoczesnym zachowaniu hierarchizacji możliwych rozwiązań problemów związanych z wodą. Sektory te będą naturalnie różnić się w zależności od dorzecza i warstwy wodonośnej.

(22)

Środki na rzecz efektywnego gospodarowania wodą powinny być włączone do programów środków w ramach planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Środki te mogą prowadzić do oszczędności wody i zwiększenia odporności wodnej jedynie wówczas, gdy będą częścią kompleksowego podejścia. Towarzyszące środki zarządzania i wykorzystane instrumenty ekonomiczne pomogą uniknąć efektu odbicia, dzięki czemu wzrost efektywności wodnej będzie mógł przełożyć się na trwałą poprawę bilansu wodnego. Strategie efektywnego gospodarowania wodą powinny być zawsze spójne z krajowymi strategiami przystosowania się do zmiany klimatu,

1)

Określenie i stałe monitorowanie poboru, strat i zwrotów wody we wszystkich jednolitych częściach wód w każdym dorzeczu oraz promowanie cyfrowego pomiaru wody na potrzeby poboru wód i zrzutów. Dostawcy wody powinni często udostępniać publicznie dokumenty i dane dotyczące zmian w bilansie wodnym i jakości wody.

2)

W publicznym sektorze zaopatrzenia w wodę należy zapewnić, aby zużycie wody było mierzone indywidualnie dla każdego budynku, a w przypadku bloku mieszkalnego - dla każdego mieszkania. Należy zachęcać do stosowania inteligentnych liczników tam, gdzie przekazywanie danych w czasie rzeczywistym jest potrzebne do dodatkowego zwiększenia efektywności, które sprawia, że inwestycja jest opłacalna.

3)

Określenie przepływów hydrobiologicznych (2) w jednolitych częściach wód powierzchniowych, również z uwzględnieniem potrzeb jednolitych części wód podziemnych, we wszystkich dorzeczach, aby poznać maksymalną wielkość zrównoważonego poboru wód, co jest warunkiem wstępnym racjonalnego i efektywnego wykorzystania wody. Maksymalna wielkość zrównoważonego poboru wód powinna również zostać ustalona z uwzględnieniem potrzeb użytkowników niekonsumenckich oraz wymogów określonych w odpowiednich przepisach. Należy zaangażować się w koordynację transgraniczną w celu określenia przepływów hydrobiologicznych dla rzek przekraczających granice, aby uniknąć konfliktów, które mogłyby zagrozić efektywnemu podejściu do zużycia wody. Należy skutecznie wdrażać zasady dotyczące przepływów hydrobiologicznych poprzez systematyczne uwzględnianie ich w warunkach pozwoleń w obszarze gospodarki wodnej.

4)

Odpowiednia ocena, w oparciu o dostępne wytyczne (3), intruzji wody słonej i innych intruzji oraz zapotrzebowania na wodę zależnych ekosystemów lądowych i powiązanych ekosystemów wodnych połączonych z jednolitymi częściami wód podziemnych. Odpowiedzialne zastosowanie, poprzez kompleksową ocenę ryzyka, technik dodatkowego zasilania wód podziemnych (4).

5)

Zapewnienie, aby w pozwoleniach na pobór wód dla wód powierzchniowych i podziemnych brano pod uwagę prognozy dotyczące zmiany klimatu uwzględniające niepewność w celu przewidywania przyszłych zmian w bilansie wodnym, i regularnie dostosowywanie pozwoleń w obszarze gospodarki wodnej, aby uniknąć nadmiernego poboru wód (5). Należy upewnić się, że system pozwoleń na pobór wód jest wystarczająco sprawny, oraz uwzględnić, w stosownych przypadkach, znaczne wahania sezonowe. Należy unikać wydawania pozwoleń na zbyt długi okres, aby umożliwić elastyczne dostosowanie w świetle zmian w bilansie wodnym. Ceny wody powinny być ustalane w taki sposób, aby zapewniały efektywne wykorzystanie wody. Należy przyjąć wystarczająco odstraszające sankcje za nielegalne, niezarejestrowane lub nieobjęte pozwoleniem pobory wód i zrzuty.

6)

Zapewnienie, aby plany gospodarowania wodami w dorzeczu zawierały „bilans wodny” i określały ilościowo zużycie wody w podziale na rodzaje działalności społeczno-gospodarczej w celu ułatwienia planowania środków na rzecz efektywności w oparciu o szacunki dotyczące pozostałego potencjału oszczędzania wody. Włączanie aspektów zarządzania ryzykiem suszy do planów gospodarowania wodami w dorzeczu oraz przygotowanie się na ryzyko przedłużającej się suszy.

7)

Zapewnienie, aby zwiększona efektywność wodna prowadziła do odporności dzięki mniejszemu zużyciu wody. W tym celu należy:

Państwa członkowskie mogą w tym przypadku uwzględniać skutki społeczne, ekologiczne i ekonomiczne zwrotu kosztów, jak również warunki geograficzne i klimatyczne określonego regionu lub regionów.

Zapewnienie pełnej przejrzystości polityki ustalania cen wody, w szczególności w odniesieniu do poziomu stawek, wykorzystania funduszy, środków wprowadzonych w celu zachowania zasobów wodnych. Zgodnie z dobrą praktyką powinno to być stosowane również w sektorach innych niż sektory wody pitnej i oczyszczania ścieków komunalnych.

a)

Priorytetowe traktowanie środków w zakresie naturalnej retencji wody (7) w glebie, lasach, wodach gruntowych i na terenach podmokłych, która charakteryzuje się mniejszym parowaniem w porównaniu z magazynowaniem wody nad ziemią w sztucznych zbiornikach.

b)

Regularna konserwacja sztucznych zbiorników, w tym poprzez wyodrębnienie środków finansowych na okresowe usuwanie osadów i zapobieganie wyciekom.

c)

Optymalizacja gospodarki wodnej w miastach poprzez zbieranie wody deszczowej i inne formy naturalnej retencji wody oraz przyspieszenie wdrażania środków zapobiegających przelewom wód burzowych (8).

a)

Propagowanie przyjmowania najlepszych dostępnych technologii, praktyk i usług w celu zapewnienia efektywnego wykorzystania wody we wszystkich sektorach, w tym poprzez promowanie obiegu zamkniętego.

b)

Propagowanie ponownego wykorzystania ścieków nie tylko do nawadniania, w tym również w przemyśle, sektorze energetycznym i publicznym sektorze zaopatrzenia w wodę, a jednocześnie zapobieganie ryzyku dla zdrowia ludzkiego i uwzględnianie wpływu na środowisko ograniczonych przepływów zwrotnych w dorzeczu.

a)

Opracowanie przejrzystych systemów przydziału wody, które posiadają mechanizm zarządzania sprzyjający włączeniu społecznemu, w celu zapewnienia przewidywalności dla zainteresowanych użytkowników wody, w tym użytkowników niekonsumenckich, a także upowszechnianie zrównoważonego rozwoju, sprawiedliwości i poszanowania praw człowieka. Przy opracowywaniu mechanizmów przydziału wody należy uwzględnić potencjał sektorów i regionów w zakresie oszczędzania wody.

b)

Opracowanie lub utrzymanie konkretnych polityk społecznych, które przynoszą korzyści użytkownikom wody o niskich dochodach lub osobom znajdującym się w trudnej sytuacji/marginalizowanym w celu zapewnienia wszystkim dostępu do wody i warunków sanitarnych, zgodnie z wymogami dyrektywy (UE) 2020/2184 i dyrektywy (UE) 2024/3019.

a)

Podnoszenie poziomu umiejętności i szkolenia dla organów ds. gospodarki wodnej oraz organów odpowiedzialnych za sektory wykorzystujące wodę, aby pomóc im w stosowaniu zasady „efektywność wodna przede wszystkim” i zachęcaniu do mniejszego zużycia wody.

b)

Wspieranie badań naukowych i innowacji, podnoszenie poziomu umiejętności i poszerzanie wiedzy na temat wszystkich aspektów efektywnej gospodarki wodnej w sektorach wykorzystujących wodę. Zwiększanie świadomości konsumentów na temat znaczenia oszczędzania wody, a jednocześnie umożliwianie im bardziej zrównoważonego postępowania z uwzględnieniem warunków lokalnych. Obejmuje to również zapewnienie konsumentom i obywatelom przejrzystości w kwestii zużycia wody i gospodarki wodnej zgodnie z art. 17 dyrektywy (UE) 2020/2184 i art. 24 dyrektywy (UE) 2024/3019.

c)

Działanie na rzecz lepszego informowania konsumentów i zwiększanie świadomości na temat śladu wodnego produktów i usług konsumpcyjnych z wykorzystaniem narzędzi, takich jak oznakowanie ekologiczne UE lub cyfrowy paszport produktu na podstawie rozporządzenia (UE) 2024/1781.

a)

W stosownych przypadkach uwzględnianie zasad i celów niniejszego zalecenia przy opracowywaniu wsparcia technicznego i finansowego dla krajów partnerskich.

b)

Zwiększenie współpracy z instytucjami finansowymi, takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Światowy, a także z sektorem prywatnym w celu przyciągnięcia długoterminowych inwestycji w inicjatywy na rzecz efektywnego gospodarowania wodą zgodnie z celami unijnej strategii Global Gateway (9).

c)

Dzielenie się najlepszymi praktykami poprzez wdrażanie zasad i celów niniejszego zalecenia oraz poruszanie kwestii odporności wodnej i efektywnego gospodarowania wodą w kontekście współpracy międzynarodowej.