Funkcje kary umownej oraz „godny ochrony interes wierzyciela” w umowie o roboty budowlane

Kara umowna jest jedną z najbardziej popularnych instytucji prawa cywilnego więc wydawałoby się, że zarówno inwestor jak i wykonawcy nie powinni mieć problemu z jej właściwym stosowaniem. Tymczasem z praktyki wynika, że jest to jedna z najczęstszych płaszczyzn rozbieżności i sporów pomiędzy podmiotami zawierającymi umowę o roboty budowlane.  Wbrew pozorom, rozbieżności te nie dotyczą wyłącznie odmiennej interpretacji odpowiedzialności za zajście zdarzenia podlegającego takiej sankcji, ale bardzo wiele emocji (i w konsekwencji sporów) dotyczy samej konstrukcji kary umownej, odmiennego rozumienia jej istoty, zasad jej naliczania, a nawet jej podstaw. W toku toczących się sporów sądowych, w szczególności podniesionego zarzutu miarkowania kary z uwagi na jej rażące wygórowanie, istotne jest właściwe zrozumienie funkcji kary umownej oraz interesu wierzyciela zabezpieczonego zastrzeżoną karą umowną.

Pojęcie kary umownej

Na wstępie dla porządku przypomnijmy, że pojęcie kary umownej wynika z art. 481 § 1 i 484 § 1 kodeksu cywilnego :

• można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna),
• w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

Znaczenie funkcji kary umownej w umowie o roboty budowlane

W przypadku umowy o roboty budowlane szczególnie ważne jest podkreślenie, że z orzecznictwa sądowego wynika, że kara umowna nie może stanowić źródła wzbogacenia się wierzyciela ponad wyznaczone funkcje kary. Stwierdza się, że kara umowna (w tym w umowie o roboty budowlane) nie może być źródłem przysporzeń pozostających w znacznej dysproporcji do poniesionej szkody, czy szerzej interesów wierzyciela, nie może być sama w sobie podstawą określonego świadczenia bez odniesienia do rodzaju umowy, jej charakteru, celu, świadczeń stron, znaczenia umowy dla każdej z nich, sposobu ustalania kary, zagrożeń związanych z niewykonaniem, czy nienależytym wykonaniem umowy. Musi ona uwzględniać charakter i zakres negatywnych skutków dla strony.