Kontrola zarządcza a naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. W poprzednich numerach „Rachunkowości Budżetowej” omówiliśmy regulamin kontroli zarządczej (RB 15/16/2022), zasady zarządzania ryzykiem (RB 18/2022), procedury zarządzania ryzykiem i mechanizmy kontroli (RB 20/2022), rolę kierownika jednostki w całym procesie kontroli zarządczej (RB 22/2022), samoocenę kontroli zarządczej (RB 24/2022) oraz oświadczenia o stanie kontroli zarządczej (RB 2/2022). Poniżej już ostatni tekst z naszego cyklu – Kontrola zarządcza – omówimy w nim problematykę odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Kontrola zarządcza stanowi procedury i reguły wdrażane na potrzeby wewnętrzne jednostki, które służą kierownikowi w realizacji zadań wynikających z zarządzania jednostką. To kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za skuteczne wdrażanie kontroli zarządczej. Niewykonanie obowiązków w ramach kontroli zarządczej może prowadzić do odpowiedzialności wynikającej z:

• naruszenia dyscypliny finansów publicznych,
• nieprzestrzegania aktów prawnych,
• nieprzestrzegania wewnętrznych procedur.

Zależność pomiędzy systemem kontroli zarządczej a odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest precyzyjnie określona w przepisach prawa. Zgodnie z art. 18c ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: uondfp), naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych obowiązków w zakresie kontroli zarządczej w jednostce sektora finansów publicznych, jeżeli miało ono wpływ na:

• uszczuplenie wpływów należnych tej jednostce, Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego,
• dokonanie wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w planie finansowym jednostki,
• zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących zaciągania zobowiązań przez jednostkę sektora finansów publicznych,
• niewykonanie w terminie zobowiązania jednostki, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty lub nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne,
• udzielenie zamówienia publicznego wykonawcy, który nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych,
• zawarcie umowy ramowej bez przeprowadzenia postępowania w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych,
• zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego lub umowy ramowej z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta lub w przypadku wniesienia odwołania – terminu jej zawarcia,
• niewyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego osoby podlegającej wyłączeniu z takiego postępowania na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych,
• unieważnienie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów o zamówieniach publicznych określających przesłanki unieważnienia tego postępowania,
• zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z koncesjonariuszem, który nie został wybrany zgodnie z przepisami o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi,
• zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi dotyczących formy pisemnej umowy, okresu, na który umowa może być zawarta, lub w przypadku wniesienia odwołania na czynność wyboru najkorzystniejszej oferty – terminu jej zawarcia,
• unieważnienie postępowania o zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi z naruszeniem przepisów o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi,
• dokonanie, w zakresie gospodarki finansowej lub w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub przygotowaniu tego postępowania albo w postępowaniu o zawarcie umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi, czynności naruszającej dyscyplinę finansów publicznych przez osobę nieupoważnioną do wykonania tej czynności,
• działanie lub zaniechanie skutkujące zapłatą ze środków publicznych kary, grzywny lub opłaty stanowiącej sankcję finansową, do których stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ustawodawca przewidział również konsekwencje finansowe i służbowe za nieprzestrzeganie kontroli zarządczej, jakie wynikają z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Zgodnie z art. 31 uondfp, karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

• upomnienie;
• nagana;
• kara pieniężna w wysokości od 0,25 do 3-krotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – obliczona jako wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego należnego w roku, w którym doszło do naruszenia. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia, karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do 5-krotności przeciętnego wynagrodzenia;
• zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi – na okres od roku do 5 lat. Zakaz ten dotyczy pełnienia funkcji:
• kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego,
• członka zarządu,
• skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego,
• kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego – jednostki sektora finansów publicznych.

Ponadto kara ta wyklucza możliwość:

• reprezentowania interesów majątkowych Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych,
• członkostwa w organach stanowiących, nadzorczych i wykonawczych państwowych i samorządowych osób prawnych.

Kierownik danej jednostki może powierzyć pewne obowiązki pracownikom. Skuteczne powierzenie obowiązków pracownikowi wyłącza odpowiedzialność kierownika jednostki za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie tych obowiązków. Jednak należy pamiętać, że nie wszystkie obowiązki, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi naruszenie dyscypliny finansów, mogą być powierzone przez kierownika pracownikom jednostki. Do obowiązków tych należy m.in. zapewnienie funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej – art. 69 ust. 1 pkt 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

©®

MARTA BANACH

ekonomistka, certyfikowana księgowa posiadająca wieloletnie doświadczenie oraz szeroką wiedzę merytoryczną i praktyczną w obszarze finansów publicznych, wspartą studiami podyplomowymi z zakresu finansów i rachunkowości oraz audytu wewnętrznego i kontroli zarządczej w jsfp. Trzykrotna zdobywczyni I miejsca w całorocznym konkursie dwutygodnika „Rachunkowość Budżetowa” – Księgowy Budżetu w latach 2017–2019