Wyrok WSA w Kielcach z dnia 22 lutego 2024 r., sygn. II SA/Ke 722/23
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Sylwester Miziołek, Sędziowie Sędzia WSA Beata Ziomek (spr.), Sędzia WSA Jacek Kuza, Protokolant Starszy inspektor sądowy Urszula Opara, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 lutego 2024 r. sprawy ze skargi M. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Kielcach z dnia 30 października 2023 r. znak: SKO.PS-80/4875/2781/2023 w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę.
Uzasadnienie
II SA/Ke 722/23
Uzasadnienie
Decyzją z 30 października 2023 r., znak: SKO.PS-80/4875/2781/2023, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Kielcach, po rozpatrzeniu odwołania M. K., utrzymało w mocy wydaną z upoważnienia Burmistrza Miasta i Gminy Końskie decyzję z 4 maja 2023 r., znak: R.5211.126.ODM.2022, o odmowie przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wnioskowanego na W. K .
Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.
Po rozpatrzeniu wniosku M. K., brata niepełnosprawnego W. K., organ I instancji wydał opisaną na wstępie decyzję z 4 maja 2023 r. W odwołaniu wnioskodawca podał, że nikt poza nim nie jest w stanie opiekować się bratem. Matka jest bowiem osobą starszą, a drugi brat niepełnosprawną.
Organ odwoławczy ustalił, że W. K. zgodnie z orzeczeniem Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Końskich z 4 lutego 2006 r. został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności na stałe, przy czym niepełnosprawność istnieje od 1997 r., tj. od 32 roku życia. Została więc spełniona pierwsza z przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego dotycząca osoby wymagającej opieki (art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, dalej "uśr"). Powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 38/13 oraz stosowne orzecznictwo sądów administracyjnych, organ wyjaśnił, że nie jest dopuszczalne oparcie odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej podstawie, że niepełnosprawność nie powstała przed 18 lub 25 rokiem życia, tj. w wieku określonym w art. 17 ust. 1b uśr.
Mimo to, zdaniem Kolegium, zaistniała przesłanka negatywna przyznania wnioskowanego świadczenia. Ustalił, że ojciec M. i W. K. nie żyje, żyje natomiast ich matka R. K., która legitymuje się orzeczeniem Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Końskich z 5 marca 2015 r., zaliczającym ją do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na stałe. Powołując się na uchwałę 7 sędziów NSA z 14 listopada 2022 r., sygn. I OPS 2/22, organ stwierdził, że z obowiązku alimentacji nie można "wyłączyć" R. K., ponieważ nie legitymuje się ona orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jakkolwiek przebywa w szpitalu i jest w stanie ciężkim. Jej obowiązek alimentacyjny względem W. K. wyprzedza obowiązek alimentacyjny M. K., co oznacza, że temu ostatniemu nie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne na podstawie art. 17 ust. 1 i 1a uśr.
W skardze do tut. Sądu M. K. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji, przeprowadzenie dowodu z karty informacyjnej leczenia szpitalnego R. K. z 31 października 2023 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Zaskarżonej decyzji zarzucił naruszenie przede wszystkim:
a) art. 7 Kpa poprzez niepodjęcie czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienie sprawy oraz nieuwzględnienie w sposób rażący słusznego interesu strony, co istotnie zagraża prawu własności i może skutkować nieodwracalnymi skutkami dla nieruchomości skarżącego;
b) art. 7 w zw. z art. 12 Kpa poprzez załatwienie sprawy w sposób nieuwzględniający słusznego interesu strony, co było wynikiem nieodołożenia należytej staranności i wnikliwości;
c) art. 7, art. 7 i art. 80 Kpa poprzez nieprawidłowe rozpatrzenie materiału dowodowego i niepodjęcie wszelkich kroków zmierzających do wyjaśnienia stanu faktycznego i prawnego sprawy oraz art. 11 Kpa poprzez nieprawidłowe zastosowanie polegające na braku należytego wyjaśnienia zasadności przesłanek, którymi kierował się organ przy wydaniu zaskarżonej decyzji.
W uzasadnieniu podniesiono, że R. K. ma 90 lat, jest osobą niechodzącą i jak wynika z karty informacyjnej pobytu w szpitalu wymaga całodobowej opieki innych osób. Skarżący wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia zaliczającego ją do znacznego stopnia niepełnosprawności. Dalsze wywody autor skargi poświęcił kwestii niekonstytucyjności art. 17 ust. 1b uśr.
W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
W piśmie z 8 grudnia 2023 r. skarżący zawarł wniosek o przeprowadzenie dowodu ze skróconego aktu zgonu R. K., zmarłej 30 listopada 2023 r.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 3 § 1 oraz art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r., poz. 1634 ze zm.), zwanej dalej "Ppsa", wojewódzkie sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, co oznacza, że w zakresie dokonywanej kontroli sąd zobowiązany jest zbadać, czy organy administracji w toku postępowania nie naruszyły przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania w sposób, który miał lub mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sądowa kontrola legalności zaskarżonych orzeczeń administracyjnych sprawowana jest przy tym w granicach sprawy, a sąd nie jest związany zarzutami, wnioskami skargi, czy też powołaną w niej podstawą prawną (art. 134 § 1 Ppsa).
Dokonując tak rozumianej oceny zaskarżonego rozstrzygnięcia, Wojewódzki Sąd Administracyjny nie dopatrzył się w nim naruszeń prawa skutkujących koniecznością jego uchylenia lub stwierdzenia nieważności (art. 145 § 1 i 2 Ppsa).
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.), dalej "uśr", świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Stosownie do art. 17 ust. 1b uśr świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała: 1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia. Podzielić w tym miejscu należy ocenę Kolegium, że wobec wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., sygn. K 38/13, bez znaczenia pozostaje wiek, w którym niepełnosprawność matki skarżącej powstała, a istotne jest, że występuje ona w stopniu znacznym. Została zatem spełniona pierwsza z przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, dotycząca sytuacji osoby wymagającej opieki.
Istota sporu w kontrolowanej sprawie sprowadza się natomiast do oceny, czy skarżącemu, jako bratu niepełnosprawnego wymagającego opieki, a więc spokrewnionego z nim w stopniu drugim, przysługuje wnioskowane świadczenie, w sytuacji, gdy ich matka, osoba 90-letnia i niewątpliwie sama wymagająca opieki nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności). Dla oceny legalności zaskarżonej decyzji bez wpływu pozostaje okoliczność, że matka skarżącego zmarła. Zgon nastąpił bowiem już po wydaniu zaskarżonej decyzji, a sąd administracyjny kontroluje kwestionowaną w skardze decyzję wg stanu faktycznego i prawnego na datę jej wydania (art. 133 § 1 Ppsa).
Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale siedmiu sędziów z 14 listopada 2022 r., sygn. I OPS 2/22, stwierdził, że warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 uśr osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 tej ustawy, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, jest legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 1a uśr). W uzasadnieniu wskazał, że przepis art. 17 ust. 1a uśr w pierwotnym brzmieniu (od 1 stycznia 2010 r.) zawierał przesłankę odnoszącą się do braku faktycznej możliwości sprawowania opieki przez osobę spokrewnioną w pierwszym stopniu z osobą tej opieki wymagającą. Dopiero z dniem 1 stycznia 2013 r. ustawodawca dokonał w tym zakresie zmiany i do przepisu art. 17 ust. 1a uśr wprowadził przesłankę legitymowania się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przez osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego w pierwszej kolejności. Regulacja ta została skorelowana z przesłanką negatywną wprowadzoną z dniem 1 stycznia 2013 r. do art. 17 ust. 1 pkt 4 uśr, zgodnie z którą osoby wskazane w tym przepisie, jeżeli legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, nie mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Na gruncie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności rzutuje na możliwość sprawowania przez osoby, o jakich mowa w art. 17 ust. 1 pkt 4 uśr opieki nad inną osobą legitymującą się takim orzeczeniem lub orzeczeniem ze wskazaniem na konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby. Przedstawione zmiany stanu prawnego wymagają zdaniem NSA uwzględnienia w procesie wykładni jako przejaw świadomej i celowej działalności prawodawcy. Przed zmianą osoby inne, niż spokrewnione w pierwszym stopniu, mogły się ubiegać o świadczenie, jeżeli osoby spokrewnione w pierwszym stopniu faktycznie nie były w stanie sprawować opieki. Po zmianie kryterium to zastąpione zostało warunkiem, aby osoby uprawnione do świadczenia w pierwszej kolejności legitymowały się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
NSA wskazał, że odesłanie zawarte w art. 17 ust. 1 pkt 4 uśr do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ("Kro") ma ograniczony charakter w tym znaczeniu, że nie daje podstaw w procesie wykładni do odwoływania się do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie szerszym, niż to wynika z odesłania. Wskazując na osoby zobowiązane do alimentacji względem osoby wymagającej opieki ustawa w szczególności nie wymaga, aby ich obowiązek alimentacyjny pod postacią obowiązku dostarczania środków utrzymania się zrealizował, dotyczy to w szczególności podejmowania się opieki dorosłych osób niepełnosprawnych mających własne środki wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania i opieki. Przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie jest w żadnym zakresie uzależnione od sytuacji materialnej osoby niepełnosprawnej wymagającej opieki, kwestie te nie są badane w postępowaniu, nie ma zatem podstaw, aby na wykładnię przepisów regulujących przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego miały oddziaływać przesłanki z art. 132 Kro regulujące kolejność realizowania się obowiązku alimentacyjnego. W kwestii kryteriów i przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego ustawa o świadczeniach rodzinnych ma charakter autonomiczny i brak podstaw do przyjmowania, że art. 17 ust. 1a uśr powinien być interpretowany z uwzględnieniem art. 132 Kro i wskazanych w nim przesłanek odnoszących się do braku możliwości lub nadmiernych trudności w zadośćuczynieniu obowiązkom alimentacyjnym.
Podsumowując, NSA w składzie siedmiu sędziów stwierdził, że warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 uśr innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, jest legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Limitowanie dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego w oparciu o kryterium zobiektywizowane nie może zostać uznane za rażące naruszenie zasad równości i sprawiedliwości społecznej. Kryterium to zapewnia dostęp do świadczenia wszystkim osobom będącym w takiej samej sytuacji faktycznej, nie ma ono także charakteru dyskryminującego i nie jest niemożliwe do spełnienia, udzielanie świadczenia nie jest oparte w konsekwencji o uznanie organu.
Uchwała powyższa została podjęta na podstawie art. 264 § 2 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 Ppsa. Z mocy zaś art. 269 § 1 Ppsa żaden skład sądu administracyjnego nie może rozstrzygnąć sprawy w sposób sprzeczny ze stanowiskiem zawartym w uchwale i przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony Naczelnego Sądu Administracyjnego. W konsekwencji, w realiach rozpoznawanej sprawy tylko legitymowanie się przez R. K., w dacie orzekania przez organ, orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, pozwalałoby skarżącemu, jako osobie spokrewnionej w stopniu drugim z osobą wymagającą opieki, skutecznie ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Przed złożeniem wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego należało zadbać o uzyskanie takiego orzeczenia. Z uwagi na zgon R. K. nastąpiła zmiana sytuacji faktycznej, co umożliwia skarżącemu ponowne ubieganie się o świadczenie pielęgnacyjne w związku z koniecznością opieki nad bratem.
W tym stanie rzeczy, ponieważ podniesione w skardze zarzuty nie mogły odnieść zamierzonego skutku, a jednocześnie brak jest okoliczności, które z urzędu należałoby wziąć pod rozwagę, Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę na podstawie art. 151 Ppsa.
POTRZEBUJESZ POMOCY?