Zmiana zasad rozliczania składki zdrowotnej od 2025 roku

Do RPO wciąż wpływają skargi przedsiębiorców dotyczące zasad rozliczania składki zdrowotnej wprowadzonych po wejściu w życie tzw. Polskiego Ładu. Nowe zasady obliczania składki zdrowotnej w wielu przypadkach skutkują zapłatą przez przedsiębiorców składki w nienależnej, zawyżonej wysokości. Wyeliminowanie tych problemów to jedno z założeń projektu opracowywanego przez MZ. Zmiany mają wejść w życie od 1 stycznia 2025 roku. Jakie rozwiązania dla przedsiębiorców znajdą się w nowych regulacjach?

Rozliczanie składki zdrowotnej przez przedsiębiorców w 2024 roku >>>

Podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla niektórych przedsiębiorców w 2024 r. >>>

W centrum zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich od dłuższego czasu pozostaje problematyka dotycząca nowych zasad rozliczania składki zdrowotnej wprowadzonych po reformie tzw. Polskiego Ładu. W piśmie do Ministrów Zdrowia i Finansów Rzecznik przypomina, że jeszcze na etapie prac legislacyjnych zwracał uwagę na wątpliwości, jakie wzbudza wyłączenie możliwości odliczenia składki zdrowotnej od podatku. Po wejściu w życie nowych przepisów w styczniu 2022 r. pojawił się szereg różnego rodzaju istotnych wątpliwości, w szczególności ze strony przedsiębiorców.

Skargi przedsiębiorców do RPO

Jak informuje RPO, najczęściej skargi od przedsiębiorców dotyczyły skomplikowanych zasad ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne (dochód z działalności gospodarczej na cele składki zdrowotnej jest inaczej określany niż dla celów podatkowych). Problemem był także brak możliwości uwzględnienia poniesionej straty w przypadku osób, które z przyczyn losowych nie osiągały dochodów. Przedsiębiorcy, którzy mieli większe możliwości zarobkowania zwracali uwagę na brak górnego limitu podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Ponadto wskazywano, że składka zdrowotna w istocie zwiększa podstawę opodatkowania, od której liczona jest wysokość podatku i jednocześnie staje się quasi podatkiem.

W konsekwencji nowe zasady obliczania składki zdrowotnej w wielu przypadkach skutkowały zapłatą przez przedsiębiorców składki w nienależnej, zawyżonej wysokości.

Należy uprościć zasady naliczania składki zdrowotnej

Resort zdrowia jeszcze w 2023 r. jednoznacznie zapewniał Rzecznika o konieczności uproszczenia nowych rozwiązań w zakresie składki zdrowotnej.

Zaproponowano nowy sposób ustalenia miesięcznej składki zdrowotnej, polegający na wprowadzeniu od dnia 1 stycznia 2024 r. instytucji składki stałej, obliczonej od 1/12 podstawy rocznej wykazanej w ostatnim złożonym dokumencie rozliczeniowym, obejmującym rozliczenie składki rocznej. W korespondencji wskazywano też, że w resorcie zdrowia i finansów wspólnie analizowane są inne możliwości uproszczenia obliczania podstawy wymiaru składki zdrowotnej oraz przybliżenia jej do podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Rzecznik zwraca uwagę, że kwestia ta była również poruszona w trakcie seminarium eksperckiego zorganizowanego w listopadzie 2023 r. w Biurze RPO pt. „Wokół wątpliwości konstytucyjnych na temat składki zdrowotnej po Polskim Ładzie". Za kluczowe zostały uznane kwestie dotyczące tego, w jaki sposób naprawić system rozliczania składki zdrowotnej, a także kiedy najwcześniej zmiany mogłyby wejść w życie. Problem został też dostrzeżony przy konstruowaniu ustaleń programowych w ramach umowy koalicyjnej przyszłego rządu. Przywrócenie korzystnego rozliczania składki zdrowotnej zostało uwzględnione w dokumencie pt. "100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów".

W związku z tym, że do Rzecznika wciąż wpływają skargi przedsiębiorców, Marcin Wiącek zwrócił się do minister zdrowia Izabeli Leszczyny i ministra finansów Andrzeja Domańskiego o szczegółowe informacje na temat wyników analiz prowadzonych w obu resortach w tej sprawie. Rzecznik poprosił o przedstawienie konkretnych propozycji reformy zasad rozliczenia składki zdrowotnej oraz wskazanie na kiedy zaplanowane jest wdrożenie zmian, wraz z przekazaniem przewidywanego harmonogramu prac legislacyjnych.

Zmiana zasad rozliczania składki zdrowotnej - odpowiedź MZ

Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, regulujące instytucję składki zdrowotnej osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu art. 5 pkt 21 ww. ustawy (dalej jako „przedsiębiorcy”), tworzą nieefektywny i zwiększający koszty prowadzenia działalności gospodarczej mechanizm, w którym przedsiębiorca, opodatkowujący dochody z działalności gospodarczej na zasadach ogólnych - tj. w oparciu o skalę podatkową (ok. 50% podatników rozliczających dochody z działalności gospodarczej) lub w formie podatku liniowego, zmuszony jest do prowadzenia odrębnej ewidencji księgowej dla celów prawidłowego ustalenia podstawy składki zdrowotnej.

Obowiązujący mechanizm ustalania podstawy wymiaru składki miesięcznej oraz dokonywania rocznego rozliczenia składki zdrowotnej należnej od przedsiębiorców tworzy dodatkowo następujące problemy:

1. obliczanie i opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne w prawidłowej wysokości jest skomplikowane, bowiem obowiązujące regulacje tworzą różnice pomiędzy wysokością podstawy wymiaru składki, a wysokością podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako „PIT”);
2. w wyniku zmian wprowadzonych w ramach tzw. „Polskiego Ładu” nastąpił od 1 stycznia 2022 r. wzrost wydatków, jakie przedsiębiorcy ponoszą w ramach składki na ubezpieczenie zdrowotne - ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105 ze zm.) wprowadziła w miejsce stałej składki zdrowotnej dla przedsiębiorców składkę „urealnioną”, tj. obliczaną co do zasady od rzeczywiście uzyskiwanych dochodów (w przypadku osób rozliczających PIT na zasadach ogólnych, w oparciu o skalę podatkową lub w formie podatku liniowego) lub przychodu (w przypadku przedsiębiorców opłacających PIT w formie podatku zryczałtowanego);
3. obciążenie przedsiębiorców oraz ich księgowych nadmiarowymi obowiązkami biurokratycznymi dotyczącymi rozliczenia składki zdrowotnej (m.in. obowiązkiem składania comiesięcznych deklaracji rozliczeniowych w systemie teleinformatycznym Zakładu Ubezpieczeń Społecznych).

Z perspektywy przedsiębiorców istotnym problemem jest znaczne obciążenie składką zdrowotną, istotnie wpływające na rentowność prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy podnoszą w szczególności zastrzeżenia w odniesieniu do uwzględniania w podstawie wymiaru składki zdrowotnej przychodów ze sprzedaży środków trwałych. Konieczność zapłaty składki zdrowotnej od części dochodu wygenerowanego w wyniku sprzedaży środka trwałego poczytywana jest przez przedsiębiorców jako rozwiązanie niesprawiedliwe, niezwiązane z wynikiem podstawowej działalności operacyjnej przedsiębiorcy i mogące skutkować incydentalnym wzrostem dochodu przedsiębiorcy (np. gdy zbywana jest nieruchomość), a tym samym wyższą składką zdrowotną.

Przygotowywany przez Ministerstwo Zdrowia i Ministerstwo Finansów projekt wprowadzi zmiany w trzech ustawach:

• ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 146)
• ustawie z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 807)
• ustawie z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1265).

1. Dla osób rozliczających się na zasadach ogólnych przy zastosowaniu skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 266 ze zm.; dalej jako „ustawa o PIT”), oraz osób, o których mowa w art. 30ca tej ustawy – uzyskujących kwalifikowany dochód z kwalifikowanych praw własności intelektualnej – projektowane zmiany przewidują niską, ryczałtową składkę, która będzie wynosić 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę dla wszystkich przedsiębiorców rozliczających się na skali podatkowej lub opłacających PIT z ww. dochodu kwalifikowanego, tj. niezależnie od poziomu rzeczywistych dochodów osiąganych z działalności gospodarczej.

2. Dla osób rozliczających się w formie podatku liniowego, o którym mowa w art. 30c ustawy o PIT, proponuje się wprowadzenie stałej, niskiej składki zdrowotnej, która będzie wynosiła 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia w przypadku przedsiębiorców osiągających w danym miesiącu dochód (liczony od początku roku kalendarzowego) do wysokości dwukrotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Po przekroczeniu dwukrotności przeciętnego wynagrodzenia składka wyniesie 4,9% od realnego dochodu, stanowiącego nadwyżkę ponad ww. próg (dwukrotność przeciętnego wynagrodzenia).

3. Dla osób rozliczających się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych proponowana jest stała, niska składka wynoszącą 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia w przypadku przedsiębiorców osiągających w danym miesiącu przychód do wysokości czterokrotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Po przekroczeniu czterokrotności przeciętnego wynagrodzenia składka wyniesie 3,5% od nadwyżki przychodu ponad czterokrotność przeciętnego wynagrodzenia. Dla tej grupy przedsiębiorców przewiduje się zachowanie obowiązującego obecnie rozwiązania, które pozwala na opłacanie stałej składki miesięcznej obliczanej od kwoty przychodów uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym (pomniejszonej o kwotę opłaconych w poprzednim roku kalendarzowym składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów lub odliczone od dochodu, na podstawie ustawy o PIT). Tak ustaloną miesięczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczony będzie stosował przez cały rok kalendarzowy.

4. Dla osób stosujących opodatkowanie w formie karty podatkowej proponuje się modyfikację obciążanie składkowego poprzez wprowadzenie niższej składka wynoszącej 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia.

5. Zmiana obejmie również osoby współpracujące z przedsiębiorcami, które będą opłacać składkę zdrowotną wynoszącą 9% od 75% minimalnego wynagrodzenia.

6. Projektowane rozwiązania przewidują także wyłączenie przychodów ze zbycia środków trwałych z podstawy obliczania składki zdrowotnej przez przedsiębiorców rozliczających PIT na zasadach ogólnych (w oparciu o skalę podatkową lub w formie podatku liniowego) lub w formie podatku zryczałtowanego.

Proponowane rozwiązania nie przewidują możliwości uwzględniania straty z działalności gospodarczej, bowiem ekwiwalentny charakter składki zdrowotnej wymaga, aby była ona opłacona przynajmniej w wymiarze minimalnym. W projektowanym modelu taką funkcję składki minimalnej będę pełniły składki sparametryzowane, tj. stała składka w przypadku przedsiębiorców stosujących skalę podatkową oraz stałe składki podstawowe, obowiązujące przedsiębiorców rozliczających PIT w formie podatku liniowego lub podatkiem ryczałtowych, którzy nie przekroczą proponowanych progów.

Jak zaznacza MZ, powyższe zasady nie pozwalają także na wprowadzenie górnego limitu składki zdrowotnej w przypadku obowiązku odprowadzenia składki „urealnionej”, obliczanej od dochodów lub przychodów przekraczających proponowane w reformie progi. Zasada solidaryzmu wymusza wyższą partycypację w ciężarze utrzymania publicznego systemu opieki zdrowotnej przez tych przedsiębiorców, którzy lepiej prosperują i korzystają przy tym z udogodnień związanych z instytucjami podatku liniowego lub podatku ryczałtowego.

Prowadzone obecnie przez Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Finansów prace nad realizacją wyżej przedstawionych propozycji normatywnych, znajdują się na etapie opracowywania treści ustawy nowelizującej. Parlamentarny proces legislacyjny zaplanowany jest na 2. kwartał bieżącego roku, a wejście proponowanych zmian w życie na dzień 1 stycznia 2025 roku.

Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich

Opracowanie: Katarzyna Bogucka