Czas służby żołnierzy zawodowych

Zgodnie z art. 275 ustawy z 1 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (dalej: ustawa o obronie Ojczyzny), wymiar czasu służby żołnierzy zawodowych jest określony ich zadaniami służbowymi. Oznacza to, że zadania te powinny być ustalane przez przełożonych w sposób pozwalający na ich wykonywanie w ramach 40 godzin służby w tygodniu. Wykonywanie zadań służbowych nie może jednak przekraczać przeciętnie 48 godzin w tygodniu w czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym. W zamian za czas służby przekraczający 40 godzin służby w tygodniu żołnierzowi zawodowemu przysługuje czas wolny od służby w takim samym wymiarze. Jakie jeszcze są zasady dotyczące czasu pełnienia służby przez żołnierzy?

Uprawnienia, o których mowa w art. 275 ustawy o obronie Ojczyny, nie przysługują, zgodnie z art. 95 ust. 7 tej ustawy, żołnierzom powołanym do zawodowej służby wojskowej w trakcie kształcenia w uczelni wojskowej, szkole podoficerskiej, centrum lub ośrodku szkolenia. Żołnierze ci nabywają te uprawnienia po zakończeniu kształcenia przewidzianego programem studiów uczelni wojskowej albo nauczania szkoły podoficerskiej lub ośrodka szkolenia oraz wyznaczeniu na stanowisko służbowe, co wynika wprost z art. 98 ustawy o obronie Ojczyzny.

Czas na odpoczynek

Żołnierzowi zawodowemu przysługuje prawo do co najmniej:

1. 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie,
2. 24 godzin nieprzerwanego odpoczynku w okresie 7-dniowym.

Pojęcie doby należy rozumieć jako okres 24 godzin od momentu rozpoczęcia wykonywania przez żołnierza zawodowego zadań służbowych.

Przepisy dotyczące normy tygodniowej czasu służby oraz minimalnego dobowego oraz tygodniowego okresu odpoczynku nie mają zastosowania do żołnierzy zawodowych:

1. oficerów zawodowych pełniących obowiązki dowódców jednostek wojskowych,
2. realizujących zadania szczególnie istotne dla Sił Zbrojnych,
3. realizujących zadania o charakterze nadzwyczajnym niezbędne do ochrony interesów państwa, w szczególności biorących udział w zapobieganiu skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia,
4. pełniących służby i dyżury,
5. odbywających ćwiczenia i szkolenia,
6. pełniących służbę wojskową poza granicami państwa.

Dowódcą jednostki wojskowej jest osoba kierująca lub dowodząca jednostką wojskową, w której żołnierz zajmuje stanowisko służbowe lub do której został skierowany w ramach pełnienia zawodowej służby wojskowej w dyspozycji. Jednostką wojskową jest natomiast jednostka organizacyjna Sił Zbrojnych oraz komórka organizacyjna, funkcjonujące na podstawie nadanego przez Ministra Obrony Narodowej etatu oraz posługujące się pieczęcią urzędową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej i nazwą (numerem) jednostki wojskowej. Dowódcą jednostki wojskowej jest również: komendant, szef, kierownik, dyrektor, prezes komórki lub jednostki organizacyjnej. Oficerami zawodowymi są z kolei osoby pełniące zawodową służbę wojskową, które posiadają stopnie wojskowe oficerów określone w art. 135 ustawy o obronie Ojczyny.

Zasadą jest, że przełożeni powinni ustalać zadania służbowe żołnierzy w sposób pozwalający na wykonywanie tych zadań w ramach 40 godzin służby w pięciodniowym tygodniu służby, z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy, w dniach od poniedziałku do piątku, w godzinach od 7.30 do 15.30.

Służba w szkodliwych warunkach

Żołnierzowi wykonującemu zadania służbowe w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia albo na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, dowódca jednostki wojskowej ustala czas służby zgodnie z obowiązującymi przepisami o ochronie pracowników zatrudnionych w takich warunkach.

Do czasu służby określonego żołnierza zawodowego zalicza się również:

1. czas pełnienia służby dyżurnej lub dyżuru, ale nie więcej niż 8 godzin;
2. czas wykonywania zadań służbowych poza jednostką, w której żołnierz zajmuje stanowisko służbowe albo pozostaje w dyspozycji, w wymiarze przekraczającym 40-godzinną normę w pięciodniowym tygodniu służby, w tym w ramach podróży służbowej, kursu, szkolenia lub kontroli.

W indywidualnie uzasadnionych przypadkach, w szczególności ze względu na dojazd do miejsca pełnienia zawodowej służby wojskowej lub sprawy rodzinne, dowódca jednostki wojskowej może, jeżeli nie koliduje to z wykonywaniem przez żołnierza obowiązków służbowych, ustalić dla niego inne godziny służby.

Jeżeli występują uzasadnione potrzeby służbowe, dowódca jednostki wojskowej może, za zgodą bezpośredniego przełożonego, ustalić dla całego lub części stanu osobowego jednostki inne godziny lub dni służby.

Czas służby szczególnych grup żołnierzy

Szczególne regulacje dotyczą również żołnierzy zawodowych:

1. kobiet będących w ciąży lub karmiących dziecko piersią,
2. radców prawnych,
3. kierowców.

Zgodnie z art. 284 ust. 2 pkt 1 ustawy o obronie Ojczyzny, żołnierzowi zawodowemu – kobiecie będącej w ciąży lub karmiącej dziecko piersią nie powierza się wykonywania zadań służbowych w wymiarze przekraczającym 40 godzin służby w tygodniu i w porze nocnej.

Żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową na stanowisku radcy prawnego wykonują zadania służbowe w siedzibie jednostki wojskowej, w której pełnią służbę wojskową, z wyjątkiem czynności, które wymagają załatwienia poza tą siedzibą. Do tych żołnierzy zawodowych, zgodnie z art. 275 ust. 5 ustawy o obronie Ojczyzny, nie stosuje się przepisów art. 18 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Wynika z niego, że do czasu pracy radcy prawnego zalicza się także czas niezbędny do załatwiania spraw poza lokalem jednostki organizacyjnej, w szczególności w sądach i w innych organach, oraz czas przygotowania się do tych czynności. Ponadto czas pracy radcy prawnego w lokalu jednostki organizacyjnej nie może być krótszy niż dwie piąte czasu pracy ustalonego w zawartej z radcą prawnym umowie.

Do czasu służby żołnierzy zawodowych – kierowców wojskowych pojazdów mechanicznych nie mają zastosowania:

1. art. 2 ust. 2 lit. e umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzonej w Genewie 1 lipca 1970 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 409),
2. art. 1a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz.U. z 2024 r. poz. 220),
3. art. 3 lit. c rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz.Urz. UE L 102, s. 1).

Wojskowe podróże służbowe

Analizując kwestie związane z czasem służby, nie można pominąć kwestii czasu podróży służbowej. W zakresie rozliczania czasu służby należy odróżnić czas podróży służbowej od czasu służby (wykonywania zadań służbowych).

Czas podróży służbowej określony w poleceniu wyjazdu służbowego stanowi wyłącznie podstawę ustalenia należności pieniężnych przysługujących żołnierzowi z tytułu odbywania podróży służbowej.

Jeżeli żołnierz w ramach podróży służbowej uczestniczy w konferencji, szkoleniu czy też bierze udział w czynnościach kontrolnych, które obejmują okres od 7.30 i kończą się po godz. 15.30, co powoduje przekroczenie normy 40 godzin służby w tygodniu, to udziela się mu czasu wolnego w takim samym wymiarze czasowym. Z kolei – realizowany w ramach podróży służbowej – czas przejazdu żołnierza do miejsca podróży służbowej i powrotu, wypoczynku itd., przypadający poza godzinami od 7.30 do 15.30, jeżeli żołnierz w tym czasie nie wykonywał zadań służbowych, nie zalicza się do czasu służby.

Czasem służby, podlegającym rozliczeniu w ramach tygodniowej normy, w trakcie podróży służbowej jest tylko i wyłącznie czas realizacji (wykonywania) zadania służbowego, dla którego dowódca jednostki wojskowej skierował żołnierza w podróż służbową, np. czas kierowania pojazdem mechanicznym (w przypadku kierowcy), przeprowadzenia kontroli, uczestniczenia w szkoleniu, itp.

Ewidencja czasu służby

Istotnym obowiązkiem dowódcy jednostki wojskowej jest prowadzenie ewidencji czasu służby potwierdzającej wykonywanie przez żołnierza zawodowego zadań służbowych ponad normę 40 godzin służby w tygodniu. Taką ewidencję może prowadzić w formie pisemnej lub elektronicznej również uprawniona przez dowódcę jednostki wojskowej osoba, a powinna ona uwzględniać:

1. czas wykonywania przez żołnierzy zadań służbowych przekraczający normy czasu służby,
2. termin wykorzystania czasu wolnego,
3. numer rozkazu lub decyzji dowódcy jednostki wojskowej lub osoby przez niego upoważnionej, o udzieleniu czasu wolnego.

©®

Maciej Ambroziewicz

Specjalista ds. bhp, absolwent Wydziału Prawa Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie oraz studiów podyplomowych „Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy”. Uczestnik licznych konferencji naukowych, kursów i szkoleń (m.in. kurs inspektorów ochrony przeciwpożarowej, kurs dla doradców DGSA); autor lub współautor licznych publikacji. Praktykę zawodową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy zdobywał wykonując zadania służby bhp w wielu przedsiębiorstwach o zróżnicowanym profilu działalności. Obecnie kieruje wieloosobową komórką bhp w jednym z największych szpitali w kraju oraz współpracuje z wieloma instytucjami rządowymi i samorządowymi.