Statut gminy, powiatu i województwa

Artykuł 3 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym przewiduje, że o ustroju gminy stanowi jej statut. Artykuł 22 tej ustawy wskazuje na materię statutową - organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy. Wprowadza również wymóg ogłaszania statutu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Podobne regulacje zawiera ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o samorządzie województwa. Należy zatem uznać, że statut jest aktem prawnym kształtującym wewnętrzny ustrój JST.

Doniosła treść materii statutowej przesądza o tym, że statut JST postrzegany jest jako najważniejszy akt prawa miejscowego obowiązującego na terenie jednostki samorządu, jako swego rodzaju "konstytucja wspólnoty samorządowej".

Określenie ustroju wewnętrznego JST jest obowiązkiem jej organów stanowiących, a nie tylko prawem, z którego z jakichś względów można skorzystać lub nie (wyrok TK z 7 grudnia 2005 r., sygn. akt Kp 3/05).

Rady lub sejmiki, stanowiąc przepisy prawa miejscowego, nie mogą ograniczać sfery wolności i praw obywatelskich oraz uprawnień jednostek wynikających z prawa cywilnego i innych działów prawa (wyrok NSA z 22 lutego 1994 r., sygn. akt SA/Wr 2248/93).