Uchwała SN z dnia 12 czerwca 2008 r., sygn. III CZP 55/08

Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący), SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca), SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Bożena Kowalska

w sprawie z powództwa Banku Polska Kasa Opieki S.A. w W. - I Oddział w K.
przeciwko Mariannie S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną i o zapłatę,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 12 czerwca 2008 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w K.
postanowieniem z dnia 19 marca 2008 r., sygn. akt [...],:

"1. Czy odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu ze skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. k.c.) przedmiotów majątkowych, których dotyczyła czynność prawna objęta skargą, uzasadnia roszczenie wierzyciela wobec tej osoby o zwrot korzyści uzyskanych ze zbycia w oparciu o art. 405 i nast. k.c., w razie uznania wyżej wymienionej czynności za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela?

2. W razie odpowiedzi twierdzącej czy miernikiem wartości korzyści do zwrotu których zobowiązana jest osoba trzecia ma być wartość uzyskanego przez nią świadczenia, czy też wartość rynkowa zbytych składników majątkowych do wysokości wierzytelności chronionej przepisem art. 527 i nast. k.c.?"

podjął uchwałę:

I. Odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.

II. Odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Uzasadnienie

Powód (bank) wnosił o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy o podział majątku wspólnego zawartej pomiędzy małżonkami, tj. dłużnikiem banku i pozwaną żoną dłużnika, na podstawie której pozwana otrzymała na własność bez obowiązku spłaty zabudowaną nieruchomość oraz samochód osobowy. Bank uzyskał wobec dłużnika (męża pozwanej) nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym obejmujący obowiązek zapłaty kwoty 500.000 zł z odsetkami. Egzekucja banku okazała się bezskuteczna, ponieważ dłużnik wyzbył się wspomnianych składników majątkowych na rzecz pozwanej żony. W toku procesu pauliańskiego pozwana zbyła następnie odpłatne te składniki majątku wspólnego, których stała się właścicielem na mocy umowy podziału majątku wspólnego. Nieruchomość została sprzedana osobom fizycznym, natomiast samochód osobowy - spółce z o.o. W związku z tym powód rozszerzył powództwo i domagał się od pozwanej zasądzenia kwoty objętej tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko dłużnikowi, powołując się na przepis art. 405 i n. k.c. Ostatecznie żądanie takie powód uznał jako żądanie dodatkowe obok żądania o uznanie umowy o podział majątku wspólnego za bezskuteczną wobec siebie (art. 527 k.c.).

Sąd Okręgowy uznał wspomnianą umowę za bezskuteczną wobec banku, natomiast oddalił powództwo o zasądzenie na rzecz banku kwoty odpowiadającej wierzytelności przysługującej bankowi wobec dłużnika. Wyrok ten w części dotyczącej uznania umowy za bezskuteczną uprawomocnił się, ponieważ nie został zaskarżony. Oceniając dodatkowe żądanie banku (żądanie zapłaty), Sąd Okręgowy uznał, że nie znajduje ono usprawiedliwienia w przepisach bezpodstawnym wzbogaceniu. Możliwość zastosowania tej instytucji prowadziłaby bowiem w konsekwencji do przyjęcia konstrukcji osobistej odpowiedzialności osoby trzeciej do wysokości wartości bezpodstawnego wzbogacenia, co pozostawałoby w sprzeczności z istotą odpowiedzialności osoby trzeciej przewidzianej w art. 532 k.c. Ponadto objęta skargą paulińska czynność prawna jest w pełni skuteczna i nawet przy uznaniu takiej czynności za bezskuteczną wobec wierzyciela, osoba trzecia może rozporządzać nabytymi od dłużnika przedmiotami majątkowymi.