Wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. II CSK 504/12

O przestrzennych granicach konkretnego gruntu przesądzają uzasadnione potrzeby jej właściciela, zależne od rodzaju i przeznaczenia jego nieruchomości. W świetle art. 143 k.c. społeczno- gospodarcze przeznaczenie gruntu wyznacza nie sposób, w który dotychczas grunt ten był wykorzystywany lecz sposób, w jaki właściciel w zgodzie z przepisami prawa, planem zagospodarowania przestrzennego (ewentualnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego) oraz własną wolą i potrzebami może z gruntu korzystać.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Iwona Koper (przewodniczący)

SSN Krzysztof Pietrzykowski

SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa S. K. przeciwko P. Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 kwietnia 2013 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 15 maja 2012 r.,

1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w części oddalającej apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w K. oddalającego powództwo co do kwoty 49.276 złotych (czterdzieści dziewięć tysięcy dwieście siedemdziesiąt sześć złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa oraz w punkcie II (drugim) i w tej części przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego;

2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.

Uzasadnienie

Powód S. K. domagał się zasądzenia od pozwanego P. kwoty 72.208 zł, w tym 49.276 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w okresie 10 lat przed wniesieniem pozwu z nieruchomości powoda, pod powierzchnią której usytuowano gazociąg oraz 22.932 zł tytułem odszkodowania rekompensującego obniżenie wartości nieruchomości w związku z istnieniem na niej gazociągu eksploatowanego przez stronę pozwaną. Wyrokiem z dnia 30 listopada 2011 roku Sąd Rejonowy w K. oddalił powództwo w całości, czyniąc w sprawie ustalenia faktyczne, z których wynika, że powód jest od 1991 roku właścicielem działki gruntu nr 226/1 o powierzchni 5500 m2 położonej w miejscowości S., dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą [...]. W aktualnym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy B. działka ta jest przeznaczona pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. W lutym 2008 roku powód uzyskał decyzję Wójta Gminy o warunkach zabudowy tej działki domem mieszkalnym jednorodzinnym. Podczas dalszych formalności związanych z planowaną budową powód dowiedział się, że przez jego działkę przebiega podziemny gazociąg wybudowany w 1974 roku na podstawie decyzji o zatwierdzeniu planu realizacyjnego przez poprzednika prawnego strony pozwanej. W lutym 2010 roku powód zlecił podział geodezyjny działki nr 226/1. W dniu 25 marca 2010 roku zwrócił się do strony pozwanej o zawarcie z nim umowy służebności przesyłu związanej z korzystaniem przez stronę pozwaną z nieruchomości powoda w zakresie gazociągu. Sąd Rejonowy stwierdził, że usytuowanie gazociągu i związana z nim strefa ochronna uniemożliwia zabudowę działki, jednakże brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz powoda dochodzonych pozwem kwot. W ocenie Sądu Rejonowego, powodowi nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez stronę pozwaną z jego nieruchomości za okres, w którym nie wiedział on o tym, że pod powierzchnią jego działki przebiega gazociąg, albowiem gazociąg nie przeszkadzał mu w wykorzystywaniu tej działki jako rolnej, tak więc strona pozwana nie naruszała granic prawa własności powoda (art.143 k.c.). Sąd podniósł dalej, że powód nie może dochodzić wynagrodzenia za korzystanie z działki przez stronę pozwaną także za okres późniejszy czyli po uzyskaniu informacji o gazociągu w 2008 roku oraz nie może domagać się odszkodowania za obniżenie wartości rynkowej działki wskutek istnienia gazociągu z uwagi na to, że od dnia 3 sierpnia 2008 roku obowiązują przepisy kodeksu cywilnego o służebności przesyłu, na mocy których wynagrodzenie za korzystanie z cudzego gruntu należy się właścicielowi gruntu od przedsiębiorstwa przesyłowego tylko w ramach ustanowienia służebności przesyłu. Sąd I instancji wskazał dalej, że powód wystąpił z wnioskiem o sądowe ustanowienie tej służebności i sprawa ta jest aktualnie w toku. Po rozpoznaniu apelacji powoda od powyższego wyroku Sąd Okręgowy w K. oddalił ją, podzielając ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i uzupełniając je o ustalenie, że stanowiący podstawę wybudowania gazociągu plan realizacyjny zatwierdzony decyzją Urzędu Wojewódzkiego w K. z dnia 19.06.1974 roku wydaną na podstawie ustawy z dnia 31.01.1961 roku o planowaniu przestrzennym i ustawy z dnia 31.01.1961 - Prawo budowlane przewidywał głębokość posadowienia gazociągu na 2 metry pod powierzchnią gruntu i istnienie pasa bezpieczeństwa o szerokości 30 metrów (po 15 metrów od osi gazociągu w obie strony). Gazociąg przebiega przez działkę powoda na odcinku 54,39 m, a strefa ochronna wokół niego wynosi on około 1530 m2 przy powierzchni działki wynoszącej 5500 m2. Sąd II instancji podzielił ocenę prawną Sądu Rejonowego, iż z uwagi na treść art. 143 k.c. i powołane w nim kryterium społeczno- gospodarczego przeznaczenia rzeczy oraz fakt, że nabyta przez powoda działka miała charakter rolny, posadowienie gazociągu na głębokości 2 metrów pod powierzchnią gruntu nie uniemożliwiało powodowi jako właścicielowi wykorzystywania jej zgodnie z jej przeznaczeniem czyli na uprawy rolne. W związku z tym strona pozwana nie jest zobowiązana do uiszczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, jak również do odszkodowania za rzekome zmniejszenie wartości działki za cały okres objęty pozwem. W ocenie Sądu Okręgowego usytuowanie gazociągu sprawia, że powód może wybudować na działce dom mieszkalny daleko od strefy ochronnej gazociągu, a nadto pozostałą cześć działki uprawiać rolniczo. Od momentu wprowadzenia do kodeksu cywilnego przepisów regulujących służebność przesyłu, wynagrodzenia za korzystanie z gruntu zajętego pod urządzenia przesyłowe można domagać się, zdaniem Sądu II instancji, tylko w ramach ustanowienia takiej służebności. W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 305 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 224 i 225 k.c. w związku z art. 230 i art. 352 § 2 k.c. przez niezasadne przyjęcie, iż od dnia wprowadzenia do kodeksu cywilnego regulacji prawnej służebności przesyłu czyli od dnia 3 sierpnia 2008 roku, wynagrodzenia z bezumowne korzystanie z gruntu przez właściciela urządzeń przesyłowych właściciel gruntu może domagać się tylko w ramach ustanowienia służebności przesyłu, naruszenie art. 143 k.c. oraz art. 140 k.c. w związku z art. 224 § 2 i 225 k.c. w zw. z art. 230 i art. 352 § 2 k.c. oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U. 1999 r., Nr 15, poz. 139 ze zm.) przez niezasadne przyjęcie, iż o społeczno- gospodarczym przeznaczeniu działki powoda decyduje jej oznaczenie w rejestrze gruntów i księdze wieczystej w chwili nabycia, a nie sposób, w jaki właściciel faktycznie może z niej korzystać zgodnie ze swoją wolą, przepisami prawa i przeznaczeniem gruntu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, naruszenie art. 143 k.c. w związku z art. 278 § 1 k.p.c. przez niezasadne przyjęcie, iż władztwo właściciela gruntu ornego nigdy nie sięga na głębokość 2 metrów pod powierzchnią gruntu, podczas gdy jest to zależne od sposobu rolniczego wykorzystania gruntu i wymaga wiadomości specjalnych. Skarżący zarzucił także naruszenie art. 415 k.c. przez brak rozważenia zasadności roszczenia odszkodowawczego w oparciu o zasady ogólne na podstawie podnoszonego przez powoda braku możliwości realizacji inwestycji polegającej na sprzedaży działek budowlanych, co doprowadziło do powstania szkody. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący sformułował zarzut naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 6 k.c. w związku z art. 143 k.c. przez przyjęcie, że na właścicielu gruntu spoczywa ciężar dowodu, że korzystanie z powierzchni pod gruntem części mieści się w zakresie społeczno- gospodarczego przeznaczenia gruntu, podczas gdy to strona powołująca się na okoliczność, iż władztwo właściciela nie sięga na określoną głębokość powinna to wykazać oraz art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez niezakwestionowanie przez Sąd Okręgowy postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Skarżący zarzucił także naruszenie art. 299 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez pominięcie przez Sądy obu instancji zgłoszonego w pozwie i nigdy nie cofniętego wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron oraz art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. przez nieustosunkowanie się przez Sąd II instancji do ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego i nie wskazanie , które z nich Sąd Okręgowy podziela, a których nie aprobuje, przez co Sąd Okręgowy nie dokonał ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku. Formułując powyższe zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji z uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego. Wniósł ponadto o dopuszczenie w postępowaniu kasacyjnym dowodu z dokumentów w postaci pisma procesowego strony pozwanej złożonego do akt sprawy I Ns .../12/Kz oraz wyciągu z opinii biegłego sądowego Z. J. z dnia 27.06.2012 roku.