Opodatkowanie VAT usług pro bono, nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego

Usługi pro bono należy odróżnić od usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego. Pierwsza kategoria usług to usługi nieodpłatne. Druga kategoria to czynności odpłatne, mimo że nazywane są nieodpłatnymi, gdyż podmiot je świadczący otrzymuje wynagrodzenie, tylko nie od osoby, której udzielił pomocy. Ma to oczywiście wpływ na rozliczenie VAT. Zasady opodatkowania tych usług zostaną omówione w tym artykule.

Zdarza się, że podatnicy VAT świadczą usługi pro publico bono (od łac. pro bono publico „dla dobra publicznego”), w skrócie nazywane usługami pro bono. Usługami takimi są usługi profesjonalne, wykonywane dobrowolnie i bezpłatnie, w interesie publicznym. Usługi pro bono świadczą między innymi prawnicy, księgowi czy lekarze.

Od usług świadczonych pro bono należy odróżnić świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Są to usługi, o których mowa w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 945). Usługi te są co prawda bezpłatne dla ich beneficjentów (tj. osób korzystających z pomocy prawnej lub poradnictwa obywatelskiego), lecz usługodawcy otrzymują z tytułu ich świadczenia wynagrodzenie od powiatu lub organizacji pozarządowej, która zawrze umowę z powiatem.

W obu przypadkach pojawiają się wątpliwości co do tego, czy świadczone usługi podlegają opodatkowaniu VAT.

1. Usługi pro bono jako nieodpłatne świadczenie usług

Opodatkowaniu VAT podlegają w szczególności czynności odpłatne, w tym odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Jednak w zakresie określonym przepisami art. 8 ust. 2 ustawy o VAT opodatkowaniu VAT podlega również nieodpłatne świadczenie usług.

Z przepisów tych wynika, że do opodatkowania VAT dochodzi również w przypadku nieodpłatnego świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika. To oznacza, że nie podlega opodatkowaniu VAT nieodpłatne świadczenie usługi do celów działalności gospodarczej podatnika. Natomiast celami działalności gospodarczej są w szczególności cele reklamy, promocji i reprezentacji tej działalności. Celom tym służyć mogą różne działania, w tym działania, z których istotne korzyści uzyskują podmioty, na których rzecz nieodpłatne usługi są świadczone. Należy zastanowić się, czy działalność o charakterze pro bono wykazuje związek z prowadzoną działalnością.