Obowiązek zwrotu różnicy między zasiłkiem wypłaconym a należnym może obciążać płatnika

Zgłosiliśmy do ubezpieczeń społecznych pracownicę, która zaraz po tym stała się niezdolna do pracy, a po kilku miesiącach urodziła dziecko. ZUS stwierdził, że podstawa wymiaru składek była zbyt wysoka i że została zawyżona jedynie w celu uzyskania wysokich świadczeń chorobowych z ZUS. Sąd podtrzymał tę decyzję. ZUS domaga się również od nas zwrotu różnicy między zasiłkami wypłaconymi, które były obliczone od zakwestionowanej podstawy, a wysokością zasiłku, która powinna być obliczona od nowej, ustalonej przez ZUS podstawy wymiaru. Czy ma do tego prawo?

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) przewiduje możliwość obciążenia płatnika obowiązkiem zwrotu zasiłku, który pobrał ubezpieczony. Zgodnie z art. 84 ust. 6 tej ustawy, jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone. Przepis mówi o „nieprawdziwych danych”, a za takie ZUS uważa również zgłoszenie ubezpieczonego do ZUS z zawyżoną podstawą wymiaru składek. Zdaniem ZUS do takiego zgłoszenia dochodzi najczęściej, gdy płatnik zgłasza daną osobę do ubezpieczeń społecznych z wysoką podstawą (a więc z wysokim wynagrodzeniem miesięcznym), gdy ta osoba spodziewa się w niedługim czasie, że będzie korzystać z zasiłków. ZUS zatem szczególnie bacznie przygląda się zatrudnianiu kobiet w ciąży z wynagrodzeniem, które znacznie przekracza wynagrodzenie dotychczas osiągane i które, biorąc pod uwagę np. sytuację na rynku pracy, trudno byłoby jej osiągnąć. Wówczas ZUS stwierdza, że odpowiednią podstawą składek jest np. przeciętne wynagrodzenie. Jeśli sąd decyzję podtrzyma, a do wypłaty zasiłku już doszło, mamy do czynienia z nadpłatą zasiłku, której zwrot może obciążać płatnika. Sąd Najwyższy także akceptuje takie rozumienie przepisów. W wyroku z 17 listopada 2022 r., sygn. akt I USKP 132/21, potwierdził, że płatnik-pracodawca jest zobowiązany do zwrotu świadczeń zasiłkowych w nienależnie zawyżonych kwotach, jeżeli – działając instrumentalnie (w szczególności, gdy istnieją powiązania rodzinne lub osobiste między pracownikiem a pracodawcą) – ustala wynagrodzenie za pracę jaskrawo nieadekwatne do powierzonych pracownikowi obowiązków. Zastosowanie w tej ocenie ma wzorzec racjonalnego pracodawcy kierującego się wyceną pracy na określonych stanowiskach, funkcjonującą na ogólnym rynku pracy w danym regionie.