Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 26 lutego 2025 r., sygn. III SA/Gl 715/24
Decyzja odmowna Prezesa ZUS o nieumorzeniu zaległości składkowych została uchylona. Przy ponownym rozpoznaniu organ powinien uwzględnić przesłanki umorzenia, w tym orzeczenia o umorzeniu postępowań egzekucyjnych i szczególną sytuację rodzinną skarżącej.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Magdalena Jankiewicz (spr.), Sędziowie Sędzia WSA Adam Gołuch, Asesor WSA Adam Pawlyta, Protokolant Starszy Referent Weronika Leśniak, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 lutego 2025 r. sprawy ze skargi Z. J. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 czerwca 2024 r. nr UP-452/2024 (480000/71/194680/2024-U2/N) w przedmiocie ulg w spłacaniu należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów Ordynacji podatkowej uchyla zaskarżoną decyzję.
Uzasadnienie
Zaskarżoną decyzją z 26 czerwca 2024r. nr UP-452/2024 Prezes ZUS utrzymał w mocy decyzję ZUS z 17 stycznia 2023r. nr [...] o odmowie umorzenia skarżącej Z. J. należności z tytułu składek.
W uzasadnieniu decyzji Prezes ZUS stwierdził, że 17 listopada 2022r. do ZUS wpłynął wniosek skarżącej o umorzenie należności z tytułu składek.
Decyzją z 17 stycznia 2023r. nr [...] ZUS odmówił umorzenia stwierdzając, że wnioskodawczyni nie wykazała żadnej z przesłanek umorzenia.
W związku z wniesionym odwołaniem, Prezes ZUS decyzją z 1 czerwca 2023r. nr [...] utrzymał w mocy rozstrzygnięcie I instancji. Decyzja ta została uchylona wyrokiem WSA w Gliwicach z 23 stycznia 2024r. sygn. akt III SA/Gl 606/23, który uznał, że w sprawie nie zostało wykazane, że należności objęte wnioskiem nie uległy przedawnieniu, brak jest wniosku strony o umorzenie, brak rozważań organu w zakresie przedawnienia, podobnie jak dokumentów źródłowych.
Po ww. wyroku strona na wezwanie organu uzupełniła akta sprawy składając:
- wniosek o umorzenie należności z tytułu składek, który wpłynął do ZUS 29 kwietnia 2024 r. z uzasadnieniem,
- oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz sytuacji materialnej osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej z 23 maja 2024 r.,
- orzeczenie o niepełnosprawności córki A. J. z 19 stycznia 2024r.,
- orzeczenie o niepełnosprawności córki J. J. z 3 kwietnia 2024 r.,
- akt notarialny z 31 sierpnia 2006 r. Repertorium [...] nr [...],
- umowę kredytową z 6 października 2009 r. (1 str.),
- zawiadomienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowy w T.:
• zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego z 18 października 2012 r., 19 maja 2014 r. i 20 maja 2014 r.,
• zajęciu wynagrodzenia za pracę z 4 grudnia 2014 r.,
• o wszczęciu postępowania egzekucyjnego z 10 sierpnia 2015 r. i 5 marca 2024r.,
• o zajęciu wynagrodzenia za pracę z 8 września 2015 r. i świadczeń z tytułu zasiłku macierzyńskiego z 16 października 2015 r.,
• o wszczęciu egzekucji z 29 września 2021 r.,
• zawiadomienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. z 31 marca 2022 r. o zakończeniu egzekucji prowadzonej na podstawie dalszych TW,
• postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w T. z 2 września 2022 r. o umorzeniu postępowania egzekucyjnego,
• zawiadomienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla W. o prowadzonym postępowaniu egzekucyjnym z 9 października 2014 r. oraz zajęciu rachunku bankowego z 6 lutego 2015 r.,
• wezwanie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla W. z 5 marca 2015 r. do spłaty zadłużenia,
• zawiadomienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym P. z 17 października 2014 r. o zajęciu rachunku bankowego,
• zawiadomienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym L. z 24 lipca 2015 r. o wszczęciu egzekucji,
• zawiadomienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla W. z 11 września 2015 r. o zajęciu rachunku bankowego,
• zawiadomienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla W. z 8 stycznia 2016 r. o zajęciu wierzytelności,
• wezwanie do zapłaty z Kancelarii Prawnej z 20 stycznia 2023 r.
• informację H. z 22 kwietnia 2024 r. o stanie zadłużenia.
W oświadczeniu o stanie rodzinnym i majątkowym z 23 maja 2024r. strona poinformowała , że:
- jest mężatką, ale od 2006 r. w małżeństwie obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej,
- nie pracuje zarobkowo,
- nie otrzymuje świadczeń emerytalno-rentowych i nie uzyskuje dochodów z innych źródeł,
- nie pobiera świadczeń z Urzędu Pracy, zasiłków z pomocy społecznej oraz nie korzysta z innych form pomocy,
- prowadzi trzyosobowe gospodarstwo domowe z córkami J. i A. w wieku 14 i 9 lat,
- ponosi stałe miesięczne wydatki związane z utrzymaniem z tytułu miesięcznych opłat (czynszu) - 1.090,00 zł, opłat eksploatacyjnych - 780,00 zł i kosztów związanych z leczeniem dwóch córek (leki, badania, wizyty lekarskie, rehabilitacja, (hipoterapia) - 3.250,00 zł,
- posiada zobowiązania pieniężne z tytułu zaciągniętych kredytów, w bankach oraz inne w wysokości 446.435,00 zł dochodzone w trybie egzekucji komorniczych, które są nieskuteczne ze względu na brak majątku; otrzymała od Naczelnika Urzędu Skarbowego decyzję o umorzeniu wszystkich zaległości,
- jest współwłaścicielką w ½ części mieszkania przy ul. [...] w T. i tylko mąż spłaca raty kredytu zaciągniętego na 30 lat,
- nie posiada majątku ruchomego, praw majątkowych i wierzytelności,
- znajduje się w trudnej sytuacji życiowej i materialnej z powodu choroby dzieci, na jedno dziecko przyznano świadczenie lecz koszty rehabilitacji i wizyt u specjalistów przewyższają otrzymywane świadczenie, a każda z córek wymaga rehabilitacji,
- nie może spłacić zaległości wobec ZUS z powodu braku środków i istnienia innych zaległości finansowych.
Nadto we własnym zakresie organ ustalił, że:
- 7 maja 2015 r. strona zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej;
- od 1 marca 2016 r. posiada tytuł do ubezpieczeń w ZUS jako świadczeniobiorca, za którego jednostka organizacyjna pomocy społecznej ma obowiązek opłacać składki i podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2024 r. wynosi 5.976,0 zł miesięcznie;
- nie są zarejestrowane żadne pojazdy na jej nazwisko;
- jest współwłaścicielką w 1/2 części lokalu mieszkalnego o powierzchni 68,5 m2, obciążoną hipotecznie na rzecz banku oraz ZUS, który na jej udziale w prawie własności nieruchomości zabezpieczył należności z tytułu składek hipotekami przymusowymi w łącznej wysokości 176.506,26 zł.
Następnie organ wykazał, że należności z tytułu składek nie uległy przedawnieniu. ZUS po kilku miesiącach od powstania zaległości wystawił bowiem na każdą z nich tytuł wykonawczy, a wszczęte na ich podstawie postępowanie egzekucyjne trwa nadal. Wskazał także na zabezpieczenie hipoteczne obejmujące całość zadłużenia, wpisane 14 września 2016r.
Następnie organ poddał analizie przesłanki umożliwiające umorzenie należności. Stwierdził, że :
■ przesłanka wymieniona w art. 28 ust. 3 pkt 1 u.s.u.s. nie wystąpiła z przyczyn oczywistych;
■ przesłanki określone w art. 28 ust. 3 pkt 2, 4, 4b i 4c u.s.u.s. nie zachodzą, ponieważ nie pozyskano żadnych dokumentów, z których wynikałoby, że:
- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 oraz art. 361 ust. 1 pkt 1 ustawy - Prawo upadłościowe,
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym,
- ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe;
- nie zachodzi przesłanka wymieniona w art. 28 ust. 3 pkt 3 u.s.u.s. – skarżąca zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej 7 maja 2015 r., jednak nie zostało spełnione kryterium braku następców prawnych, ponieważ ma dzieci oraz braku majątku, ponieważ jest współwłaścicielką w 1/2 części nieruchomości, a należności z tytułu składek zostały zabezpieczone hipotecznie na łączną kwotę 176.506,26 zł;
- przesłanka określona w art. 28 ust. 3 pkt 4a u.s.u.s. nie zachodzi w niniejszej sprawie, ponieważ wysokość nieopłaconych składek jest wyższa, niż koszt upomnienia;
- przesłanka wymieniona w art. 28 ust. 3 pkt 5 u.s.u.s. nie zachodzi dlatego, że Naczelnik Urzędu Skarbowego bądź Komornik Sądowy nie stwierdził braku majątku, z którego można prowadzić egzekucję - Naczelnik Urzędu Skarbowego 31 marca 2022 r. zawiadomił o zakończeniu egzekucji prowadzonej na podstawie dalszych tytułów wykonawczych, ponieważ skarżąca oświadczyła, że jest bezrobotna, sprawuje opiekę nad niepełnosprawnymi dziećmi, a środki na rehabilitację otrzymuje z ośrodka pomocy społecznej i pod wskazanym adresem nie posiada majątku, z którego można by skutecznie prowadzić egzekucję.
Postanowieniem z 2 września 2022 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w T. umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone z wniosku wierzyciela cywilnoprawnego – [...] wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji; w uzasadnieniu organ egzekucyjny stwierdził, że nie ustalono żadnego majątku, z którego można skutecznie przeprowadzić egzekucję, w tym: ruchomości, rachunków bankowych, wierzytelności ani praw majątkowych;
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest wierzycielem hipotecznym, zatem istnieje majątek podlegający egzekucji, ponieważ organ ma prawo dochodzenia należności z tytułu składek z przedmiotu hipoteki i dotychczas postępowanie egzekucyjne nie było kierowane do tego składnika majątkowego;
- przesłanka opisana w art. 28 ust. 3 pkt 6 u.s.u.s. nie zachodzi - nie jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne
W oparciu o te ustalenia, organ uznał, że nie zachodzą przesłanki do stwierdzenia całkowitej nieściągalności należności na podstawie art. 28 ust. 3 usus.
Następnie organ dokonał analizy przesłanek umorzenia wynikających z art. 28 ust. 3a w zw. z § 3 ust. 1 rozporządzenia, ale doszedł do wniosku, że one także nie zachodzą.
Odnośnie przesłanek z rozporządzenia, stwierdził, że umorzenie jest możliwe, gdy zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności, gdy:
1/ opłacenie należności pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
2/ poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
3/ przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania przez niego opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Odnośnie 1. z nich organ oświadczył, ze podejmując prowadzenie działalności strona winna być świadoma, że zobowiązuje się także do opłacania należności z tytułu składek.
Co do 2. uznał, że ta przesłanka nie znajduje zastosowania, gdyż skarżąca już i tak zaprzestała prowadzenia działalności.
Ustosunkowując się do 3. z nich stwierdził, że wystąpienie przesłanki § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia dotyczącej stanu zdrowia uwarunkowane jest nie tylko istnieniem przewlekłej choroby osoby zobowiązanej lub członka jej rodziny, ale także skutkiem choroby w postaci pozbawienia takiej osoby możliwości uzyskania dochodu.
W toku postępowania strona nie podnosiła argumentu złego stanu własnego zdrowia, ale poinformowała, że sprawuje opiekę nad dwojgiem małoletnich i niepełnosprawnych dzieci, które wymagają ciągłej opieki zdrowotnej i rehabilitacji. Z przedstawionych dokumentów wynika, że u obu córek zdiagnozowano niepełnosprawność ruchową i zespół [...]. W aktach sprawy znajdują się orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w T.:
- z 19 stycznia 2024 r. wydane do 31 stycznia 2031 r, o niepełnosprawności A. z powodu chorób narządu ruchu ([...]) i zaburzeń rozwojowych ([...]), w którym zaznaczono, że wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
- z 3 kwietnia 2024 r. wydane do 26 lutego 2026 r. o niepełnosprawności J. z tych samych co u siostry przyczyn, w którym stwierdzono, że nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, ale wymaga większego zakresu opieki niż zdrowe dziecko, jednak dziewczynka jest stosownie do wieku samodzielna.
Organ zauważył, że w związku ze sprawowaniem opieki nad dziećmi i rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej zostało skarżącej przyznane świadczenie pielęgnacyjne w łącznej wysokości 5.976,00 zł miesięcznie. Kwota ta przekracza poziom minimum socjalnego w IV kwartale 2023 r. określony przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w kwietniu 2024 r. nie tylko dla trzyosobowego gospodarstwa pracowniczego (4.668,36 zł), ale i czteroosobowego (5.646,76 zł). Przypomniał, że w obecnym stanie prawnym świadczenie pielęgnacyjne przysługuje rodzicom albo opiekunom dzieci niepełnosprawnych niezależnie od tego, czy podejmują aktywność zarobkową. Przesłankę tę uznał zatem za nieudowodnioną. Stwierdził, że oświadczenie strony z 23 maja 2024r., że prowadzi gospodarstwo domowe jedynie z córkami jest niewiarygodne, gdyż 30 listopada 2022r. oświadczyła, że prowadzi je z córkami i mężem. Nadto tzw. 800+ pobiera mąż, a warunkiem jego otrzymania jest wspólne zamieszkiwanie; wreszcie to ojciec zgłosił dzieci do ubezpieczenia zdrowotnego. Mąż osiąga dochody z pracy, oprócz tego 20 października 2023r. rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. Strona nie przedłożyła dowodów na to, że ponosi koszty utrzymania w deklarowanych kwotach, nie korzysta z zasiłków z pomocy społecznej, z czego organ wywiódł, że jest w stanie samodzielnie zaspokoić potrzeby życiowe swej rodziny. Strona wykazał także zadłużenie z tytułu zaciągniętych kredytów w wysokości 446.435,00 zł, które są dochodzone w trybie bezskutecznej egzekucji komorniczej. Organ uznał jednak, że zadłużenie wobec innych wierzycieli nie może stanowić przesłanki do umorzenia należności ZUS, gdyż prowadziłoby to do faktycznego uprzywilejowania innych wierzycieli kosztem ZUS i środków należących do wszystkich ubezpieczonych. Zadłużenie wobec Skarbu Państwa zostało umorzone przez Naczelnika Urzędu Skarbowego. Organ przypomniał także, że skarżąca jest właścicielką ½ części mieszkania o pow. 68,5 m2.
W podsumowaniu stwierdził, że uwzględniając publiczny charakter należności i cele, na jakie są przeznaczone, ZUS jest odpowiedzialny za szczególnie staranne i ostrożne procedowanie wniosków o umorzenie. Dlatego przy uwzględnieniu sytuacji majątkowej strony, aktualnie umorzenie całości zadłużenia nie jest uzasadnione, a strona może złożyć wniosek o ich rozłożenie na raty.
W skardze na tę decyzję strona zarzuciła:
- naruszenie prawa materialnego, art. 28 usus przez nieumorzenie zaległych składek i nieuznanie, że skarżąca nie dysponuje majątkiem, z którego może być egzekwowana należność;
- naruszenie przepisu § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. przez nieumorzenie należności z tytułu składek mimo ustalenia, że stan majątkowy i sytuacja rodzinna nie pozwalają skarżącej na opłacenie należności wymaganych przez ZUS, co powoduje ciężkie skutki dla zobowiązanej i jej rodziny, przez pozbawienie skarżącej i jej rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych i nie uwzględnienie ciężkiego stanu zdrowia skarżącej,
- naruszenie przepisu art. 7 i art. 77 , art. 80 Kodeksu postępowania administracyjnego przez brak podjęcia kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia sianu faktycznego sprawy oraz wydania decyzji dając z nieznanych powodów prymat interesowi społecznemu a pomijając interes skarżącej.
W oparciu o tak sformułowane zarzuty, wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i umorzenie postępowania administracyjnego.
W uzasadnieniu stwierdziła, że w jej przypadku spełnione zostały co najmniej dwie przesłanki umorzenia: całkowita nieściągalność składek oraz ważny interes osoby zobowiązanej. Co do pierwszej z nich wskazała na brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję i postanowienia komorników o umorzeniu postępowań egzekucyjnych wobec ich bezskuteczności. Co do drugiej przypomniała, że ma dwoje chorych dzieci, które wymagają leczenia i rehabilitacji, a ich stan zdrowia stwierdzony jest orzeczeniami o niepełnosprawności. Inne są zatem potrzeby osoby samotnie gospodarującej, inne takiej, która utrzymuje i leczy niepełnosprawne dzieci. W odniesieniu do mieszkania, które ZUS wskazał jako źródło zaspokojenia należności strona podniosła, że skierowanie do niego egzekucji pozbawiłoby domu całą jej czteroosobową rodzinę.
Końcowo stwierdziła, że ZUS w sposób dowolny, a nie swobodny ocenił jej sytuację majątkową i wywiódł nieprawidłowe wnioski ze zgromadzonego materiału dowodowego, który pokazuje, że stan majątkowy skarżącej i jej sytuacja rodzinna nie pozwalają na opłacenie zaległości, gdyż wywołałoby to zbyt ciężkie skutki dla strony i jej rodziny.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o oddalenie skargi.
Na rozprawie skarżąca podtrzymała swoje twierdzenia i złożył do akt postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w P. z 11 lutego 2025r. o umorzeniu egzekucji wobec jej bezskuteczności.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga jest zasadna.
Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t. j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1267 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem (legalności), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W świetle art. 3 § 2 pkt 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz.U. z 2024 r., poz. 935, ze zm.) - dalej także: ppsa, kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne. Tylko zatem stwierdzenie, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub z innym naruszeniem przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy, może skutkować uchyleniem przez Sąd zaskarżonego aktu (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a, b, c ustawy).
Sąd orzekający stwierdził, że rozpoznając sprawę po uchyleniu poprzedniej decyzji przez sąd administracyjny, organ wykonał zalecenia zawarte w uzasadnieniu wyroku. Wskazał bowiem jakich zaległości dotyczy wniosek, przytoczył okoliczności mające wpływ na zawieszenie biegu terminu przedawnienia, zaistniałe w kilka miesięcy po powstaniu zaległości, a więc w czasie, gdy z pewnością nie były one przedawnione. Nie wskazał jednocześnie końcowych dat zawieszenia, a strona tych danych nie kwestionowała, wobec czego Sąd przyjął, że trwa ono nadal, co jest równoznaczne z tym, że zaległości nie uległy przedawnieniu.
Zasady i przesłanki umarzania zaległości z tytułu składek określa art. 28 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2024r., poz. 497) – dalej powoływana jako usus, stanowiący, że należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności z zastrzeżeniem ust. 3a. Przy czym zgodnie z ust. 3:
Całkowita nieściągalność, o której mowa w ust. 2, zachodzi, gdy:
1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 1520 oraz z 2023 r. poz. 825, 1723, 1843 i 1860);
3) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;
4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
4b) nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
4c) ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe;
5) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Zgodnie zaś z art. 28 ust. 3a usus należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.
Zasady umarzania składek w oparciu o podstawę przewidzianą w art. 28 ust. 3a usus określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (t.j. Dz. U. z 2003r., Nr 141, poz.1365) cytowane dalej jako rozporządzenie.
Stosownie do § 3 ust. 1 rozporządzenia:
Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
1) gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
2) poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
3) przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Z użycia sformułowania "mogą być umarzane" i to zarówno w przypadku art. 28 ust. 2, jak i § 3 ust. 1 rozporządzenia wynika, że decyzje w tym przedmiocie mają charakter uznaniowy, co oznacza, że organ nie jest związany co do treści rozstrzygnięcia, nawet w przypadku spełnienia przesłanek umorzenia.
Postępowanie w przedmiocie wniosku o umorzenie zaległości składkowych ma charakter dwuetapowy. W pierwszym etapie organ bada istnienie przesłanek umorzenia. Ta faza postępowania nie jest objęta uznaniem administracyjnym. Organ prowadzi w tym zakresie pełne postępowanie dowodowe w oparciu o przepisy Kpa i stosownie do art. 80 Kpa na podstawie całego materiału ocenia, czy dana okoliczność została udowodniona, przy czym ocena ta winna być swobodna, ale nie dowolna, tj. musi być oparta o zasady doświadczenia życiowego i logicznie uzasadniona. Jeśli żadna z przesłanek umorzenia, wymieniona taksatywnie w art. 28 i w § 3 ust. 1 rozporządzenia nie zachodzi, ulgi nie można udzielić i postępowanie nie przechodzi do fazy drugiej – oceny zasadności umorzenia. Jeśli zaś którakolwiek przesłanka umorzenia istnieje w sprawie, organ przechodzi wówczas do etapu drugiego, w którym realizuje się uznaniowość organu co do umorzenia.
Zatem przechodząc do oceny uznania, że w stosunku do strony nie zachodzi całkowita nieściągalność składek, gdyż nie została spełniona żadna z przesłanek wskazanych w art. 28 i rozporządzeniu, Sąd stwierdził, że organ naruszył prawo materialne poprzez błędną jego wykładnię i uznanie, że żadna z nich nie została spełniona.
Fakt, że większość z nich nie zachodzi w sprawie nie jest sporny, zatem również Sąd nie będzie ich analizować szerzej; chodzi np. o przesłankę śmierci zobowiązanego, oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, jej ogłoszenie albo nieuzyskanie zaspokojenia w jego toku, postępowanie likwidacyjne, niską kwotę należności.
Spór obejmuje natomiast stwierdzenie, czy należności z tytułu składek mogą być umorzone w oparciu o przesłankę przewidzianą w art. 28 ust. 3 pkt 3 i 5 usus oraz zawartą w § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia, gdyż w opinii strony zachodzą one w jej przypadku.
Zgodnie z powołanymi przepisami usus, całkowita nieściągalność zachodzi wówczas, gdy m.in.:
pkt 3 - nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;
pkt 5 - naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
pkt 6 – jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Natomiast przesłankami przewidzianymi w rozporządzeniu, które – w ocenie strony – zachodzą co do niej są te przewidziane w § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia, tj. sytuacja, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych oraz gdy istnieje przewlekła choroby zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiająca zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Organ uznał, że nie zachodzi żadna z przesłanek całkowitej nieściągalności zadłużenia.
Odnośnie przesłanki z pkt. 3 usus Sąd podziela tę opinię. Skarżąca zaprzestała wprawdzie prowadzenia działalności, posiada jednak małżonka, który uzyskuje dochody z pracy zarobkowej i następców prawnych.
Co do przesłanek z pkt. 5 i 6 organ stwierdził, że nie zostały spełnione, gdyż Dyrektor Oddziału ZUS w Z. nadal prowadzi postępowanie egzekucyjne.
Pominął jednak, że w aktach sprawy znajdują się dwa postanowienia komorników sądowych o umorzeniu egzekucji: z 24 czerwca 2022r. (karta 53 akt administracyjnych) i z 2 września 2022r. (karta 260). Podstawą prawną umorzenia w pierwszym przypadku był art. 824 § 1 pkt 3 Kpc, czyli sytuacja, gdy jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych a z drugiego wynika, że egzekucja jest bezskuteczna. W toku postępowania nie ustalono żadnego majątku, z którego można prowadzić egzekucję.
Nietrudno zauważyć, że takie przyczyny umorzenia postępowania egzekucyjnego literalnie wypełniają przesłanki umorzenia zaległości, o których mowa w pkt. pkt. 5 i 6 art. 28 ust. 2 usus.
Nadto kartę 55 akt stanowi zawiadomienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. z 31 marca 2022r. o zakończeniu egzekucji prowadzonej na podstawie dalszego TW, z którego wynika, że "zobowiązana pod wskazanym adresem nie posiada majątku, z którego można byłoby skutecznie prowadzić egzekucję".
Do tych faktów organ się nie odniósł, stwierdził jedynie, że posiada zabezpieczenie hipoteczne na mieszkaniu strony oraz że egzekucja prowadzona przez Dyrektora Oddziału ZUS w Z. jest nadal w toku, co uniemożliwia stwierdzenie jej bezskuteczności. Nie wskazał jednak czy w jej toku doszło do wyegzekwowania jakikolwiek kwoty, a więc czy ma ona charakter rzeczywisty, czy jedynie nie została umorzona mimo faktycznej bezskuteczności. Po wtóre, strona powoływała się na fakt umorzenia zaległości podatkowych. Przeczy logice założenie, że w odniesieniu do zaległości podatkowych nastąpiła ich nieściągalność, a w stosunku do zaległości składkowych nie.
Podnoszony przez stronę stan majątkowy znajduje potwierdzenie w kolejnym postanowieniu komornika sądowego o umorzeniu egzekucji wobec jej bezskuteczności, tym razem z 11 lutego 2025r., złożonym na rozprawie. Faktem jest, że nie mogło ono być brane pod uwagę przez organ, gdyż w dacie wydawania decyzji jeszcze nie istniało, tym niemniej jego wydanie potwierdza fakt braku majątku, z którego można prowadzić egzekucję, a więc spełnienie przesłanki wynikającej z art. 28 ust. 2 pkt 5 usus. Jeśli zestawić to z poprzednio wydanymi postanowieniami w takim samym przedmiocie, o których była wyżej mowa, to należy dojść do wniosku, że brak majątku ma charakter trwały, skoro stan majątkowy strony nie uległ żadnej poprawie na przestrzeni lat. Przecież gdyby któreś z tych postępowań egzekucyjnych było skuteczne choćby w minimalnym stopniu, to nie zostałoby umorzone.
Kolejna przesłanka, którą organ uznał za niespełnioną wskutek dokonania błędnej wykładni, tym razem przepisu rozporządzenia, wynika z jego § 3 ust. 1 pkt 1.
Stosownie do powołanego przepisu, organ może umorzyć składki pomimo braku ich całkowitej nieściągalności w przypadku, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Analizując możliwość zaspokojenia tych potrzeb organ wskazał, że świadczenie pielęgnacyjne otrzymywane przez stronę przekracza minimum socjalne nawet dla czteroosobowej rodziny. Nie wziął jednak pod uwagę, że potrzeby rodziny skarżącej, w skład której wchodzą dwie osoby niepełnosprawne są odmienne niż rodziny składającej się z osób zdrowych.
Z orzeczeń wydanych dla córek strony wynika bowiem, że obie córki wymagają przedmiotów ortopedycznych, środków technicznych ułatwiających funkcjonowanie, a także usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych (karty 214 i 216), z czym zapewne wiążą się dodatkowe koszty, a które strona zadeklarowała na poziomie 3.250 zł (tak dec. II instancji, str.5).
Także w stosunku do § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia organ dokonał błędnej jego wykładni. Umożliwia on umorzenie składek nawet pomimo braku ich całkowitej nieściągalności w przypadku przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Odnośnie tej przesłanki organ stwierdził, że do jej spełnienia konieczne jest nie tylko sprawowanie opieki nad chorym członkiem rodziny osoby zobowiązanej, ale także skutku w postaci niemożności uzyskiwania dochodu, a przecież skarżąca otrzymuje z tytułu sprawowania świadczenie pielęgnacyjne, którego aktualna wysokość przekracza poziom minimum socjalnego nie tylko dla rodziny trzyosobowej, ale nawet czteroosobowej.
Co do tego zauważyć należy, że na podstawie art. 63 ust. 13 ustawy z 7 lipca 2023r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. z 2023r., poz. 1429) świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobom opiekującym się niepełnosprawnymi dziećmi niezależnie od tego, czy pracują.
Natomiast organ dokonał takiej wykładni omawianego przepisu, przy której przesłanka ta jest wewnętrznie sprzeczna, bo spełnienie kryterium sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny jest równoznaczne z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego co wg organu czyni tę przesłankę niespełnioną. Przy takiej wykładni byłoby to więc tzw. martwe prawo. Dlatego Sąd wyraża pogląd, że środki otrzymywane tytułem świadczenia należy oczywiście doliczać do dochodów rodziny i uwzględniać je przy ustalaniu możliwości płatniczych zobowiązanego, ale sam fakt pobierania zasiłku nie może być rozumiany jako osiąganie dochodów w rozumieniu § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia.
Należy także zauważyć, że obecnie świadczenie pielęgnacyjne przysługuje rodzicom niezależnie od tego czy pracują. Zatem to konieczność rezygnacji z tej możliwości uzyskiwania dochodu ze względu na stan zdrowia osoby podlegającej opiece będzie stanowiła wypełnienie przesłanki pozbawienia zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu. Jeśli natomiast pod pojęciem osiągania dochodu rozumieć dochody z pracy lub działalności gospodarczej, to takich skarżąca nie uzyskuje, gdyż z orzeczenia o stopniu niepełnosprawności obu córek wynika, że wymagają stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz że istnieje konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (karta 214 i 216).
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd uznał, że zasadne są zarzuty skargi co do tego, że organ dokonał błędnej wykładni art. 28 i dowolnie, bez odniesienia do dowodów zgromadzonych w sprawie uznał, że przesłanka całkowitej nieściągalności nie została spełniona. Również § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia stał się przedmiotem wykładni błędnej, bo prowadzącej do wniosku, że jest w istocie martwy.
Ponownie rozpoznając sprawę, organ zastosuje się do przedstawionej przez Sąd wykładni przepisów usus i rozporządzenia. W szczególności rozważy i da temu wyraz w uzasadnieniu decyzji dlaczego kilka kolejnych postanowień komorników sądowych o umorzeniu egzekucji nie jest wystarczających do stwierdzenia przesłanki bezskuteczności egzekucji. Po wtóre, rozważy czy wyegzekwowanie należności pozbawiłoby skarżącą i jej rodzinę możliwości zaspokojenia potrzeb życiowych przy uwzględnieniu choroby obu córek wnioskodawczyni i konieczności poniesienia związanych z tym wydatków, których osoby zdrowe nie ponoszą. To oczywiście będzie wymagało od skarżącej aktywności dowodowej, bo chociaż postępowanie dowodowe prowadzi organ, to strona we własnym interesie winna przedłożyć dowody na poparcie swych twierdzeń, o których istnieniu organ po prostu nie wie, albo nie ma możliwości ich uzyskania.
Uwzględni także, że jakkolwiek kwota świadczenia pielęgnacyjnego otrzymywana z racji opieki nad dziećmi winna być brana pod uwagę przy ustalaniu dochodów rodziny i badaniu jej możliwości płatniczych, to sam fakt ich uzyskiwania nie może automatycznie eliminować spełnienia przesłanki z § 3 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia. W przeciwnym razie żadna z osób pobierających taki zasiłek, który ma przecież charakter powszechny dla opiekunów osób niepełnosprawnych i jest niezależny od spełnienia innych warunków, w tym od zaniechania wykonywania pracy nie mogłaby skorzystać z umorzenia zaległości. Dopiero po zbadaniu i analizie tych wszystkich okoliczności podejmie rozstrzygniecie w przedmiocie umorzenia
W takim stanie rzeczy Sąd uchylił zaskarżoną decyzję w oparciu o art. 147 § 1 pkt 1 lit. a) i c) ppsa.
POTRZEBUJESZ POMOCY?