Plany ogólne: na co muszą zwrócić uwagę gminy, aby zapobiec problemom

Pod koniec czerwca Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk opublikował analizę „Plany ogólne: wybrane problemy dotyczące uchwalania i sporządzania”. Grupa ekspertów wskazała w niej najważniejsze, zgodnie z własnymi doświadczeniami, aktualne oraz potencjalne problemy, przed którymi stają lub mogą stanąć w przyszłości gminy w związku z koniecznością przygotowania tego dokumentu. A mają na to jeszcze tylko niespełna rok – do 30 czerwca 2026 r. Analiza zawiera wiele ciekawych spostrzeżeń, które mogą być cenną wskazówką przy pracach planistycznych oraz procedurze uchwalania.

Przypomnijmy: obowiązek opracowania planów ogólnych wprowadziła ustawa z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja z 2023 r.). Obecnie 2133 na 2479 gmin już przystąpiło do ich sporządzania (pobrało zbiór danych przestrzennych dla planu ogólnego gminy – tak wynika z danych Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii według stanu na 7 lipca br.). Niestety w trakcie prac samorządy często popełniają błędy. Pojawiają się też problemy, jak interpretować przepisy. Eksperci, m.in. z Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk (KPZK PAN) oraz kilku ośrodków akademickich (w tym: Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Politechniki Łódzkiej, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie) oraz prawnicy zebrali swoje spostrzeżenia i uwagi w jednym dokumencie.

właściwa kolejność dokumentów: najpierw strategia

Powszechnym problemem jest niewłaściwa kolejność przyjmowania dokumentów przez gminy. Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej: u.p.z.p.) ustalenia planu ogólnego określa się, uwzględniając uwarunkowania rozwoju przestrzennego gminy, w szczególności politykę przestrzenną gminy określoną w strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego. Jednak ten artykuł wejdzie w życie dopiero 1 lipca 2026 r. Do tego czasu strategie wciąż będą traktowane jako dokumenty fakultatywne. W efekcie – jak zauważają w opracowaniu naukowcy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (prof. dr hab. Paweł Churski, prof. UAM dr hab. Łukasz Mikuła, dr inż. Przemysław Ciesiółka, dr Bartłomiej Kołsut) – większość samorządów rozpoczęła prace nad planami ogólnymi, nie czekając na zakończenie procesu sporządzania strategii rozwoju, a niekiedy wręcz rezygnując tymczasowo z opracowania tego dokumentu. „Tymczasem zgodnie z założeniami reformy planowania przestrzennego strategie rozwoju powinny poprzedzać plan ogólny i określać cele oraz kierunki rozwoju lokalnego. Sporządzany w drugiej kolejności plan ogólny powinien uwzględniać ustalenia strategii, m.in. w zakresie modelu struktury funkcjonalno-przestrzennej, obszarów strategicznej interwencji (OSI) oraz ustaleń i rekomendacji w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej. Plan ogólny należy w tym kontekście traktować jako uszczegółowienie części przestrzennej strategii rozwoju gminy. Tym samym nie może i na pewno nie powinien on być opracowywany przed strategią, a powinien stanowić jej bezpośrednią konsekwencję, uszczegóławiając wybrane założenia części przestrzennej strategii rozwoju gminy” – wskazali eksperci z UAM.