Karta nauczyciela. Podsumowanie zmian

Zmiany w nowym roku szkolnym dotyczą nie tylko nauczycieli

Tradycyjnie na początku roku szkolnego wchodzi w życie nowelizacja Karty nauczyciela. Tak jest również w tym roku. Z tygodniowym poślizgiem, 6 września 2023 r., zaczęła obowiązywać ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1672; dalej: nowelizacja). Chociaż nowela ta skupia się na zmianach regulacji oświatowych, to oprócz tego modyfikuje jeszcze 18 ustaw. Dlatego pojawił się zarzut, że naruszono zasady prawidłowej legislacji, gdyż jedną ustawą zmieniającą obejmuje się tylko jedną ustawę, a odstąpienie od tej reguły jest dopuszczalne tylko w przypadku, gdy między zmienianymi ustawami występują niewątpliwe związki tematyczne lub do zrealizowania zamysłu prawodawcy jest niezbędne jednoczesne dokonanie zmian w kilku ustawach. Tymczasem nowelizacja dotyczy wielu dziedzin i zagadnień, w tym m.in. wcześniejszych emerytur nauczycielskich, świadczeń kompensacyjnych, ocen pracy nauczycieli, zasad łączenia szkół i placówek, nadzoru nad szkołami i placówkami niepublicznymi, finansowania zadań oświatowych, zmian w zakresie sposobu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, kwestii związanych z zadaniami i składem rad sektorowych, instytutów badawczych, prowadzenia działalności edukacyjnej przez Sąd Najwyższy, opłat za studia, stypendiów, doktorantów, sprawozdań z działalności Sieci Badawczej Łukasiewicz, funkcjonowania Instytutu Rozwoju Języka Polskiego im. Świętego Maksymiliana Marii Kolbego (por. Joanna M. Karolczak, ekspert ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych, "Ocena skutków prawnych regulacji zawartej w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy - Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw"; druk sejmowy nr 3302).

Najbardziej doniosłą zmianą zawartą w nowelizacji jest przywrócenie od 1 września 2024 r., po 26 latach, wcześniejszej emerytury nauczycielskiej.

Do 31 grudnia 1998 r. system emerytalny przewidywał odrębne zasady przechodzenia nauczycieli na emeryturę. Mieli oni prawo do tzw. emerytury nauczycielskiej, czyli emerytury bez względu na wiek. Ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U z 2023 r. poz. 1251; dalej: ustawa emerytalna), która weszła w życie 1 stycznia 1999 r., dokonana została reforma systemu emerytalnego, w wyniku której zostało zniesione to uprawnienie nauczycieli. Jednocześnie w art. 88 ust. 2a ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1672; dalej: KN) przewidziano rozwiązanie, zgodnie z którym nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., zachowali prawo do tej emerytury w ciągu ośmiu lat od dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej. W wyniku późniejszej nowelizacji okres ten został wydłużony do 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej.

Tak więc prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek zachowali nauczyciele, którzy do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki do uzyskania emerytury określone w art. 88 ust. 1 KN, czyli m.in. legitymowali się 30-letnim okresem zatrudnienia, w tym 20-letnim okresem wykonywania pracy w szczególnym charakterze. Szczególny przywilej mieli zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich. Dla nich warunkiem przejścia na emeryturę był 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.

Prawa do przejścia na emeryturę na wskazanych zasadach nie zachowali natomiast nauczyciele zatrudnieni w szkołach przed 1 stycznia 1999 r., którzy do 31 grudnia 2008 r. nie spełnili wszystkich warunków nabycia prawa do tej emerytury. Na przestrzeni lat ta grupa nauczycieli wielokrotnie kierowała postulaty o przyznanie im uprawnień do emerytury na zasadach obowiązujących wcześniej. I właśnie ostatnia nowelizacja KN wychodzi im naprzeciw. Duży wpływ na jej przyjęcie miał nadchodzący w szkołach niż demograficzny, który będzie skutkował koniecznością ograniczenia zatrudnienia nauczycieli. Z tych m.in. powodów przyznano tej grupie nauczycieli prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę.

Kwestie przywróconej emerytury nauczycielskiej uregulowane zostały w dodanym do KN art. 88a. Zgodnie z tym przepisem nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej, jeżeli spełnią łącznie określone warunki, a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z art. 88a ust. 5 i 6 KN nie będzie niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy emerytalnej. ramka 1

Ramka 1

Jednym z warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej będzie posiadanie okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, a zatem okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 ustawy emerytalnej, nie będą podlegały uwzględnieniu (np. okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego i opiekuńczego, okres studiów, okresy urlopu wychowawczego). Joanna M. Karolczak, ekspert ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych, wskazywała w ocenie skutków regulacji prawnych omawianej nowelizacji, że to rozwiązanie praktycznie znacząco zawęzi grupę osób, które będą uprawnione do przejścia na wcześniejsze świadczenie emerytalne.

Rozwiązanie stosunku pracy

Kolejnym warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88a KN będzie rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela. Przepis ten należy odczytywać łącznie z art. 30 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465; dalej: k.p.), zgodnie z którym umowa o pracę rozwiązuje się na mocy porozumienia stron, za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia oraz z upływem czasu, na jaki została zawarta. Ponieważ wymogiem art. 88a KN jest, aby stosunek pracy uległ rozwiązaniu na wniosek nauczyciela, to spełnić go będzie można na dwa różne sposoby:

• nauczyciel złoży wypowiedzenie albo
• zostanie zawarte porozumienie o rozwiązaniu stosunku pracy, przy czym z inicjatywą zawarcia tego porozumienia wystąpi nauczyciel.

Rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela jest warunkiem nabycia świadczenia kompensacyjnego, dlatego pomocniczo można korzystać z orzecznictwa odnoszącego się do przepisów ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 30; dalej: u.n.ś.k.). przykłady 1 i 2

Przykład 1

Przykład 2