Nowa spółka z o.o.

Udział, jego pojęcie, wartość i rodzaje

Udział stanowi przypadającą na danego wspólnika część kapitału zakładowego spółki (art. 152 § 1 k.s.h.). Wejście wspólnika do spółki (pierwotne lub następcze) polega na objęciu lub nabyciu w niej udziałów. Z własnością udziału są związane przewidziane w kodeksie i umowie spółki prawa i obowiązki wspólnika.

Udział, w przeciwieństwie do akcji, nie może zostać ucieleśniony w postaci papieru wartościowego. Zgodnie bowiem z art. 174 § 6 k.s.h., na udziały lub prawa do zysku w spółce nie mogą być wystawiane dokumenty (tj. papiery wartościowe) na okaziciela, imienne lub na zlecenie, pod rygorem odpowiedzialności cywilnej oraz karnej winnych członków zarządu lub likwidatorów.

Możliwe jest wyróżnienie wartości nominalnej, emisyjnej, księgowej i rynkowej udziału. Wartość nominalną udziału określa umowa spółki, przy czym może być ona zmieniana. Minimalną wartość nominalną udziału k.s.h. określa na kwotę 500 złotych (w k.h. – 50 złotych). Udziały w nowo zakładanych spółkach z o.o. nie mogą mieć wartości mniejszej. Udziały mniejsze niż 500 złotych w istniejących w chwili wejścia w życie k.s.h. spółkach z o.o. powinny zostać podwyższone do tej kwoty w terminie do 1 stycznia 2004 r., pod rygorem takich samych sankcji jak za niespełnienie wymagań dotyczących osiągnięcia minimalnego kapitału zakładowego (art. 624 k.s.h.). Natomiast wartość emisyjna udziałów stanowi kwotę, po jakiej udziały są obejmowane przez wspólników. Może być ona obecnie wyższa od wartości nominalnej, ale nie może być od niej niższa (art. 154 § 3 k.s.h.). Wartość księgową (bilansową) udziałów określa obecnie k.s.h. (np. art. 199 § 2 k.s.h.) i należy ją rozumieć jako przypadającą na dany udział część zdefiniowanego już czystego majątku spółki. Natomiast wartość rynkowa (zbywcza) udziału jest równa cenie, jaką można w danej chwili za niego uzyskać na rynku, zależnej od kondycji finansowej spółki.

Występujący w danej spółce rodzaj udziałów określa przyjęty w umowie spółki tzw. system udziałów. Jeśli umowa przewiduje, że wspólnik może mieć tylko jeden udział, wówczas udziały poszczególnych wspólników mogą być nierówne, natomiast jeśli wspólnik może mieć więcej udziałów, wówczas wszystkie udziały w spółce muszą być równe i niepodzielne (art. 153 k.s.h.).

Rozporządzanie udziałem i jego ograniczenia

Rozporządzenie udziałem przez wspólnika może polegać na zbyciu (np. sprzedaż, darowizna) lub obciążeniu (zastawem lub prawem użytkowania) udziału. Wspólnik może też rozporządzić swymi udziałami w testamencie. Zasadą jest swoboda rozporządzania udziałem przez wspólnika. Rozporządzenia udziałem dokonane przed wpisem spółki do rejestru lub rejestracją danego podwyższenia kapitału są obecnie z mocy prawa nieważne (art. 16 k.s.h.).

Z reguły zbywa się cały udział. Jeżeli jednak według umowy spółki wspólnik może mieć tylko jeden udział, umowa spółki może dopuścić zbycie części udziału, przy czym w wyniku podziału udziału będącego skutkiem takiego zbycia nie mogą powstać udziały mniejsze niż 500 złotych (art. 181 k.s.h.). Ponadto obecnie k.s.h. wyraźnie przewiduje również możliwość zbycia ułamkowej części udziału. W takiej sytuacji nabywca staje się tylko współwłaścicielem udziału. Współwłaściciele udziału lub udziałów wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a jeśli go nie wskażą, oświadczenia spółki mogą być składane wobec każdego z nich ze skutkiem dla wszystkich (art. 184 k.s.h.). Współuprawnieni z udziału odpowiadają solidarnie wobec spółki za świadczenia związane z udziałem. Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części oraz jego zastawienie wymaga obecnie zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności (art. 180 k.s.h. w zw. z art. 2 k.s.h. i art. 73 § 2 k.c.), podczas gdy k.h. wymagał tu jedynie formy pisemnej.

Nabycie udziału lub jego części wiąże się z przyjęciem przez nabywcę solidarnej odpowiedzialności ze zbywcą za niespełnione przez zbywcę świadczenia na rzecz spółki (np. obowiązek zwrotu bezprawnie wypłaconej dywidendy), przy czym odpowiedzialność zbywcy udziału lub jego części wobec spółki za takie świadczenia przedawnia się z upływem 3 lat od daty zawiadomienia spółki o zbyciu (art. 186 k.s.h.).

Udziały mogą również zostać zastawione (art. 327 k.c.) lub oddane w użytkowanie (art. 265 k.c.). Nowe uregulowania zawiera art. 187 § 2 k.s.h., zgodnie z którym umowa spółki może przewidywać, że zastawnik (osoba, na rzecz której zastaw został ustanowiony) lub użytkownik udziału może wykonywać prawo głosu z tego udziału, co dotychczas było wykluczone (osoby te mogły wykonywać jedynie prawa majątkowe wspólnika, np. pobierać dywidendę).

Zbycie, zastawienie lub oddanie w użytkowanie udziału wywierają skutek pomiędzy stronami danej umowy z chwilą jej zawarcia, natomiast stają się skuteczne wobec spółki od chwili jej zawiadomienia przez jedną z osób zainteresowanych (stronę danej umowy) z dołączeniem dowodu dokonania danej czynności prawnej (np. kopii umowy sprzedaży udziału) – art. 187 § 1 k.s.h. Dopiero od tej chwili nabywca udziału może wykonywać z niego prawa. Wejście nowego wspólnika do spółki w wyniku nabycia udziału nie wymaga złożenia notarialnego oświadczenia o przystąpieniu do spółki, jak to ma miejsce w przypadku objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki (uchwała SN z 9 czerwca 1989 r., III CZP 55/89).

Zarząd obowiązany jest prowadzić księgę udziałów, do której należy wpisywać aktualne dane wspólników (art. 188 k.s.h.). Po każdym wpisie zmiany w księdze zarząd obowiązany jest złożyć sądowi rejestrowemu nową listę wspólników podpisaną przez jego wszystkich członków, określającą ilość i wartość nominalną udziałów poszczególnych wspólników. Wraz z nową listą wspólników nie trzeba składać dokumentów dowodzących dokonania danej czynności, jednakże sąd może zażądać ich złożenia i odmówić przyjęcia listy w razie stwierdzenia nieważności danej czynności prawnej (uchwała SN z 22 września 1993 r., III CZP 118/93). Nieprowadzenie przez zarząd prawidłowej księgi udziałów oraz nieskładanie sądowi listy wspólników są zagrożone odpowiedzialnością cywilną i karną.

Rozporządzanie udziałem może podlegać ograniczeniom przewidzianym w kodeksie lub umowie spółki, lecz nie może zostać całkowicie wyłączone. Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części oraz zastawienie udziału może zostać uzależnione w umowie spółki od uzyskania zgody spółki lub w inny sposób ograniczone (art. 182 § 1 k.s.h.). Ograniczenia takie mogą dotyczyć wszystkich lub określonych udziałów lub wspólników. Kodeks spółek handlowych przewiduje tu następujące ogólne zasady postępowania, które znajdują zastosowanie w przypadku braku regulacji tej kwestii w umowie spółki (art. 182 § 2–5 k.s.h.). Zgody udziela zarząd na piśmie. W przypadku gdy za zbyciem udziału przemawiają ważne powody, a zarząd odmówi zgody, zainteresowany wspólnik może zwrócić się o jej udzielenie do sądu rejestrowego. Sąd, wyrażając zgodę, wyznacza jednocześnie termin, w którym spółka może wskazać osobę, której wspólnik powinien zbyć udział. Zbycie następuje po cenie uzgodnionej przez strony umowy, a w razie braku ich zgody – ustalonej przez sąd na wniosek którejkolwiek z nich. W przypadku gdy osoba wskazana przez spółkę nie zapłaci ceny w terminie wyznaczonym przez sąd, wspólnik może rozporządzić swobodnie swoim udziałem (tj. zbyć go dowolnie wybranej osoby), chyba że nie przyjął prawidłowo zaoferowanej mu zapłaty. Zbycie lub zastawienie udziału bez wymaganej zgody spółki jest bezskuteczne tak wobec spółki, jak i pomiędzy stronami danej umowy (wyrok SN z 7 września 1993 r., II CRN 60/93).

Kodeks przewiduje obowiązek uzyskania zgody spółki w opisany sposób, w każdym przypadku zbycia lub obciążenia udziału, z którym związane jest zobowiązanie wspólnika do powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki (także jego części lub ułamkowej części), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 176 § 3 k.s.h.). Umowa spółki może przewidywać inne ograniczenia zbycia lub zastawiania udziału przez wspólnika, np. zakaz zbywania udziałów na rzecz określonych podmiotów lub w pewnym czasie.

Jeżeli umowa spółki uzależnia zbycie udziału od zgody spółki lub w inny sposób je ogranicza, a udział ma być zbyty w toku egzekucji sądowej, prowadzonej z majątku danego wspólnika, spółka ma również możliwość wskazania nabywcy udziału (art. 185 k.s.h.).

Umowa spółki może również wyłączyć całkowicie lub ograniczyć wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika (art. 183 § 1 k.s.h.).

W razie braku takiego wyłączenia spadkobiercy wchodzą na miejsce wspólnika z mocy prawa i mogą wykonywać prawa wynikające z odziedziczonych udziałów od chwili zawiadomienia spółki o dziedziczeniu udziałów (art. 187 § 1 k.s.h.). Ograniczenie możliwości wstąpienia spadkobierców do spółki może polegać np. na ustaleniu warunków, którym muszą oni odpowiadać (np. określone kwalifikacje), lub wyłączeniu pewnych kategorii osób od możliwości wstąpienia do spółki przez spadkobranie (np. prowadzących działalność konkurencyjną). Warunkiem ważności postanowień umowy spółki wyłączających lub ograniczających możliwość wstąpienia spadkobierców do spółki jest ustalenie w umowie ich warunków spłaty. Kodeksu spółek handlowych nie przewiduje minimalnej wartości takiej spłaty, dlatego wydaje się dopuszczalne ustalenie jej na poziomie wartości nominalnej lub emisyjnej udziałów, nie zaś wartości bilansowej czy rynkowej.

Jeżeli w danej spółce wspólnik może mieć tylko jeden udział, może on zostać podzielony pomiędzy spadkobierców, pod warunkiem że nie powstaną udziały niższe niż 500 złotych; jeśli wspólnik może mieć w spółce wiele udziałów, mogą one również zostać odpowiednio podzielone między spadkobierców. Jednak umowa spółki może wyłączać lub ograniczać te możliwości w obu sytuacjach (art. 183 § 2 i 3 k.s.h.), np. przewidując, że dany spadkobierca nie może nabyć mniejszej ilości udziałów niż 10, w wyniku czego może powstać współwłasność udziału lub udziałów po stronie spadkobierców.

Pamiętaj, że

Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość zbycia ułamkowej części udziału.

Ostatnie ograniczenie dysponowania udziałem przewidziane przez przepisy k.s.h. dotyczy zakazu obejmowania lub nabywania przez samą spółkę własnych udziałów lub ich części, jak również przyjmowania ich w zastaw (art. 200 § 1 k.s.h.). Nabycie przez spółkę własnych udziałów może nastąpić tylko w celu ich umorzenia lub w ramach prowadzonej przez spółkę egzekucji przeciw wspólnikowi, który nie ma innego majątku. Udziały nabyte w ten sposób powinny zostać zbyte w terminie roku od dnia nabycia, a jeśli to nie nastąpi – umorzone (art. 200 § 2 k.s.h.). W okresie, w którym udziały należą do spółki, zawieszone są wynikające z nich prawa majątkowe (np. o wypłatę dywidendy), natomiast przeważa pogląd, iż prawa korporacyjne (np. prawo głosu) mogą być wykonywane przez zarząd. Nabycie przez spółkę lub przyjęcie w zastaw własnych udziałów (z wyjątkiem opisanych sytuacji) jest nieważne z mocy prawa (art. 58 k.c.) i grozi członkom zarządu odpowiedzialnością karną (art. 588 k.s.h.).

Umorzenie udziału

Kodeks spółek handlowych znacznie szerzej niż k.h. reguluje problematykę umorzenia udziałów. Umorzenie udziału może nastąpić jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko jeśli umowa spółki przewiduje możliwość umorzenia udziału (art. 199 k.s.h.).

Kodeks wyróżnia umorzenie dobrowolne, czyli dokonywane za zgodą danego wspólnika, oraz umorzenie przymusowe dokonywane bez jego zgody. Umorzenie dobrowolne realizowane jest przez nabycie udziału przez spółkę i stanowi dla wspólnika sposób odzyskania wpłaconego wkładu z ewentualnym zyskiem, alternatywny wobec sprzedaży udziałów osobie trzeciej.

Natomiast przesłanki i tryb umorzenia przymusowego muszą określać postanowienia umowy spółki. Przesłanką taką może być np. skazanie wspólnika za przestępstwo przeciw mieniu czy rozpoczęcie przez wspólnika działalności konkurencyjnej. Tryb umorzenia to kwestie związane z podjęciem przez zgromadzenie wspólników uchwały o umorzeniu przymusowym, w tym wymagane kworum i liczba głosów, sposób ustalenia wynagrodzenia za umorzony udział, terminy jego płatności. Umowa spółki może, zgodnie z art. 199 § 4 k.s.h., przewidzieć nawet, że udział ulegnie umorzeniu w przypadku zaistnienia określonego w niej zdarzenia, niezależnie od zgody wspólnika i bez potrzeby podejmowania uchwały w tej sprawie przez zgromadzenie wspólników. W takim przypadku kompetencja do obniżenia kapitału zakładowego, jeżeli jest ono konieczne, przysługuje wyjątkowo zarządowi. Możliwość przymusowego umorzenia udziału (automatycznie lub przez podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników) może stanowić skuteczny sposób wyłączenia wspólnika ze spółki, umożliwiający całkowite usunięcie wspólnika ze spółki lub zmniejszenie liczby przysługujących mu udziałów bez konieczności zwracania się do sądu.

Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników (art. 199 § 2 k.s.h.). Uchwała powinna określać podstawę prawną umorzenia (art. 199 k.s.h. oraz odpowiednie postanowienia umowy spółki) oraz wysokość wynagrodzenia należnego wspólnikowi za umorzony udział, a w przypadku umorzenia przymusowego powinna zawierać również uzasadnienie.

Kodeks spółek handlowych wprowadza zasadę, że za umorzone udziały wspólnikowi należy się wynagrodzenie, chyba że sam zgadza się na umorzenie bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wartości bilansowej (księgowej) udziału, ale oczywiście może być od niej wyższe. Pod rządem k.h. była to kwestia sporna.

Umorzenie udziału może nastąpić z czystego zysku lub z jednoczesnym obniżeniem kapitału zakładowego. Jeśli umorzenie następuje z obniżeniem kapitału zakładowego, dochodzi ono do skutku z chwilą skutecznego obniżenia kapitału, czyli wpisu obniżenia do rejestru.

Umorzenie udziałów bez obniżenia kapitału zakładowego powoduje, że kapitał zakładowy spółki jest większy od łącznej wartości nominalnej udziałów. Nie jest to zakazane, jest jednak sytuacją nienaturalną i dopuszcza się w przypadku jej powstania możliwość wyrównania różnicy przez podwyższenie wartości nominalnej pozostałych udziałów (uchwała SN z 9 kwietnia 1997 r., III CZP 15/97) lub przez emisję nowych, brakujących udziałów obejmowanych przez wspólników bez wnoszenia wkładów, w drodze zmiany umowy spółki nie stanowiącej podwyższenia kapitału zakładowego.

Umorzenie udziałów może dotyczyć całości lub części udziału (w systemie jednego udziału) albo wszystkich lub niektórych udziałów (w systemie wielu udziałów) danego wspólnika. Umorzenie udziału powoduje wygaśnięcie wszystkich wynikających z niego praw majątkowych i niemajątkowych. Wskutek umorzenia całości udziału (w systemie jednego udziału) lub wszystkich udziałów (w systemie wielu udziałów) należących do danej osoby przestaje ona być wspólnikiem spółki.

Podwyższenie kapitału zakładowego

Podwyższenie kapitału zakładowego może nastąpić na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki lub jej zmiany (art. 257 § 1 k.s.h.). Podwyższenie kapitału na podstawie ogólnego zapisu w umowie spółki, jako prostsze i tańsze od zmiany umowy spółki, było dotąd szeroko praktykowane, chociaż nie była określona minimalna treść umowy spółki, która mogłaby to umożliwiać. Kodeks spółek handlowych wyraźnie wskazuje, że umowa spółki, by stanowić podstawę do dokonywania podwyższeń kapitału zakładowego bez jej zmiany, musi przewidywać co najmniej maksymalną wysokość podwyższenia i jego termin, np. w terminie 10 lat od daty rejestracji spółki można podwyższyć kapitał zakładowy maksymalnie do 1 000 000 złotych bez zmiany umowy spółki. Użycie w art. 257 § 1 k.s.h. słowa maksymalnie można rozumieć w ten sposób, że możliwe jest w określonym umową terminie dokonanie nie tylko jednego podwyższenia kapitału zakładowego, ale wielu takich podwyższeń, których łączna wartość nie przekroczy przewidzianej w umowie kwoty maksymalnej. Jest to zgodne z dotychczasową praktyką. Na podstawie tak sformułowanego zapisu umowy zgromadzenie wspólników uchwala następnie (do zwykłego protokołu) istotne szczegóły danego podwyższenia kapitału, tj. kwotę i sposób podwyższenia, metodę i terminy pokrycia podwyższonego kapitału, terminy objęcia nowych udziałów, ewentualnie wyłączenie prawa pierwszeństwa wspólników, szczególne prawa lub obowiązki związane z nowymi udziałami. Wszystkie te kwestie mogą być zresztą określone już w umowie spółki.

Natomiast podwyższenie kapitału zakładowego w braku dotyczącego go zapisu umownego nawet o podanej wcześniej minimalnej szczegółowości, wymaga podjęcia przez zgromadzenie wspólników kwalifikowaną większością głosów (2/3) uchwały o zmianie umowy spółki określającej wszystkie istotne szczegóły podwyższenia, zaprotokołowanej przez notariusza.

Podwyższenie może być dokonane dwoma sposobami: poprzez podwyższenie wartości nominalnej udziałów dotychczasowych wspólników (niezależnie od tego, czy mogą oni mieć jeden czy wiele udziałów) lub utworzenie nowych, które obejmą dotychczasowi lub nowi wspólnicy (art. 257 § 2 k.s.h.). Jest też dopuszczalne użycie obu tych sposobów łącznie.

Pokrycie udziałów może nastąpić poprzez:

l

l

Trzecią możliwością, nie wprowadzoną wyraźnie w k.s.h., ale dopuszczaną przez doktrynę i orzecznictwo (por. uchwała SN z 26 marca 1993 r., III CZP 20/93) jest tzw. konwersja długu na kapitał, czyli umorzenie na podstawie umowy wspólnika ze spółką wierzytelności przysługującej wspólnikowi wobec spółki w zamian za przyznanie mu nowych udziałów lub zwiększenie wartości nominalnej jego udziału lub udziałów. Jest to specyficzna forma aportu, która nie zwiększa aktywów spółki, ale zmniejsza jej pasywa.

PRZYKŁAD

Stanisław P., pozostający w związku małżeńskim z Hanną P., kupił w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi od Jana B. 5 udziałów w spółce „Fart” Sp. z o.o. ze środków z majątku wspólnego małżonków. Żona wyraziła na piśmie zgodę na zawarcie umowy, a jej podpis został poświadczony przez notariusza. Zarząd spółki wpisał wyłącznie Stanisława P. w księdze udziałów i tylko jego zaprosił na zgromadzenie wspólników. Hanna T. twierdząc, że została bezzasadnie niedopuszczona do udziału w zgromadzeniu, wytoczyła powództwo o stwierdzenie nieważności jednej z uchwał (art. 252 k.s.h.). Sąd oddali powództwo Hanny T., z powodu braku legitymacji formalnej, bowiem niedopuszczenie jej do głosowania było zasadne, jako że nie stała się ona wspólnikiem spółki w wyniku zakupu udziałów przez męża pomimo to, że weszły one do majątku wspólnego. Zgodnie z orzeczeniem SN z 20 maja 1999 r., I CKN 1146/97, wspólnikiem spółki staje się w takiej sytuacji jedynie małżonek będący stroną umowy nabycia udziałów.

Podstawa prawna:

n

Nie została natomiast wprowadzona przez k.s.h. postulowana przez niektórych autorów możliwość pokrycia podwyższenia kapitału przez ponowne oszacowanie wniesionych uprzednio przez wspólników do spółki aportów, dlatego aktualne jest nadal dotychczasowe stanowisko SN zakazujące takich praktyk (por. uchwała SN z 25 stycznia 1995 r., III CZP 177/94).

Uchwała o podwyższeniu powinna określać termin objęcia nowych udziałów przez wspólników, czyli złożenia przez nich odpowiednich oświadczeń wobec spółki (co nie jest jednak wymagane przy podwyższeniu kapitału przez kapitalizację rezerw). Orzecznictwo do k.h. przyjmowało, że wyłącznie oświadczenia nowych wspólników o objęciu udziałów wymagają takiej formy. Obecnie forma aktu notarialnego wymagana jest dla oświadczeń nowych i dotychczasowych wspólników (art. 258 § 2 i 259 k.s.h.). Oświadczenia o objęciu udziałów mogą zostać złożone w odrębnych aktach notarialnych lub już w protokole zgromadzenia wspólników zawierającym uchwałę o podwyższeniu, który musi wówczas mieć formę notarialną.

Dotychczasowym wspólnikom przysługuje prawo pierwszeństwa objęcia nowych udziałów proporcjonalnie do ich dotychczasowych udziałów (art. 258 § 1 k.s.h.). Prawo pierwszeństwa może zostać wyłączone w całości lub w części już w umowie spółki lub w uchwale zgromadzenia wspólników o podwyższeniu kapitału. Wyłączenie prawa pierwszeństwa dopiero w uchwale o podwyższeniu będzie wymagało zgody wszystkich wspólników, których prawo się wyłącza, ponieważ jest to uszczuplenie ich praw udziałowych podlegające art. 246 § 3 k.s.h.

Po uchwaleniu podwyższenia kapitału zakładowego zarząd obowiązany jest rozesłać jednocześnie wszystkim wspólnikom wezwania do wykonania przysługującego im prawa pierwszeństwa, czyli do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale. Wspólnicy mają okres miesięczny na wykonanie swego prawa. Mogą oni wykonać je w całości (tj. objąć maksymalną przypadającą na nich ilość nowych udziałów), w części lub powstrzymać się od jego wykonania. Jeśli dotychczasowi wspólnicy nie obejmą całości podwyższonego kapitału we wskazanym terminie, zarząd może zaoferować objęcie wolnych udziałów osobom trzecim. Jeśli wszyscy uprawnieni z tytułu prawa pierwszeństwa obejmą przypadające im nowe udziały już w protokole notarialnym, zawierającym uchwalę o podwyższeniu, nie będzie konieczne wysyłanie im wezwań.

Podwyższenie kapitału zakładowego następuje w sposób prawnie skuteczny dopiero po jego wpisie do rejestru przedsiębiorców (art. 262 § 4 k.s.h.), niezależnie od tego, czy jest dokonywane przez zmianę umowy spółki czy też na podstawie jej dotychczasowych postanowień (w tym ostatnim przypadku nie było to jasne na podstawie k.h.).

PRZYKŁAD

Zgromadzenie wspólników „Cashbooster” Sp. z o.o. podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego w celu uzyskania środków na realizację dużej inwestycji budowlanej bez zadłużania spółki. Jednym ze wspólników, którzy wyrażali w korespondencji z zarządem spółki swój zamiar objęcia części nowych udziałów, była „Euforia” S.A. Po podjęciu uchwały wymieniony wspólnik odmówił jednak objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale, tłumacząc to zmianą strategii inwestycyjnej. W takiej sytuacji zarząd „Cashbooster” Sp. z o.o. zgłosił do rejestru dokonanie podwyższenia w kwocie pomniejszonej o wartość udziałów, które miała objąć „Euforia” S.A. Sąd odmówił wpisu podwyższenia do rejestru, ponieważ cała uchwalona kwota podwyższenia nie została objęta przez wspólników (patrz uchwała SN z 9 lutego 1993 r., III CZP 15/93). Wskutek tego planowana inwestycja nie doszła do skutku, a spółka musiała zwrócić wkłady wniesione przez pozostałych wspólników. Spółka może jednak dochodzić naprawienia szkody od „Euforia” S.A. na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna:

n

Obejmując udziały wspólnicy zobowiązują się do ich pełnego pokrycia wraz z zapłatą ewentualnego agio, w określony w umowie lub uchwale sposób i we wskazanym uchwałą terminie. Do pokrywania podwyższenia kapitału zakładowego stosuje się odpowiednio przepisy o wnoszeniu wkładów przy założeniu spółki (art. 261 k.s.h.). Cała więc kwota podwyższonego kapitału musi zostać pokryta przed zgłoszeniem podwyższenia do rejestru, w przeciwnym razie sąd rejestrowy powinien odmówić wpisu podwyższenia. Gdy wspólnik lub część wspólników nie pokrywają w wyznaczonym terminie całości lub części objętych udziałów, podwyższenie nie będzie mogło zostać zarejestrowane, ale spółka będzie mogła od nich dochodzić odpowiedniego odszkodowania (art. 415 k.c.).

Do wniosku o wpis podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców dołącza się:

l

l

l

l

W przypadku podwyższenia kapitału przez kapitalizację rezerw nie jest wymagane oświadczenie wspólników o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale oraz oświadczenie pisemne wszystkich członków zarządu, że wkłady na podwyższony kapitał zostały w całości wniesione.

Obniżenie kapitału zakładowego

Obniżenie kapitału zakładowego polega na zmniejszeniu jego wysokości określonej w umowie spółki, co wiąże się z koniecznością zmiany tej umowy. Istnieje wiele przyczyn uzasadniających obniżenie kapitału zakładowego. Obniżenie kapitału zakładowego może mieć na celu np. wyrównanie bilansu spółki w przypadku powstania strat (aby nie uzupełniać kapitału zakładowego z czystego zysku, który nie mógłby wówczas być wypłacony wspólnikom) lub przeniesienie części środków z kapitału zakładowego na fundusze celowe spółki albo być skutkiem umorzenia udziałów w spółce, nie dokonanego z czystego zysku.

Obniżenie kapitału zakładowego następuje na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników podjętej w trybie zmiany umowy spółki (art. 255 § 1 k.s.h.). Wyjątkowo tylko możliwe jest obniżenie kapitału zakładowego na podstawie uchwały zarządu podjętej wskutek umorzenia udziałów w razie po ziszczeniu się zdarzenia określonego w umowie spółki (art. 199 § 5 i 255 § 2 k.s.h.). Uchwała zarządu powinna zostać podjęta niezwłocznie po umorzeniu i również wymaga formy aktu notarialnego (art. 255 § 3 k.s.h.). W obu przypadkach odpowiednia uchwała musi określać wysokość, o jaką kapitał zakładowy ma zostać obniżony, i sposób obniżenia. Wysokość kapitału zakładowego spółki nie może wskutek obniżenia spaść poniżej ustawowego minimum, tj. 50 000 złotych.

Wyróżniamy dwa sposoby obniżenia kapitału zakładowego:

l

l

W systemie jednego udziału obniżenie kapitału zakładowego będzie następować przez zmniejszenie wartości nominalnej udziałów, natomiast w systemie wielu udziałów mogą zostać wykorzystane dwa sposoby. Skutki obniżenia kapitału zakładowego, tj. obniżenie ilości lub wartości udziałów, powinny dotyczyć równomiernie wszystkich wspólników (art. 20 k.s.h.), ale odmienne zasady (np. zmniejszenie niektórych udziałów) mogą wynikać z umowy spółki lub uchwały wspólników, przy czym w tym ostatnim przypadku musieliby za nią głosować wszyscy wspólnicy, dla których uchwała jest niekorzystna (art. 246 § 3 k.s.h.).

W celu ochrony interesów wierzycieli spółki, dla których obniżenie kapitału zakładowego spółki powoduje mniejszą możliwość zaspokojenia się z jej majątku, kodeks przewiduje obowiązek przeprowadzenia tzw. postępowania konwokacyjnego. Zarząd powinien więc niezwłocznie ogłosić o fakcie podjęcia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (por. art. 5 § 3 k.s.h.) oraz ewentualnie w innym piśmie, jeśli wskazuje je umowa spółki, wzywając dotychczasowych wierzycieli spółki nie zgadzających się na obniżenie do wniesienia sprzeciwu w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (art. 264 § 1 k.s.h.). Niewniesienie przez wierzyciela sprzeciwu w tym terminie uważa się za akceptację obniżenia. Wierzyciele, którzy zgłosili we wskazanym terminie sprzeciw, powinni zostać zaspokojeni (tj. uzyskać pełną zapłatę) lub zabezpieczeni (np. zastawem rejestrowym na maszynach spółki) przez spółkę przed zgłoszeniem obniżenia do rejestru przedsiębiorców. Opisanego postępowania konwokacyjnego nie przeprowadza się w przypadku, gdy jednocześnie z obniżeniem kapitału następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości, przy czym wspólnikom nie wypłaca się ich wkładów (art. 264 § 2 k.s.h.).

Obniżenie kapitału, zarówno na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników, jak i zarządu wymaga dla swej prawnej skuteczności wpisu do rejestru przedsiębiorców (art. 255 § 1 i 2 k.s.h.).

Zgłoszenia obniżenia do rejestru dokonuje zarząd, który składa razem ze zgłoszeniem (art. 265 k.s.h.):

l

l

l

l

Złożenie dowodów należytego wezwania wierzycieli i oświadczenia wszystkich członków zarządu, że wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili sprzeciwy w wyznaczonym ustawą terminie, zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni, nie jest konieczne w przypadku obniżenia kapitału z jego jednoczesnym podwyższeniem (art. 265 § 2 k.s.h.), natomiast zarząd powinien złożyć jednocześnie zgłoszenie o podwyższeniu kapitału z właściwymi dla niego dokumentami. W przypadku obniżenia kapitału zakładowego na podstawie uchwały zarządu konieczne jest przedłożenie przez zarząd zamiast uchwały zgromadzenia wspólników, notarialnego oświadczenia wszystkich członków zarządu o spełnieniu wszystkich warunków obniżenia kapitału zakładowego przewidzianych w k.s.h. i umowie spółki oraz w uchwale o obniżeniu kapitału (art. 265 § 4 k.s.h.).

Sprawdź swoją wiedzę:

1. W jakich terminach istniejące spółki z o.o. mają obowiązek podwyższyć kapitał zakładowy?

2. Czy zastawnik i użytkownik udziału może wykonywać prawo głosu z tego udziału?

3. W jaki sposób można podwyższyć kapitał zakładowy?

4. Od czego można uzależnić przyznanie szczególnych uprawnień udziałom?

Marcin Jakubaszek,
Wojciech Langowski,
Marcin Rakowski