Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 24 maja 2019 r., sygn. II SA/Rz 228/19

Administracyjne postępowanie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący SWSA Krystyna Józefczyk Sędziowie WSA Piotr Godlewski WSA Marcin Kamiński /spr./ Protokolant specjalista Anna Mazurek - Ferenc po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 maja 2019 r. sprawy ze skargi Wojewody Podkarpackiego na uchwałę Rady Gminy w Birczy z dnia 29 marca 2018 r. nr LXIX/40/2018 w sprawie zmian treści tablicy na pomniku I. stwierdza wydanie zaskarżonej uchwały z naruszeniem prawa; II. zasądza od Gminy Bircza na rzecz Wojewody Podkarpackiego w Przemyślu kwotę 480 zł /słownie: czterysta osiemdziesiąt złotych/ tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi Wojewody Podkarpackiego (Wojewoda) jest uchwała Rady Gminy w Birczy (Rada Gminy) nr LXIX/40/2018 z dnia 29 marca 2018 r. w sprawie zmiany treści tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy.

Zaskarżoną uchwałą Rada Gminy zmieniła treść tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy. Jako podstawę prawną uchwały Rada Gminy podała art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (u.s.g.) i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki (ustawa o zakazie propagowania komunizmu).

Wojewoda wniósł skargę na powyższą uchwałę. Zaskarżonej uchwale zarzucił naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 5a ust. 1 ustawy o zakazie propagowania komunizmu poprzez zmianę treści tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy na treść, w której zostały wymienione formacje mundurowe współtworzące aparat represji Polski Ludowej, a tym samym propagujące komunizm. Wobec powyższego Wojewoda wniósł o stwierdzenie jej nieważności.

W uzasadnieniu skargi Wojewoda zaznaczył, że w opinii Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) z dnia 17 sierpnia 2018 r., przesłanej również do wiadomości Przewodniczącemu Rady Gminy Bircza oraz Wójtowi Gminy Bircza, nowy napis na tablicy pomnika przy ul. Rynek w Birczy zawarty w zaskarżonej uchwale, jest niezgodny z art. 5a ustawy o zakazie propagowania komunizmu. Powyższy napis wymienia bowiem formacje mundurowe współtworzące aparat represji Polski Ludowej, które współdziałając z instytucjami siłowymi Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich był odpowiedzialny za przejęcie władzy przez prosowiecki komunistyczny ośrodek władzy utworzony w Moskwie. Wojewoda wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 5a ust. 1 ustawy o zakazie propagowania komunizmu, pomniki (ale również kopce, obeliski, kolumny, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki) nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować. Za propagujące komunizm uważa się także nazwy odwołujące się do osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących represyjny, autorytarny i niesuwerenny system władzy w Polsce w latach 1944-1989. Wojewoda wskazał również, że zdaniem IPN, uwzględniając przedstawione w opinii charakterystyki jednostek mundurowych Polski Ludowej wymienione na nowej tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy, należy uznać, iż czynią one tablicę niezgodną z ustawą o zakazie propagowania komunizmu. W wyniku analizy przedmiotowej uchwały pod kątem zgodności z prawem, Wojewoda stwierdził, iż w pełni podziela stanowisko IPN wyrażone w ww. opinii. Wojewoda przypomniał, że narzucony Polsce przez Sowietów ośrodek władzy noszący nazwę Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który w sposób nieuprawniony przejmował władzę na terenach zdobytych przez Armie Czerwoną (przyjmuje się dzień 22 lipca 1944 r. jako początek tego procesu, co wiąże się z ogłoszeniem tzw. Manifestu PKWN), powstał z pogwałceniem prawa krajowego oraz międzynarodowego. PKWN władzę przejął w sposób rewolucyjny stosując powszechny terror wobec legalnych struktur Polskiego Państwa Podziemnego (PPP) oraz społeczeństwa. Struktury PPP podlegały Rządowi Polskiemu na uchodźstwie, który był oficjalnie działającym i uznawanym przez społeczność międzynarodową polskim ośrodkiem władzy w czasie II Wojny Światowej, a jego prerogatywy wynikały z Ustawy Konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r. Zdaniem Wojewody pomnik obrońców Birczy powinien istnieć w przestrzeni publicznej, gdyż wszyscy broniący zarówno samej Birczy jak i miejscowości okolicznych przed ukraińskimi nacjonalistami z UPA zasługują na pamięć, bowiem ich brak mógł się wiązać jedynie z jednym - śmiercią ludności cywilnej. Jednakże nie można zgodzić się na bezpośrednie wymienianie instytucji, do których przynależeli, bowiem były one częścią aparatu represji. Z tych powodów Wojewoda w celu polubownego załatwienia przedmiotowej sprawy i doprowadzenia do zmiany niezgodnego z prawem napisu na tablicy na pomniku w Birczy, w pierwszej kolejności skierował do Gminy Bircza pismo z dnia 19 maja 2018 r. nr P-II.4131.1.35.2018 sygnalizujące konieczność ponownej analizy treści zaskarżonej uchwały i dokonanie stosownych zmian poprzez dostosowanie treści tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy do zapisów zaproponowanych przez IPN lub innych uzgodnionych w późniejszej korespondencji z IPN. Natomiast po otrzymaniu jednoznacznej opinii z IPN przedstawionej w piśmie z dnia 17 sierpnia 2018 r. znak BUW-941-114(6)/18 Wojewoda zaproponował Gminie Bircza wykonanie nowego napisu na tablicy, który nie będzie budził kontrowersji i w sposób godny zachowa pamięć o wszystkich tych, dla których najważniejsza była obrona polskiej ziemi i swoich rodaków przed ukraińskimi nacjonalistami. W tej sprawie zostało przesłane do Wójta Gminy Bircza oraz Przewodniczącego Rady Gminy pismo z dnia 31 sierpnia 2018 r. Nr P-II.4131.1.35.2018 o ponowne przeanalizowanie treści uchwały Nr LXIX/40/2018 Rady Gminy z dnia 29 marca 2018 r. i dokonanie stosownych zmian poprzez dostosowanie treści tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy do zapisów zaproponowanych przez IPN lub innych uzgodnionych w późniejszej korespondencji z IPN w możliwie jak najszybszym terminie, nie później niż do dnia 30 września 2018 r. - pod rygorem wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie o stwierdzenie nieważności ww. uchwały. W odpowiedzi na ww. pismo Rada Gminy przesłała do organu nadzoru stanowisko z dnia 17 października 2018 r. w sprawie treści tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy, w którym oświadczyła, że treść tablicy na pomniku przy ul. Rynek w Birczy przyjęta uchwałą Nr LXIX/40/2018 z dnia 29 marca 2018 r. odzwierciedla prawdę historyczną i jako taka powinna znaleźć się na tablicy pomnika przy ul. Rynek w Birczy.