Szczególne uprawnienia pracowników i formy wsparcia dla pracodawców w związku z usuwaniem skutków powodzi

W związku z usuwaniem skutków powodzi, która miała miejsce na południu i zachodzie Polski we wrześniu 2024 r., pracownicy zyskali dodatkowe uprawnienia pracownicze, takie jak np. prawo do dodatkowych dni urlopu na żądanie czy 20 dni dodatkowego zwolnienia od pracy. Poszkodowani w wyniku powodzi pracodawcy mogą natomiast liczyć na wsparcie finansowe z budżetu państwa, np. w formie dofinansowania do wynagrodzeń, świadczenia interwencyjnego z ZUS czy dodatkowego zasiłku opiekuńczego.

W przypadku wystąpienia w Polsce powodzi należy stosować przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Od 5 października 2024 r. obowiązuje nowelizacja tych przepisów. W zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych wskazana ustawa reguluje obowiązki pracodawcy wobec poszkodowanych w powodzi pracowników, ale również przewiduje mechanizmy wsparcia dla pracodawców, których zakłady pracy ucierpiały w wyniku zalania. 

1. Szczególne regulacje powodziowe z zakresu prawa pracy

1.1. Prawo do 20 dni zwolnienia od pracy 

Pracownikowi poszkodowanemu przez powódź przysługuje zwolnienie od pracy w wymiarze do 20 dni w celu usuwania skutków powodzi (art. 7a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). 

Z tego uprawnienia mogą skorzystać pracownicy, którzy ponieśli straty bezpośrednio w mieniu własnym lub pomagają osobie spokrewnionej lub niespokrewnionej z pracownikiem, ale pozostającej w faktycznym związku i wspólnie zamieszkującej oraz gospodarującej z nim, która poniosła straty we własnym mieniu. 

Wymiar takiego zwolnienia w przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin jest ustalany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, przy czym niepełną godzinę zwolnienia należy zaokrąglić w górę do pełnej godziny.

Wniosek o takie zwolnienie pracownik powinien złożyć pracodawcy najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia. 

Pracodawca zasadniczo ma obowiązek udzielić takiego zwolnienia od pracy, chyba że jest to obiektywnie niemożliwe ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. Przepisy nie zawierają obowiązku uzasadnienia odmowy na piśmie, jednak dobrą praktyką będzie przekazanie pracownikowi uzasadnienia najlepiej w postaci dokumentowej, np. SMS-em, e-mailem lub na piśmie.

Zwolnienie od pracy w wymiarze 20 dni przysługuje pracownikowi niezależnie od zwolnienia z tytułu usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jaka wystąpiła w związku z powodzią.

W okresie tych 20 dni zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, które wypłaca pracodawca. Wysokość wynagrodzenia za te dni należy ustalić według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Marszałek województwa na wniosek pracodawcy, złożony za pośrednictwem wojewódzkiego urzędu pracy właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności, dokonuje ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne pracowników korzystających z tego rodzaju zwolnienia od pracy. Zwrot ten przysługuje do wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z poprzedniego kwartału, ogłaszanego przez GUS na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ministerstwo pracy ma przygotować wzór wniosku, który ma zawierać oświadczenie o poniesionych kosztach na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Do wniosku trzeba będzie dołączyć wykaz pracowników, których wynagrodzenie będzie podlegało zwrotowi.

Wskazany powyżej rodzaj zwolnienia od pracy może być stosowany do 31 grudnia 2024 r. (§ 4 pkt 2a rozporządzenia w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie).

1.2. Prawo do 10 dni usprawiedliwionej nieobecności płatnej

Faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy (art. 8 ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi).

W takiej sytuacji pracownikowi przez 10 dni roboczych przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie to ma obowiązek wypłacić pracodawca. Dokładny sposób wyliczenia wynagrodzenia wskazał resort pracy:

MRPiPS

W celu obliczenia wynagrodzenia należnego pracownikowi, za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy w związku z powodzią, należałoby wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu (tj. tzw. nominał czasu pracy ustalany w oparciu o regulacje art. 130 Kodeksu pracy). Następnie tak ustaloną godzinową stawkę wynagrodzenia należałoby pomnożyć przez liczbę godzin do przepracowania wynikających z obowiązującego konkretnego pracownika rozkładu czasu pracy, jednakże obejmującego okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych (poradnik MRPiPS z 17 września 2024 r. „Nieobecność w pracy z powodu powodzi” opublikowany na www.gov.pl/rodzina).

Pracodawca, w razie uzasadnionych okoliczności, może wydłużyć okres, za który jest wypłacane wskazane wynagrodzenie. Jest to jednak jego indywidualna decyzja.

1.3. Powierzenie pracownikowi innej pracy w celu usuwania skutków powodzi

Pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy (art. 8 ust. 5 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi).

W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

1.4. Dodatkowe dni urlopu udzielanego w trybie „na żądanie” 

Pracodawca od 5 października do 31 grudnia 2024 r. jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi zamieszkującemu na terenie gmin lub miejscowości poszkodowanych w wyniku wystąpienia powodzi 8 dni urlopu w trybie „na żądanie”. Urlop ten jest udzielany w ramach przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Pracownik powinien zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia (art. 8a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). 

Dodatkowo w okresie od 5 października do 31 grudnia 2024 r. każdy pracodawca jest zobowiązany do udzielenia na żądanie pracownika 4 dni urlopu w celu usuwania skutków powodzi. Ten szczególny tryb udzielenia „urlopu na żądanie” także obejmuje dni w ramach przysługującego pracownikowi limitu urlopu wypoczynkowego. Również w tym przypadku pracownik powinien zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia (art. 70 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej ten przepis, tego rodzaju urlop „na żądanie” ma przysługiwać wszystkim pracownikom, także w sytuacji gdy sami nie są poszkodowanymi w powodzi, ale chcą swój czas wolny wykorzystać na pomoc osobom poszkodowanym np. jako wolontariusze organizacji pomocowych albo prywatnie pomagając bliskim.

Łączny wymiar urlopu udzielonego w trybie „na żądanie” na podstawie dotychczas funkcjonujących przepisów Kodeksu pracy oraz dodatkowych dni „na żądanie” dla mieszkańców terenów powodziowych oraz dla osób chcących pomóc w usuwaniu skutków powodzi nie może przekroczyć 8 dni (art. 70 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

1.5. Urlop wypoczynkowy w wymiarze godzinowym

Pracownikowi zamieszkującemu na obszarze objętym powodzią (wskazanym w rozporządzeniu Rady Ministrów) w okresie od 5 października do 31 grudnia 2024 r. można udzielić urlopu wypoczynkowego w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy. Urlop taki może być udzielony w wymiarze nie wyższym niż 5 dni, czyli w praktyce 40 godzin (art. 8b ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Przepis jednak nie wskazuje na obowiązek przychylenia się do wniosku pracownika. Zatem pracodawca może nie wyrazić zgody na udzielenie takiego urlopu na godziny.

1.6. Obniżenie wymiaru czasu pracy

Pracownik zamieszkujący na terenie obszaru objętego powodzią (wskazanego w rozporządzeniu Rady Ministrów) w okresie od 5 października do 31 grudnia 2024 r. może złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (art. 8c ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). W tym przypadku pracodawca jest zobowiązany do uwzględnienia wniosku pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika (wówczas konieczne jest poinformowanie pracownika o przyczynie odmowy w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku).

Wniosek o takie obniżenie wymiaru czasu pracy składa się na 2 dni przed dniem rozpoczęcia wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 2 dni od dnia złożenia wniosku.

1.7. Zakaz delegowania i zlecania nadgodzin

W okresie od 5 października do 31 grudnia 2024 r. pracownika zamieszkującego na terenie obszaru objętego powodzią (określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów) nie wolno, bez jego zgody wyrażonej w postaci papierowej lub elektronicznej:

• zatrudniać w godzinach nadliczbowych,

• delegować poza stałe miejsce pracy (art. 8d ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

Zgoda pracownika nie jest wymagana w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

1.8. Zawieszenie badań lekarskich

W przypadku pracowników zamieszkałych na terenach objętych powodzią (określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów) zawieszono na okres do 31 grudnia 2024 r. obowiązek pracodawcy kierowania ich na okresowe badania lekarskie (art. 8e ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Wskazane obowiązki należy zrealizować w ciągu 30 dni od dnia zakończenia ww. okresu, tj. do 30 stycznia 2025 r. Nie dotyczy to badań kontrolnych, które nadal trzeba wykonywać. Dodatkowo wydłużona została do 30 stycznia 2025 r. ważność orzeczeń wydanych w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których termin upłynie w okresie do 31 grudnia 2024 r.

1.9. Szkolenia bhp „on-line”

W przypadku pracowników zamieszkałych na zalanych terenach (określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów) wstępne szkolenia bhp mogą być przeprowadzane w całości przez Internet w okresie do 31 grudnia 2024 r. (art. 8f ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). 

Możliwość przeprowadzenia szkolenia bhp on-line nie dotyczy jednak instruktażu stanowiskowego pracownika:

• zatrudnionego na stanowisku robotniczym lub pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych, albo pracownika przenoszonego na takie stanowiska,

• ucznia w trakcie praktycznej nauki zawodu,

• studenta na praktyce studenckiej.

Instruktaże stanowiskowe takich pracowników muszą zostać przeprowadzone stacjonarnie. 

Natomiast jeśli termin przeprowadzenia szkolenia okresowego bhp pracowników zamieszkałych na terenach objętych powodzią przypada od 5 października do 31 grudnia 2024 r., ulega on wydłużeniu do 30 dni od dnia zakończenia tego okresu, tj. do 30 stycznia 2025 r.

1.10. Terminy odwołań do sądu pracy

Dodatkowo terminy na odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę oraz na zgłoszenie żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania nie rozpoczynają się, a rozpoczęte ulegają zawieszeniu na okres do 31 grudnia 2024 r. Rozpoczną bieg dopiero od tej daty (art. 8h ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

Tak samo wnioski o przywrócenie terminu do odwołania od wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę można wnieść w terminie 60 dni liczonych od 31 grudnia 2024 r. Również okres przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy został wydłużony o okres, na jaki zawieszono bieg terminów przedawnienia.

1.11. Utracona dokumentacja pracownicza

Regulacje specustawy powodziowej przewidują także wyjątkowe środki umożliwiające odtworzenie dokumentacji pracowniczej (art. 9 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). W przypadku zniszczenia na skutek powodzi dokumentów niezbędnych do ustalenia świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych, świadczeń dla osób niepełnosprawnych lub zaopatrzenia emerytalnego przyjmuje się wszelkie dokumenty:

• oraz zeznania świadków pozwalające na udowodnienie okresów zatrudnienia (ubezpieczenia) i czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, macierzyństwa lub sprawowania opieki,

• pozwalające na udowodnienie wysokości ich podstawy wymiaru,

• pozwalające na udowodnienie niepełnosprawności albo stopnia niepełnosprawności, a także wszelkie dokumenty pozwalające na ustalenie poziomu potrzeby wsparcia dla potrzeb świadczenia wspierającego.

1.12. Wydłużenie kadencji rady pracowników, społecznych inspektorów pracy, organów związków zawodowych

W przypadku gdy w okresie między 5 października a 30 listopada br. upływa kadencja rady pracowników lub społecznego inspektora pracy, powołanych u pracodawców działających na terenie gminy poszkodowanej w związku z powodzią, a jednocześnie nie istnieją warunki do przeprowadzenia wyborów rady pracowników lub społecznego inspektora pracy, taka kadencja ulega przedłużeniu do czasu przeprowadzenia wyborów na nową kadencję, jednak nie dłużej niż do 30 grudnia 2024 r. To rozwiązanie stosuje się odpowiednio do kadencji organów statutowych związku zawodowego, związku lub organizacji przedsiębiorców, związków pracodawców, ich federacji i konfederacji.

1.13. Wykonywanie czynności związanych z handlem

Na terenie gmin poszkodowanych w wyniku powodzi (określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów) do 31 grudnia 2024 r. dozwolone jest wykonywanie w niedziele czynności związanych z handlem, polegających na rozładowywaniu, przyjmowaniu i ekspozycji towarów pierwszej potrzeby, oraz powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania takich czynności. Jednak zwolnienie z tego zakazu nie obowiązuje w niedziele, w które przypada święto.

1.14. Pomoc dla poszkodowanych finansowana ze środków zfśs

Pracodawca, który posiada zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, może przeznaczyć z niego środki na cele związane z pomocą dla zatrudnionych przez niego osób poszkodowanych przez powódź. Pomoc z funduszu może być także wydatkowana na potrzeby poszkodowanych zatrudnionych u innego pracodawcy, nie dłużej niż do 31 grudnia 2024 r.

1.15. Przeznaczenie środków ZFRON i ZFA na odtworzenie miejsc pracy osób niepełnosprawnych

Za zgodą dysponenta PFRON środki zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON), a także zakładowego funduszu aktywności (ZFA) mogą być przeznaczone przez pracodawcę posiadającego taki fundusz na działania pomocowe podejmowane w celu wyrównania szkód wyrządzonych przez powódź. 

Środki tego funduszu mogą być skierowane na odtworzenie infrastruktury i wyposażenia utraconych lub zniszczonych na skutek powodzi miejsc pracy oraz rehabilitacji osób niepełnosprawnych u pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej – tworzącego taki fundusz. Ponadto środki ZFRON przeznaczane przez dysponenta na indywidualne programy rehabilitacji mogą być wydatkowane na pomoc indywidualną dla osób niepełnosprawnych, na usuwanie skutków powodzi dotyczących tych osób, w szczególności na zakup utraconego lub zniszczonego sprzętu rehabilitacyjnego, środków pomocniczych i przedmiotów ortopedycznych lub na ograniczenie barier technicznych i architektonicznych powstałych na skutek powodzi. Część tych środków może być też przekazywana na ratowanie zagrożonych likwidacją na skutek powodzi warsztatów terapii zajęciowej prowadzonych przez pracodawcę, jak również na przedsięwzięcia wspólne lub na bezzwrotną pomoc w usuwaniu skutków powodzi u innego dysponenta funduszu rehabilitacji, który poniósł szkody na skutek powodzi. 

W przypadku podjęcia takich działań i nieuzyskania na nie zgody dysponenta PFRON, co jest równoznaczne z niezgodnym przeznaczeniem środków ZFRON, pracodawca ma obowiązek dokonać:

• zwrotu 100% kwoty tych środków na ZFRON oraz

• wpłaty w wysokości 30% tych środków na PFRON w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło ujawnienie niezgodnego z ustawą przeznaczenia środków ZFRON.

1.16. Zwrot z Funduszu Pracy kosztów poniesionych przez pracodawcę na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne

Biorąc pod uwagę zakres i skalę zniszczeń u pracodawcy spowodowanych powodzią oraz możliwości utrzymania przez niego miejsc pracy, starosta może dokonać ze środków Funduszu Pracy i przez okres do 12 miesięcy zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia skierowanych bezrobotnych zamieszkałych na obszarze dotkniętym skutkami powodzi. O tego rodzaju wsparcie pracodawca zwraca się we wniosku do urzędu pracy. Warunki refundacji określa umowa. 

Zwrot miesięczny nie może być wyższy od iloczynu dwukrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę i liczby zatrudnionych bezrobotnych w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Warunkiem otrzymania omawianego finansowania jest to, aby pracodawca nie zmniejszył w tym okresie liczby zatrudnionych pracowników w stosunku do stanu na dzień podpisania umowy o refundację – jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2025 r.

Niedotrzymanie tego warunku powoduje, że pomoc zostanie wstrzymana od miesiąca, w którym nastąpiło niedotrzymanie warunku, w wysokości stanowiącej iloczyn przyznanej refundacji na jedną osobę i liczby zwolnionych pracowników.

Z analogicznego wsparcia na swoich pracowników może skorzystać również pracodawca, którego zakład został zniszczony na skutek powodzi. W takim przypadku składa wniosek do starosty. 

O zwrot poniesionych kosztów na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne przez okres maksymalnie 12 miesięcy ma prawo ubiegać się też organizator robót publicznych. Będzie to możliwe w przypadku prac związanych z usuwaniem skutków powodzi, przy których zatrudnił skierowane poszkodowane osoby fizyczne oraz ich małżonków i pełnoletnich domowników, którzy osobiście i na własny rachunek prowadzą działalność w zakresie produkcji rolnej, w pozostającym w ich posiadaniu gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub prowadzące dział specjalny produkcji rolnej. Osoby, które podlegały ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w pełnym zakresie bezpośrednio przed zatrudnieniem przy wykonywaniu robót publicznych, mogą podlegać nadal temu ubezpieczeniu w okresie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu robót publicznych. Warunkiem zachowania tego ubezpieczenia jest złożenie w KRUS oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników w pełnym zakresie.

Skierowanie do ww. prac odbywa się pod warunkiem, że zniszczeniu na skutek powodzi uległo co najmniej 30% gospodarstwa rolnego lub upraw działu specjalnego produkcji rolnej albo straty w hodowli prowadzonej w dziale specjalnym produkcji rolnej powstałe na skutek powodzi przekroczyły 30% hodowanych zwierząt.

1.17. Nieoprocentowana pożyczka z FGŚP

Pracodawca, który na skutek powodzi przejściowo zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub istotnie ograniczył jej prowadzenie, w przypadku braku środków na wypłatę pracownikom wynagrodzenia przysługującego za:

• czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z tytułu niemożności świadczenia pracy w związku z powodzią, 

• czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, które zostały bezpośrednio spowodowane powodzią,

• wykonaną pracę, polegającą na ochronie zakładu pracy przed powodzią lub na usuwaniu skutków powodzi, mającą na celu utrzymanie lub przywrócenie prowadzenia przez pracodawcę działalności gospodarczej,

może złożyć do właściwego marszałka województwa wniosek o udzielenie nieoprocentowanej pożyczki z FGŚP. Wniosek musi zawierać:

• oświadczenie o braku własnych środków na wypłatę wynagrodzenia, 

• określenie okresu, za który przysługuje wynagrodzenie, 

• kwoty wynagrodzenia. 

Do wniosku należy załączyć wykaz pracowników, których wynagrodzenie będzie przedmiotem pożyczki z FGŚP. 

Pożyczka może zostać przyznana w wysokości wynagrodzenia wraz ze składkami na ubezpieczenia społeczne należnymi od pracodawcy za ww. okresy, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy, i miesięcznie do kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z poprzedniego kwartału, ogłaszanego przez Prezesa GUS na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS.

Pracodawca, który otrzymał pożyczkę, po dokonaniu wypłaty z jej środków wynagrodzenia pracownikom, przekazuje na rachunek bankowy FGŚP różnicę między kwotą otrzymaną z tego funduszu a kwotą wypłaconą pracownikom, w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia otrzymania środków. 

Zwrot pożyczki następuje w dowolnym terminie, jednak nie później niż do 31 grudnia 2025 r. na rachunek bankowy FGŚP. 

Po tym dniu pracodawca może ubiegać się o umorzenie pożyczki w całości lub w części na wniosek złożony do marszałka województwa, jeżeli pracodawca wykaże, że na skutek powodzi nastąpiło u niego pogorszenie warunków prowadzenia działalności gospodarczej, a w szczególności:

• spadek obrotów gospodarczych, rozumianych jako sprzedaż lub zmniejszenie zamówień na usługi lub dostawy wytwarzanych towarów, w ciągu kolejnych 6 miesięcy w okresie od dnia otrzymania pożyczki do dnia złożenia wniosku o umorzenie w porównaniu z analogicznymi kolejnymi miesiącami w ciągu ostatnich 2 lat, lub straty w środkach trwałych, które ograniczyły możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w porównaniu z okresem sprzed powodzi,

• w postępowaniu egzekucyjnym stwierdzono, że przedsiębiorca, który pobrał pożyczkę, nie posiada majątku, z którego można dochodzić należności,

• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie odzyska się kwoty spłaty pożyczki przewyższającej wydatki egzekucyjne.

Pożyczka zostanie umorzona z urzędu, jeżeli pracodawca, będący osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, który pobrał pożyczkę, zmarł.

1.18. Dodatek do wynagrodzenia pracowników socjalnych

Pracownikom socjalnym zatrudnionym w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, do których obowiązków należy przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli przeprowadzali te wywiady od 16 września 2024 r. z osobami i rodzinami poszkodowanymi w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r. na obszarze gmin dotkniętych powodzią, w tym pracownikom socjalnym przeniesionym do wykonywania tych obowiązków, przysługuje jednorazowy dodatek do wynagrodzenia w wysokości 2000 zł. Dodatek ten przysługuje tylko w 2024 r. 

Jednorazowy dodatek nie podlega uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika do celów ustalenia, czy spełnia ono warunek co najmniej minimalnego wynagrodzenia. 

1.19. Dofinansowanie dla pracodawcy za okres nieświadczenia pracy przez młodocianych pracowników

W roku szkolnym 2024/2025 w czasie ograniczenia lub czasowego zawieszenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z powodzią pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, okres, w którym występuje faktyczna niemożność świadczenia przez nich pracy, wliczany jest do okresu, za który pracodawcy przysługuje dofinansowanie kosztów kształcenia tych osób. 

Ta niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności młodocianego pracownika w pracy i zaliczenia mu tego okresu do okresu przygotowania zawodowego u pracodawcy.

2. Regulacje z zakresu ubezpieczeń społecznych

Przedsiębiorcy poszkodowani w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r. mogą skorzystać z różnego rodzaju pomocy, m.in. ulg w opłacaniu składek. Mogą się również ubiegać o świadczenie interwencyjne, jeśli spełniają warunki określone w ustawie powodziowej.

2.1. Odroczenie terminu płatności składek ZUS

Przedsiębiorcy poszkodowani w wyniku powodzi mogą opłacić do 15 września 2025 r. składki należne za okres od 1 sierpnia do 31 grudnia 2024 r. W celu odroczenia terminu płatności należy złożyć w ZUS Oświadczenie dla poszkodowanych w wyniku skutków powodzi z września 2024 r.

Składki ZUS za wskazany okres opłacone do 15 września 2025 r. będą uznawane za zapłacone w terminie, czyli nie będą naliczane odsetki za zwłokę.

W przypadku niedotrzymania ww. terminu odsetki za zwłokę będą naliczane, poczynając od dnia następującego po upływie tego terminu.

ZUS w komunikacie z 17 września 2024 r. (dostępnym na www.zus.pl) wskazuje ponadto:

ZUS

Przedsiębiorcy z terenów objętych powodzią mogą także wystąpić do ZUS z wnioskiem o odroczenie terminu płatności składek lub rozłożenie na raty. Mogą również wnioskować o zawieszenie realizacji umowy o odroczenie terminu płatności składek lub zawieszenie realizacji umowy o rozłożenie należności na raty. W przypadku zawieszenia realizacji umowy ZUS wyznaczy nowy termin odroczenia lub nowy termin płatności rat. (…)

(…) Przedsiębiorcy opłacający składki na własne ubezpieczenia mogą też wystąpić do ZUS z wnioskiem o ich umorzenie.

Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ niosłoby to za sobą zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny.

Chodzi w szczególności o przypadek, gdy przedsiębiorca poniesie straty materialne w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia, które powodują, że po opłaceniu należności z tytułu składek zobowiązany nie mógłby dalej prowadzić działalności.

2.2. Świadczenie interwencyjne

Nowelizacja ustawy powodziowej wprowadziła od 5 października 2024 r. nowy rodzaj pomocy (wsparcia) dla przedsiębiorców poszkodowanych w wyniku powodzi. Jest to tzw. świadczenie interwencyjne, które ma na celu wsparcie w dalszym prowadzeniu działalności gospodarczej.

2.2.1. Osoby uprawnione do świadczenia interwencyjnego

Prawo do ww. świadczenia przysługuje przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców, który 16 września 2024 r. prowadził działalność.

W celu otrzymania świadczenia interwencyjnego wymagane jest spełnienie przez przedsiębiorcę następujących warunków:

• poniesienie szkody polegającej na utracie, uszkodzeniu lub zniszczeniu, bezpośrednio w wyniku powodzi, składników materialnych przedsiębiorstwa niezbędnych do dalszego prowadzenia działalności gospodarczej oraz

• zobowiązanie do prowadzenia działalności gospodarczej przez co najmniej 6 miesięcy od dnia otrzymania świadczenia interwencyjnego, oraz 

• zobowiązanie do utrzymania poziomu zatrudnienia przez 6 miesięcy od dnia wydania rozporządzenia powodziowego, tj. od 16 września 2024 r. – art. 22a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi.

Przez utrzymanie poziomu zatrudnienia rozumie się utrzymanie liczby ubezpieczonych zgłoszonych do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz wyłącznie ubezpieczenia zdrowotnego.

ZUS w komunikacie z 5 października 2024 r. (dostępnym na www.zus.pl) wyjaśnia, że jeśli 16 września 2024 r. przedsiębiorca miał zawieszoną działalność, to warunek prowadzenia działalności na ten dzień uważa się za spełniony. Zawieszenie działalności w tym przypadku traktowane jest jako jej prowadzenie. Warunek nie zostanie spełniony, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał prowadzenia działalności, tj. zamknął jej prowadzenie.

2.2.2. Wysokość świadczenia interwencyjnego

Świadczenie interwencyjne przysługuje w wysokości wskazanej przez przedsiębiorcę we wniosku. Przy czym kwota wskazanego świadczenia nie może przekroczyć wysokości:

• szkody poniesionej przez przedsiębiorcę w wyniku powodzi,

• ustalonej zgodnie ze sposobem, który został wskazany we wniosku, tj. kwoty stanowiącej iloczyn:

– liczby ubezpieczonych zgłoszonych do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, wyłącznie ubezpieczenia zdrowotnego na dzień złożenia wniosku albo na dzień wydania rozporządzenia powodziowego (tj. 16 września 2024 r.) – należy wziąć pod uwagę mniejszą z tych liczb, i kwoty 16 000 zł, albo

– średniomiesięcznego przychodu uzyskanego z prowadzenia działalności gospodarczej w 2023 r. oraz współczynnika 0,75.

Maksymalna kwota świadczenia interwencyjnego wynosi 1 000 000 zł – art. 22c ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi.

Wysokość średniomiesięcznego przychodu jest ustalana w następujący sposób – przychód uzyskany z prowadzenia działalności gospodarczej w 2023 r. należy podzielić przez liczbę miesięcy kalendarzowych w 2023 r., w trakcie których działalność ta była prowadzona przynajmniej przez 1 dzień. Jeśli prowadzenie działalności zostało zawieszone na pełny miesiąc kalendarzowy, nie uwzględnia się go (miesiąca zawieszenia działalności) w wyliczeniu. Natomiast jeśli zawieszenie lub wznowienie działalności nastąpiło w trakcie miesiąca, miesiąc ten należy uwzględnić w wyliczeniu jako miesiąc prowadzenia działalności.

Jeśli przed wystąpieniem powodzi przedsiębiorca nie zawarł umowy ubezpieczenia przedsiębiorstwa od następstw klęsk żywiołowych, świadczenie interwencyjne zostanie przyznane w kwocie 75% przysługującego świadczenia interwencyjnego.

Przychód z tytułu uzyskanego świadczenia interwencyjnego nie stanowi przychodu w rozumieniu przepisów podatkowych.

2.2.3. Wniosek o świadczenie interwencyjne

W celu otrzymania świadczenia interwencyjnego należy złożyć wniosek RSI (Wniosek o świadczenie interwencyjne przeznaczone na wsparcie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej dla przedsiębiorcy poszkodowanego w wyniku powodzi).

Wniosek powinien zawierać:

• oznaczenie wnioskodawcy: imię i nazwisko lub nazwę skróconą, adres do korespondencji, numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz numer identyfikacyjny REGON, a jeżeli ich nie nadano – numer PESEL lub serię i numer dowodu osobistego albo paszportu,

• wskazanie sposobu ustalenia wysokości świadczenia interwencyjnego,

• wysokość średniomiesięcznego przychodu uzyskanego z prowadzenia działalności gospodarczej w roku kalendarzowym poprzedzającym rok wydania rozporządzenia powodziowego, w przypadku wyboru formy ustalania wysokości świadczenia interwencyjnego,

• numer rachunku bankowego prowadzonego w kraju lub wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu ustawy o usługach, na który ma być przekazane świadczenie interwencyjne,

• wysokość wnioskowanego świadczenia interwencyjnego.

Do wniosku trzeba załączyć następujące dokumenty:

• oszacowanie szkód przedsiębiorcy wraz z dokumentacją, na podstawie której zostało ono dokonane, albo zobowiązanie do przesłania tego oszacowania wraz z tą dokumentacją w terminie 5 miesięcy od dnia otrzymania świadczenia interwencyjnego,

• dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia przedsiębiorstwa od następstw klęsk żywiołowych – jeżeli zawarł taką umowę, albo oświadczenie o niezawarciu takiej umowy,

• oświadczenie o faktycznym miejscu prowadzenia działalności gospodarczej,

• oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej na dzień wydania rozporządzenia powodziowego,

• zobowiązanie do prowadzenia działalności gospodarczej oraz zobowiązanie do utrzymania poziomu zatrudnienia przez okres 6 miesięcy od dnia wydania rozporządzenia powodziowego (tj. licząc od 16 września 2024 r.) – art. 22b ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw.

Wskazany wniosek można złożyć w formie elektronicznej na profilu PUE/eZUS lub w formie papierowej – w placówce ZUS, w punkcie mobilnym albo wysłać pocztą. Wnioski należy składać w terminie od 5 października 2024 r. do 16 marca 2025 r.

2.2.4. Zwrot świadczenia interwencyjnego

Świadczenie interwencyjne podlega zwrotowi przez przedsiębiorcę w całości, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia jego wypłacenia, na rachunek bankowy wskazany przez ZUS, jeżeli przedsiębiorca:

• w okresie 6 miesięcy od dnia otrzymania świadczenia interwencyjnego zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub zawiesił jej prowadzenie,

• złożył niezgodne ze stanem faktycznym przynajmniej jedno z wymaganych oświadczeń, 

• wbrew zobowiązaniu nie przesłał w terminie oszacowania szkody wraz z dokumentacją, 

• nie poddał się kontroli lub utrudniał kontrolę w zakresie: prowadzenia działalności gospodarczej w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania świadczenia interwencyjnego, utrzymania poziomu zatrudnienia przez 6 miesięcy od 16 września 2024 r., właściwego dokumentowania wniosku o świadczenie interwencyjne.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do zwrotu ww. świadczenia w części, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia jego wypłacenia, na rachunek bankowy wskazany przez ZUS, w następujących przypadkach:

• Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) poinformuje ZUS o wystąpieniu rozbieżności między średniomiesięcznym przychodem wykazanym we wniosku a średniomiesięcznym przychodem uzyskanym z prowadzenia działalności gospodarczej w roku kalendarzowym poprzedzającym rok wydania rozporządzenia powodziowego, dla celów podatkowych – proporcjonalnie do wysokości zawyżenia,

• przedsiębiorca nie wykonał zobowiązania dotyczącego utrzymania poziomu zatrudnienia przez 6 miesięcy od 16 września 2024 r. – proporcjonalnie do różnicy w liczbie ubezpieczonych zgłoszonych do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz wyłącznie ubezpieczenia zdrowotnego,

• świadczenie zostanie przyznane w wysokości wyższej niż wysokość szkody wynikającej z oszacowania – art. 22e ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi.

Okres zwrotu świadczenia interwencyjnego lub jego części nie może być dłuższy niż 30 dni kalendarzowych, liczonych od dnia uprawomocnienia się decyzji ZUS.

W przypadku śmierci przedsiębiorcy w okresie 6 miesięcy od dnia otrzymania świadczenia interwencyjnego spadkobiercy przedsiębiorcy nie są obowiązani do zwrotu wypłaconego świadczenia interwencyjnego.

2.3. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy

Pracownicy i inne osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu (w tym rolnik i jego domownik), którzy przez zamknięcie na terenie gmin dotkniętych powodzią żłobków i placówek oświatowych (m.in. szkół, ośrodków specjalnych czy innych tego rodzaju placówek), do których uczęszcza ich dziecko do ukończenia 8 lat, dziecko legitymujące się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do ukończenia 18 lat albo dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, lub orzeczeniem o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, muszą sprawować nad tymi dziećmi osobistą opiekę, mogą ubiegać się o dodatkowy zasiłek opiekuńczy. Tego rodzaju zasiłek przysługuje osobom ubezpieczonym również w sytuacji zamknięcia placówek, do których uczęszcza dorosła osoba niepełnosprawna lub zagrożona niedostosowaniem społecznym, lub niemożności sprawowania opieki nad dzieckiem przez nianię lub dziennego opiekuna z powodu powodzi. Ponadto do dodatkowego zasiłku opiekuńczego w ww. okolicznościach mają też prawo funkcjonariusze służb mundurowych.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem przyznawanym poza zasiłkiem opiekuńczym przysługującym z ustawy zasiłkowej, co oznacza, że nie wlicza się go do limitów ustanowionych dla zasiłku opiekuńczego (art. 32–33 tej ustawy). Przy czym tryb i zasady przyznawania zasiłku dodatkowego są takie same jak w przypadku zasiłku opiekuńczego. Dodatkowy zasiłek przysługuje przez okres:

• zamknięcia z powodu powodzi ww. placówek lub 

• niemożności sprawowania opieki z powodu powodzi przez nianię lub dziennego opiekuna, jeżeli dziecko albo dorosła osoba niepełnosprawna lub zagrożona niedostosowaniem społecznym nie uczęszcza do innej placówki.

2.3.1. Dokumenty do przyznania dodatkowego zasiłku opiekuńczego

Dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty dodatkowego zasiłku opiekuńczego jest, złożone w postaci papierowej lub elektronicznej, oświadczenie zawierające:

• dane osoby, która ubiega się o dodatkowy zasiłek opiekuńczy: imię i nazwisko, numer PESEL albo, jeżeli nie nadano tego numeru, serię i numer dowodu osobistego lub serię i numer dokumentu paszportowego, adres zamieszkania albo ostatniego zamieszkania w przypadku osoby nieposiadającej adresu zamieszkania, adres do korespondencji, jeżeli jest inny niż adres zamieszkania,

• wskazanie okresu, za który wnioskodawca ubiega się o dodatkowy zasiłek opiekuńczy,

• dane dziecka albo dorosłej osoby niepełnosprawnej lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym: imię i nazwisko, numer PESEL, stopień pokrewieństwa z wnioskodawcą, datę urodzenia dziecka albo dorosłej osoby niepełnosprawnej lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym,

• wskazanie, czy dziecko lub podopieczny albo dorosła osoba niepełnosprawna lub zagrożona niedostosowaniem społecznym legitymują się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, lub orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, lub orzeczeniem o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych,

• informacje, czy: jest drugi rodzic lub małżonek mogący zapewnić opiekę dziecku albo dorosłej osobie niepełnosprawnej lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym we wnioskowanym okresie, drugi rodzic lub małżonek otrzymał dodatkowy zasiłek opiekuńczy, ze wskazaniem okresu, za który został pobrany, oraz jego imienia i nazwiska, a także numeru PESEL,

• wskazanie sposobu wypłaty dodatkowego zasiłku opiekuńczego wraz z podaniem danych niezbędnych do jego wypłaty,

• klauzulę dotyczącą odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia w ww. zakresie,

• datę oraz podpis wnioskodawcy.

Oświadczenie można złożyć w formie elektronicznej (przez PUE ZUS-eZUS) lub papierowej. 

2.3.2. Wysokość zasiłku opiekuńczego

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje za każdy dzień sprawowania opieki. Nie są do niego uprawnione osoby, które za okres sprawowania opieki pobierają wynagrodzenie lub inne świadczenie. Wykonywanie pracy podczas korzystania z dodatkowego zasiłku pozbawia do niego prawa. 

W przypadku rolników i ich domowników dodatkowy zasiłek opiekuńczy za każdy dzień wynosi 1/30 kwoty emerytury podstawowej (do 28 lutego 2025 r. – 53,43 zł). 

Magdalena Sybilska-Bonicka

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, wieloletni praktyk, trener biznesu i były wykładowca akademicki z zakresu prawa pracy

Bożena Goliszewska-Chojdak

prawnik, ekonomista, specjalista i praktyk z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń

Małgorzata Kozłowska

radca prawny, specjalista i praktyk, od wielu lat zajmuje się prawem ubezpieczeń społecznych