Skutki najnowszej uchwały SN w sprawie nadgodzin nauczycieli

W uchwale z 26 lutego 2025 r. (III PZP 3/24) Sąd Najwyższy potwierdził, że praca wykonywana przez nauczyciela przez ponad 40 godzin tygodniowo jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Konsekwencją wskazanej uchwały jest umożliwienie nauczycielom ubiegania się o wypłatę wynagrodzenia wraz ze stosownym dodatkiem za pracę przekraczającą normę tygodniową, a także odsetek za opóźnienie z tego tytułu.

Do nauczycieli objętych Kartą Nauczyciela mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące pracy nadliczbowej. Zatem za przekroczenie 40-godzinnej normy czasu pracy osobom tym będzie przysługiwało dodatkowe wynagrodzenie ustalone na podstawie przepisów kodeksowych, jednak pod warunkiem że udowodnią pracę w godzinach nadliczbowych.

Czas pracy nauczyciela

Regulacje dotyczące wymiaru czasu pracy nauczyciela zawiera Karta Nauczyciela. Przepisy te wskazują na sztywną normę tygodniową czasu pracy, która w przypadku nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin.

W ramach tych godzin oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel zobowiązany jest realizować:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz,
• inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, a także
• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Powołany wymiar czasu pracy dotyczy też nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Podlaskiego z 26 stycznia 2006 r., PN.II.A.Ch.0911–19/06).

Przekroczenie wskazanego wymiaru nie powodowało dotychczas automatycznie z mocy prawa uprawnienia nauczyciela do dodatkowego wynagrodzenia. W związku z brakiem w Karcie Nauczyciela sankcji za przekroczenie tygodniowego wymiaru godzin pracodawcy odmawiali wypłaty tej rekompensaty. Wyjątek stanowiły wygrane przez nauczycieli spory przed sądem, w których praca nadliczbowa została przez nich udowodniona, co skutkowało zastosowaniem przepisów Kodeksu pracy w zakresie ustalenia rekompensaty za te godziny (art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela).

Obowiązek rekompensaty dodatkowego czasu pracy nauczyciela wynika jedynie z art. 42c Karty Nauczyciela i jest przewidziany za niezachowanie zasady 5-dniowego tygodnia pracy. Zgodnie z tym przepisem za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, wykonywane w dniu wolnym od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia. Ponadto za pracę w święto, przypadające poza dwoma dniami w tygodniu wolnymi od pracy (w szkołach, w których praca odbywa się we wszystkie dni tygodnia), nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy, a w przypadkach wyjątkowych przysługuje mu wynagrodzenie ze 100% dodatkiem.

Nauczyciel ma też prawo do odpoczynków tygodniowego i dobowego, wynoszących odpowiednio w każdym tygodniu nieprzerwanie co najmniej 35 godzin, obejmującego w tym co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 Kodeksu pracy).

Rejestracja i rozliczanie w okresach tygodniowych przeprowadzonych przez nauczyciela zajęć i czynności realizowanych w ramach jego czasu pracy dotyczy tylko aktywności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej i odbywa się w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć (art. 42 ust. 7a Karty Nauczyciela).

Jednak ewidencja nie jest prowadzona w odniesieniu do innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów (najczęściej dotyczy to opieki sprawowanej przez nauczyciela w czasie wycieczek, wyjazdów na zawody, konkursy czy udziału w projektach). Zatem trudno w tych przypadkach ustalić, czy doszło do przekroczenia normy tygodniowej czasu pracy. W tym zakresie pracownikowi pozostaje udowodnić fakt wykonywania pracy przekraczającej tę normę. Na ten sposób postępowania wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 kwietnia 2009 r. (I PK 213/08, OSNP 2010/23–24/289), w którym uznał, że:

SN W sprawie z powództwa pracownika o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych obowiązuje ogólna reguła, że powód powinien udowodnić swoje twierdzenia uzasadniające żądanie (art. 3 i 232 k.p.c. oraz art. 6 k.c.), z tą jedynie modyfikacją, że niewywiązanie się przez pracodawcę z obowiązku prowadzenia ewidencji czasu pracy, powoduje dla niego niekorzystne skutki, gdy pracownik udowodni swe twierdzenia przy pomocy innych środków dowodowych niż dokumentacja dotycząca czasu pracy (osobowe środki dowodowe, domniemania faktyczne).

Zatem należy się spodziewać, że nauczyciele, którzy udowodnią przed pracodawcą (a także byłym pracodawcą) wykonywanie pracy w godzinach przekraczających normę tygodniową za nieprzedawniony okres, mają prawo do dodatkowego wynagrodzenia za tę pracę. O wypłatę tego wynagrodzenia powinni wystąpić do pracodawcy (szkoły) w formie wezwania do zapłaty. W takiej sytuacji pracodawca nie powinien doprowadzać do sporu przed sądem, ponieważ narazi go to na dodatkowe koszty związane z postępowaniem, lecz powinien ustalić i wypłacić należne wynagrodzenie. Udział w takim postępowaniu stanie się zasadny, jeżeli istnieją poważne wątpliwości pracodawcy co do pracy danego pracownika w godzinach nadliczbowych.

Wzór. Wezwanie do zapłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych

Stosowanie przepisów Kodeksu pracy do nauczycieli

Odesłanie w Karcie Nauczyciela do przepisów Kodeksu pracy ma charakter otwarty, co oznacza, że nie ogranicza się do wybranych zagadnień. W wyroku z 11 sierpnia 2016 r. (II PK 202/15) Sąd Najwyższy stwierdził, że:

SN

Przy ocenie, czy Karta Nauczyciela (ustawa mająca charakter pragmatyki służbowej) zawiera regulacje wyłączające odpowiednie stosowanie przepisów ogólnych (Kodeksu pracy), należy kierować się zasadą, zgodnie z którą dla uznania, że określona sprawa nie została uregulowana w Karcie Nauczyciela, nie wystarcza jedynie brak stosownej regulacji w tej ustawie, który stanowiłby odpowiednik konkretnego przepisu Kodeksu pracy, ale liczy się przede wszystkim ustalenie, czy treść fragmentarycznego uregulowania zamieszczonego w pragmatyce służbowej, rzeczywiście zastępuje odpowiednie instytucje Kodeksu pracy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 kwietnia 2024 r. (I PSKP 24/23), ustanowienie normy tygodniowej czasu pracy dla nauczycieli wynoszącej 40 godzin, jako maksymalnej liczby godzin, powinno wiązać się z sankcją za jej przekroczenie. Jednocześnie ustawodawca nie musiał wprowadzać takiej sankcji wprost do Karty Nauczyciela, jeżeli odpowiednie rozwiązania znajdują się w Kodeksie pracy i mogą być zastosowane również do tej grupy zatrudnionych. Należy przyjąć, że chodzi zarówno o wypłatę wynagrodzenia i dodatku za pracę nadliczbową, jak i o rekompensatę takiej pracy w postaci udzielenia czasu wolnego.

Zatem nie można, tylko ze względu na brak w Karcie Nauczyciela regulacji dotyczących sposobu postępowania w przypadku przekroczenia tygodniowego wymiaru godzin, pozbawiać tej grupy zawodowej prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę nadliczbową.

Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy

Roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem 3 lata od dnia, w którym stały się wymagalne. Termin ten nie może zostać skrócony ani przedłużony przez czynność prawną (art. 291 § 1 i 4 Kodeksu pracy). Po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku pracy pracodawca może uchylić się od jego zaspokojenia. Ma też możliwość zrzeczenia się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednak aby zrzeczenie było ważne, nie może być dokonane przed upływem terminu przedawnienia (art. 292 Kodeksu pracy).

Termin płatności wynagrodzenia za godziny nadliczbowe może przypadać po zakończeniu miesiąca, w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca. W tym bowiem terminie mogą być wypłacone składniki wynagrodzenia, których wysokość jest znana na podstawie danych i informacji uzyskanych po zakończeniu miesiąca. Funkcjonuje też inne stanowisko, zgodnie z którym wynagrodzenie za pracę nadliczbową powinno zostać wypłacone ostatniego dnia miesiąca.

Biorąc pod uwagę ww. założenia, w 2025 r. zasadniczo ulega przedawnieniu wynagrodzenie za godziny nadliczbowe wypracowane w 2022 r. W zależności od przyjętego w regulacjach wewnątrzzakładowych terminu wypłaty wynagrodzenia rekompensata za godziny nadliczbowe przepracowane w grudniu 2022 r. może przedawnić się w grudniu 2025 r. lub w styczniu 2026 r.

• art. 42, art. 42c, art. 91c ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – j.t. Dz.U. z 2024 r. poz. 986; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz 1871
• art. 133 § 1, art. 151–151², art. 291 § 1 i 4, art. 292 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 277

Alicja Kozłowska

specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, praktyk z wieloletnim doświadczeniem w dziale kadrowo-płacowym