Urlop z powodu siły wyższej dla nauczyciela – zasady korzystania z tego uprawnienia

Urlop z powodu siły wyższej przysługuje także nauczycielom. Zasady nabywania prawa do tego zwolnienia są podobne, ale nie takie same jak w przypadku innych pracowników. Przede wszystkim z tego powodu, że nauczyciele mają inną podstawę do korzystania z tego uprawnienia – wynika ona nie z ustawy z 23 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, a bezpośrednio z ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela). Ile dni zwolnienia w powodu siły wyższej przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu w kilku szkołach? Jak obliczyć wynagrodzenie za czas takiej nieobecności?

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej zostało wprowadzone do Karty Nauczyciela ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, która wdraża m.in. postanowienia dyrektywy PE i Rady (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów (Dz.Urz. UE L Nr 188 z 12 lipca 2019 r., s. 79) – tzw. work–life balance. 

Zgodnie z art. 68a Karty Nauczyciela, nauczyciel ma prawo do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność nauczyciela. Urlop ten przysługuje w wymiarze 2 dni w roku kalendarzowym, z zachowaniem prawa do połowy wynagrodzenia, o którym mowa w art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Dyrektor szkoły jest obowiązany udzielić nauczycielowi zwolnienia od pracy, na wniosek złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia (art. 30 ust. 2 Karty Nauczyciela). Różnica w udzielaniu urlopu z powodu działania siły wyższej zwykłym pracownikom i nauczycielom polega na tym, że nauczycielom zwolnienie przysługuje w pełnych dniach, a zwykłym pracownikom urlop ten może być udzielany na godziny (do 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego). Trzeba podkreślić, że choć potocznie to uprawnienie nazywane jest „urlopem”, to jednak nie jest to urlop wypoczynkowy. Nie wchodzi on do jego puli. Przepis art. 68a Karty Nauczyciela mówi o „zwolnieniu od pracy”. 

Urlop z powodu siły wyższej dla nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach 

Uprawnienie do zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej związane jest z określonym stosunkiem pracy, dlatego nauczyciel zatrudniony w dwóch (lub więcej) szkołach w każdej z nich może skorzystać z dwóch dni zwolnienia od pracy w roku kalendarzowym. 

Warunki skorzystania przez nauczyciela ze zwolnienia od pracy

Przesłanką skorzystania z omawianego uprawnienia jest to, by natychmiastowa obecność była niezbędna w pilnej sprawie rodzinnej, spowodowanej chorobą lub wypadkiem z powodu działania siły wyższej. Wymóg działania siły wyższej oznacza tu, że zdarzenie wymagające natychmiastowej obecności było niemożliwe do przewidzenia i nie można było mu zapobiec. W piśmiennictwie wyrażany jest też pogląd, że nie musi to być działanie siły wyższej w znaczeniu prawnym. Zatem nie jest wymagane, by zdarzenie było niemożliwe do przewidzenia. Uznaje się, że przesłanka występuje także wtedy, gdy np. zawiniony przez pracownika wypadek dziecka (brak opieki nad dzieckiem) lub wynikający z lekkomyślności wypadek innego członka rodziny będzie uzasadniał prawo do niewykonania obowiązków. Przy czym pojęcie „wypadek” obejmuje nie tylko zdarzenia odnoszące się do osób, ale także zjawiska klimatyczne, takie jak powódź, huragan czy gradobicie.

Pojęcie członka rodziny nie zostało zdefiniowane w art. 68a Karty Nauczyciela. Wydaje się, że pojęcia tego nie można ograniczać tylko do najbliższych członków rodziny. Chodzić więc może o małżonka oraz o każdego krewnego czy powinowatego. W kręgu członków rodziny mogą się też znaleźć rodzice dziecka, ojczym, macocha, jeżeli pozostają z osobą uprawnioną we wspólnym gospodarstwie domowym oraz dzieci przysposobione i przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Wniosek o udzielenie zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej 

Wniosek o udzielenie zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej nauczyciel może złożyć do dyrektora szkoły ustnie lub pisemnie, nawet w dniu, w którym zaistniała konieczność skorzystania z tego uprawnienia. Dyrektor jest obowiązany udzielić tego zwolnienia w terminie wskazanym przez nauczyciela. Wniosek składa się najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. 

Podczas korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej nauczyciel pozostaje w stosunku pracy i zachowuje swoje prawa pracownicze. Za okres zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50% wynagrodzenia, o którym mowa w art. 30 Karty Nauczyciela.

Wynagrodzenie nauczyciela składa się z:

1. wynagrodzenia zasadniczego,

2. dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy,

3. wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

4. nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia na start i dodatku wiejskiego.

Podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas przebywania na urlopie z powodu działania siły wyższej liczy się tak jak wynagrodzenie urlopowe. Oznacza to, że wyliczoną podstawę należy podzielić przez:

• 30 – w przypadku nauczycieli szkół i placówek feryjnych,

• 21 – w przypadku nauczycieli szkół i placówek nieferyjnych, a także nauczycieli pełniących funkcje kierownicze.

W ten sposób otrzymujemy dniówkę, którą:

• mnożymy przez liczbę dni udzielonego zwolnienia,

• dzielimy przez 2.

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe 

Należy zwrócić uwagę jeszcze na jedną kwestię. Chodzi o wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa. Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Przy czym składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. W przypadku nauczycieli będzie to dotyczyło:

1. wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa,

2. dodatku funkcyjnego (jeżeli okres pełnienia funkcji był krótszy niż rok szkolny),

3. wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, a także w dni wolne od pracy.

W podstawie wymiaru uwzględnia się godziny ponadwymiarowe zrealizowane w miesiącu, w którym udzielane jest zwolnienie, a nie w miesiącach poprzedzających ten miesiąc. To samo dotyczy dodatku funkcyjnego, jeżeli nauczycielowi przydzielono ten dodatek na okres krótszy niż okres prowadzenia zajęć.

Wynagrodzenie nauczyciela jest płatne z góry, dlatego skorzystanie przez nauczyciela ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej w trakcie miesiąca będzie skutkowało nadpłatą wynagrodzenia. Nadwyżkę należy potrącić z wynagrodzenia nauczyciela należnego w kolejnym miesiącu.

LESZEK JAWORSKI 

– prawnik, specjalista ds. prawa pracy, absolwent studiów doktoranckich na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego