Procedury odwoływania dyrektora szkoły przed końcem kadencji

Choć kadencja dyrektora szkoły ma z góry określony czas trwania, przepisy przewidują sytuacje, w których możliwe jest wcześniejsze odwołanie go z pełnionej funkcji. W artykule przedstawiamy procedury odwołania dyrektora szkoły w czterech przypadkach: złożenia rezygnacji przez samego dyrektora, odwołania ze stanowiska z powodu negatywnej oceny pracy, odwołania dyrektora przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny oraz odwołania bez wypowiedzenia w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

Stanowisko dyrektora szkoły jest powierzane na czas określony, stanowiący pełną kadencję, która trwa pięć lat szkolnych. W sytuacjach szczególnych, które zostały odpowiednio uzasadnione, dopuszcza się możliwość powierzenia tej funkcji na okres krótszy niż pięć lat, przy czym nie może on być krótszy niż jeden rok szkolny. Pomimo że kadencja dyrektora ma określony czas trwania, mogą zaistnieć okoliczności, które uzasadniają odwołanie osoby pełniącej tę funkcję przed upływem kadencji. Przesłanki umożliwiające takie odwołanie zostały szczegółowo określone w art. 66 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (dalej: Prawo oświatowe). Podobne zasady dotyczą również wicedyrektora szkoły – także on może zostać odwołany ze stanowiska przed końcem okresu wskazanego w akcie powierzenia pełnienia tej funkcji.

Kto może odwołać dyrektora i wicedyrektora szkoły

Organem odwołującym jest ten, który powierzył dane stanowisko. Dyrektora szkoły odwołuje organ prowadzący (wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu, zarząd województwa). Natomiast wicedyrektora odwołuje dyrektor szkoły. Warto wskazać, że WSA w Białymstoku w wyroku z 8 listopada 2018 r. (sygn. akt II SA/Bk 587/18) stwierdził, że w świetle przepisów prawa oświatowego, burmistrz miasta (wójt gminy, prezydent miasta) nie ma kompetencji do odwołania wicedyrektora szkoły.

Powody, dla których nauczyciel może zostać odwołany ze stanowiska kierowniczego w szkole, takiego jak dyrektor, czy wicedyrektor, zostały wskazane w art. 66 ust. 1 Prawa oświatowego w sposób kompletny i szczegółowy. Oznacza to, że katalog tych przyczyn ma charakter zamknięty, co wyklucza możliwość odwołania nauczyciela z pełnionej funkcji z jakiegokolwiek innego powodu, który nie został ujęty w treści tego przepisu. Jednocześnie nie dopuszcza się zastosowania innego trybu odwołania niż ten, który został przewidziany w omawianej regulacji.

Procedury odwoływania dyrektora szkoły ze stanowiska

Procedura odwołania w przypadku rezygnacji z pełnienia funkcji dyrektora

KROK 1. Złożenie rezygnacji przez dyrektora szkoły

Rezygnacja to jedyny przypadek odwołania ze stanowiska kierowniczego, który odbywa się za wypowiedzeniem, a zatem procedura odwołania uruchamia się po złożeniu przez dyrektora szkoły wypowiedzenia.

KROK 2. Obliczenie okresu wypowiedzenia

Okres wypowiedzenia ustala się zgodnie z art. 30 § 2¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli okres wypowiedzenia wynosi tydzień, miesiąc lub ich wielokrotność, to kończy się on odpowiednio w sobotę albo w ostatnim dniu miesiąca. Początek biegu terminu wypowiedzenia liczy się od momentu, w którym oświadczenie woli osoby rezygnującej dotarło do adresata (czyli np. organu prowadzącego szkołę) w taki sposób, że miał on możliwość zapoznania się z jego treścią.

W orzecznictwie wskazuje się, że trzymiesięczny okres wypowiedzenia w przypadku rezygnacji nauczyciela z zajmowanego stanowiska jest zastrzeżony na korzyść organu, który nie może być taką rezygnacją zaskoczony i musi mieć zagwarantowany czas na zorganizowanie zarządzania placówką oświatową i zapewnienie jej właściwego funkcjonowania po złożeniu rezygnacji przez jej dotychczasowego dyrektora (patrz: wyrok WSA w Gliwicach z 13 stycznia 2021 r., sygn. akt III SA/Gl 714/20).

Ważną kwestię wyjaśnił WSA w Białymstoku w wyroku z 29 lutego 2024 r. (sygn. akt II SA/Bk 882/23). Zdaniem sądu, złożenie rezygnacji przez nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze (w sprawie niniejszej wicedyrektora) nie powoduje samo przez się skutku prawnego, gdyż powierzenie stanowiska jest czynnością prawną jednostronną powierzającego. Wobec tego również i odwołanie ze stanowiska nie może nastąpić na podstawie samego tylko oświadczenia nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze, lecz potrzeba do tego oświadczenia woli organu powierzającego stanowisko. W sprawie rozpatrywanej przez białostocki WSA takim oświadczeniem musiało być zarządzenie dyrektora o odwołaniu nauczyciela ze stanowiska wicedyrektora, wydane na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a Prawa oświatowego. Stosownie do tego przepisu organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole, odwołuje nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w razie złożenia przez nauczyciela rezygnacji, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem.

Zgodnie z art. 64 ust. 1 Prawa oświatowego, jeżeli w szkole utworzono stanowisko wicedyrektora lub inne stanowiska kierownicze, powierzenia tych stanowisk i odwołania z nich dokonuje dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły oraz rady pedagogicznej.

KROK 3. Wydanie opinii wymaganych przed odwołaniem dyrektora szkoły

Zgodnie z art. 66 Prawa oświatowego, odwołanie dyrektora szkoły przez organ prowadzący wymaga uprzedniego zasięgnięcia opinii określonych organów. Pierwszym organem, który musi wydać opinię, jest rada pedagogiczna. Opinia powinna być sporządzona w formie uchwały. Uchwała rady pedagogicznej powinna być protokołowana i przekazana organowi prowadzącemu w określonym terminie (najczęściej 14 dni).

Drugim organem jest kurator oświaty. W tym przypadku opinia nie jest wiążąca. Trzecim organem jest organizacja związkowa, jeżeli dyrektor jest członkiem związku zawodowego. Związki zawodowe opiniują zamiar odwołania w terminie 5 dni (zgodnie z art. 38 k.p.). Czwartym organem jest rada szkoły. Rada nie jest organem obligatoryjnym – wiele szkół nie posiada rady szkoły. Jeżeli rada szkoły działa, organ prowadzący ma obowiązek zasięgnąć jej opinii, zanim odwoła dyrektora przed końcem kadencji.

KROK 4. Zarządzenie o odwołaniu ze stanowiska

W szkole, której organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego, odwołanie ze stanowiska kierowniczego następuje dopiero z upływem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia określonego w zarządzeniu dyrektora (w przypadku odwołania wicedyrektora) lub zarządzeniu/uchwale organu wykonawczego właściwej jednostki samorządu (w przypadku odwołania dyrektora).

KROK 5. Powierzenie kierowania placówką innemu nauczycielowi

W przypadku odwołania ze stanowiska z przyczyny wskazanej w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a Prawa oświatowego nie obowiązuje zasada, zgodnie z którą okres wypowiedzenia kończy się wraz z zakończeniem roku szkolnego. Oznacza to, że jeśli dyrektor szkoły złoży rezygnację, a jego oświadczenie zostanie doręczone np. 28 stycznia, to okres wypowiedzenia zakończy się 30 kwietnia. W tym dniu nauczyciel, który złożył rezygnację, ostatecznie przestaje pełnić swoją funkcję kierowniczą. Dla organu prowadzącego wiąże się to z obowiązkiem powierzenia kierowania szkołą wicedyrektorowi. Jeżeli szkoła nie ma wicedyrektora lub sytuacja tego wymaga, wówczas organ prowadzący powinien powierzyć tymczasowe kierowanie szkołą innemu nauczycielowi zatrudnionemu w tej placówce, zgodnie z art. 63 ust. 13 Prawa oświatowego.

Procedura odwołania dyrektora szkoły z powodu negatywnej oceny pracy

Powodem odwołania dyrektora/wicedyrektora bez wypowiedzenia jest ustalenie negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań wymienionych w art. 57 ust. 2 Prawa oświatowego w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli. Wskazanie to odnosi się do art. 6a ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela). Zgodnie z ust. 6 tego artykułu, oceny pracy dyrektora szkoły, jak również nauczyciela, któremu tymczasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę. W sytuacji gdy ten sam organ pełni zarówno funkcję nadzoru pedagogicznego, jak i prowadzenia szkoły, to właśnie on samodzielnie dokonuje oceny pracy. Z kolei ocena pracy pozostałych nauczycieli, w tym także tych zajmujących stanowiska kierownicze niższe niż dyrektor (np. wicedyrektorów) należy do kompetencji dyrektora szkoły (art. 6a ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela).

KROK 1. Wniosek o dokonanie oceny pracy

Zgodnie z art. 6a ust. 1 Karty Nauczyciela, wniosek o dokonanie oceny pracy nauczyciela może złożyć:

1. sam nauczyciel,
2. organ sprawujący nadzór pedagogiczny (w przypadku nauczycieli pracujących w placówkach doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty),
3. organ prowadzący szkołę,
4. rada szkoły,
5. rada rodziców.

Dodatkowo nauczyciel podlegający kierownictwu dyrektora szkoły może zostać oceniony również z inicjatywy samego dyrektora, bez potrzeby składania formalnego wniosku przez inne uprawnione podmioty.

KROK 2. Ustalenie negatywnej oceny pracy lub realizacji zadań określonych w art. 57 ust. 2 Prawa oświatowego

Ocena obejmuje wszystkie zadania, zarówno w zakresie merytorycznej pracy szkoły, jak i obowiązków z zakresu administracji i spraw finansowych. Przyjmuje się, że powodem odwołania może być negatywna ocena przynajmniej w jednej kategorii spraw. Ocena składa się bowiem z ocen cząstkowych, które podsumowane są oceną uogólniającą. Oznacza to, że uogólniająca negatywna ocena pracy oraz cząstkowa negatywna ocena pracy stanowią samodzielne i niezależne przesłanki odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 czerwca 2019 r., sygn. akt I OSK 628/19).

Zastrzeżenie, że odwołanie z omawianej przyczyny może nastąpić dopiero po ustaleniu negatywnej oceny pracy lub realizacji zadań określonych w art. 57 ust. 2 Prawa oświatowego w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli, oznacza, że procedura oceny musi zostać przeprowadzona w całości przed podjęciem decyzji o odwołaniu ze stanowiska, a nie już po jego dokonaniu (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 31 maja 2023 r., sygn. akt IV SA/Wr 560/22).

Przy podejmowaniu decyzji o odwołaniu należy brać pod uwagę jedynie ocenę pracy, która została formalnie ustalona i wpisana do karty oceny pracy nauczyciela po zakończeniu całej procedury określonej w art. 6a Karty Nauczyciela. Równocześnie trzeba przestrzegać wszystkich gwarancji proceduralnych przysługujących nauczycielowi, w tym jego prawa do złożenia odwołania lub, odpowiednio, wniosku o ponowne ustalenie oceny przez zespół oceniający, zgodnie z art. 6a ust. 9 i 10 Karty Nauczyciela. W związku z tym niedopuszczalne jest, aby decyzja o odwołaniu została podjęta przed zakończeniem procedury ustalania oceny, zwłaszcza w sytuacji, gdy nauczyciel skorzystał z przysługującego mu prawa do odwołania się od pierwotnej, tzw. pierwszoinstancyjnej, oceny pracy.

KROK 3. Wniesienie przez nauczyciela (nieobligatoryjne) odwołania lub wniosku o ponowne przeprowadzenie oceny pracy

Dyrektor szkoły oraz nauczyciel, któremu tymczasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora, mają prawo w terminie 14 dni złożyć wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy do organu, który ocenę tę wystawił (art. 6a ust. 9 pkt 2 Karty Nauczyciela). W takiej sytuacji powoływany jest specjalny zespół oceniający, a jego decyzja w sprawie oceny pracy ma charakter ostateczny (art. 6a ust. 10 Karty Nauczyciela).

Sam proces oceniania ma charakter wewnętrznej procedury pracodawcy, co oznacza, że jako taki nie może być przedmiotem skargi do sądu administracyjnego ze względu na jego rzekomą niezgodność z prawem. Niemniej jednak sąd administracyjny może ocenić legalność zarządzenia o odwołaniu ze stanowiska, jeżeli zostało ono wydane na podstawie negatywnej oceny pracy dyrektora.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu prawa pracy, wewnętrzne procedury stosowane przez pracodawcę również muszą podlegać ocenie sądu pracy. W związku z tym, jeżeli negatywna ocena pracy stała się podstawą rozwiązania stosunku pracy lub odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego (choć nie zawsze takie odwołanie wiąże się z zakończeniem zatrudnienia), to okoliczności jej wydania mogą zostać poddane merytorycznej kontroli sądu pod kątem ich prawidłowości, rzetelności i zgodności z obowiązującymi przepisami (por. np. wyrok SN z 29 czerwca 2000 r., sygn. akt I PKN 710/99).

KROK 4. Wydanie opinii wymaganych przed odwołaniem dyrektora szkoły

Odwołanie dyrektora wymaga uprzedniego zasięgnięcia opinii określonych organów. Pierwszym organem, który musi wydać opinię, jest rada pedagogiczna. Drugim organem jest kurator oświaty. Opinia kuratora w tym przypadku nie jest wiążąca. Trzecim organem jest organizacja związkowa, jeżeli dyrektor jest członkiem związku zawodowego. Związki zawodowe opiniują zamiar odwołania w terminie 5 dni (zgodnie z art. 38 k.p.). Niewysłuchanie związku zawodowego, mimo istnienia takiego obowiązku, może skutkować roszczeniem dyrektora o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie. Czwartym organem jest rada szkoły, jeżeli działa w danej szkole.

Zasięgnięcie opinii nie oznacza konieczności zastosowania się do niej, ale cały proces opiniowania musi być formalnie przeprowadzony i udokumentowany.

Jeśli wymagane opinie nie zostaną pozyskane przed wydaniem decyzji o odwołaniu, dyrektor może podważyć skuteczność decyzji przed sądem administracyjnym lub pracy.

KROK 5. Odwołanie dyrektora ze stanowiska

Odwołanie ze stanowiska na skutek uzyskania negatywnej oceny pracy następuje zawsze w trybie natychmiastowym, czyli bez zachowania 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Oznacza to, że czynność ta wywiera skutek prawny z chwilą, gdy oświadczenie o odwołaniu dotarło do osoby zainteresowanej w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią. Zasada ta wynika z art. 61 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny w związku z art. 300 k.p.

KROK 6. Powierzenie kierowania placówką innemu nauczycielowi

W przypadku odwołania ze stanowiska z przyczyny wskazanej w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b Prawa oświatowego dyrektor pozbawiony jest stanowiska bez okresu wypowiedzenia (natychmiast). Dla organu prowadzącego wiąże się to z obowiązkiem powierzenia kierowania szkołą wicedyrektorowi. Jeżeli szkoła nie ma wicedyrektora lub sytuacja tego wymaga, wówczas organ prowadzący powinien powierzyć tymczasowe kierowanie szkołą innemu nauczycielowi zatrudnionemu w tej placówce, zgodnie z art. 63 ust. 13 Prawa oświatowego.

Procedura odwołania dyrektora szkoły na wniosek kuratora oświaty

Kolejną przesłanką odwołania dyrektora szkoły jest złożenie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny wniosku, o którym mowa w art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego.

KROK 1. Wydanie przez kuratora oświaty decyzji w sprawie usunięcia uchybień albo wydanie przez kuratora oświaty polecenia dyrektorowi szkoły opracowania programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania

Kurator może, w drodze decyzji, polecić dyrektorowi usunięcie uchybień w wyznaczonym terminie. Decyzja taka może być wydana, jeżeli działalność szkoły narusza przepisy Prawa oświatowego lub ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty albo rozporządzeń wydanych na ich podstawie (art. 56 ust. 1 Prawa oświatowego). Drugim środkiem nadzorczym, możliwym do zastosowania, jeśli zostaną stwierdzone niedostateczne efekty kształcenia lub wychowania, jest polecenie dyrektorowi szkoły opracowania programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania. Program musi uwzględniać uwagi i wnioski zgłoszone przez kuratora, a wdrożenie go następuje w terminach określonych w harmonogramie (art. 56 ust. 2 Prawa oświatowego).

KROK 2. Wystąpienie kuratora oświaty do organu prowadzącego z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły

Zgodnie art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego, jeżeli dyrektor szkoły:

1. nie usunie w wyznaczonym terminie uchybień wskazanych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny,
2. nie opracuje lub nie wdroży w określonych w harmonogramie terminach programu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania albo nie uwzględni w tym programie zgłoszonych uwag i wniosków

– organ sprawujący nadzór pedagogiczny występuje do organu prowadzącego szkołę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia.

Wniosek złożony w tej sprawie przez kuratora oświaty ma charakter wiążący dla organu prowadzącego szkołę, co oznacza, że organ ten jest zobowiązany do jego realizacji. Nie oznacza to jednak, że osoba odwołana ze stanowiska kierowniczego zostaje pozbawiona prawa do zakwestionowania legalności tego wniosku – może ona uczynić to w toku postępowania dotyczącego samego aktu odwołania.

KROK 3. Sprawdzenie poprawności wniosku

Należy podkreślić, że wyłącznie wniosek, który spełnia wymagania formalne określone w art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego, jest dla organu prowadzącego wiążący i może stanowić podstawę odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego, zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c Prawa oświatowego (por. wyrok NSA z 27 września 2012 r., sygn. akt I OSK 1441/12). Co istotne, taki wniosek powinien być oparty na jednoznacznych i niewzbudzających wątpliwości ustaleniach, dotyczących stwierdzonych nieprawidłowości w funkcjonowaniu szkoły lub placówki. Samo sformułowanie zaleceń dotyczących „zweryfikowania” kwalifikacji zatrudnionych nauczycieli nie jest wystarczającą podstawą do jego złożenia.

Ponadto odwołanie nie może zostać dokonane, jeżeli kurator oświaty w swoim wystąpieniu do organu prowadzącego nie określił, czy ma ono nastąpić z zachowaniem, czy też bez zachowania okresu wypowiedzenia (por. wyrok WSA w Warszawie z 30 grudnia 2014 r., sygn. akt II SA/Wa 929/14).

Jak wskazał WSA w Krakowie w wyroku z 20 listopada 2018 r. (sygn. akt III SA/Kr 911/18), organ prowadzący nie może rozstrzygnąć we własnym zakresie, czy odwołanie dyrektora ma nastąpić za wypowiedzeniem z końcem roku szkolnego, czy też bez wypowiedzenia w czasie roku szkolnego, gdyż art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c Prawa oświatowego nie określa, w jakim trybie następuje odwołanie. Według zaś art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego, wniosek złożony w sprawie odwołania przez kuratora oświaty jest dla organu prowadzącego szkołę wiążący. Jednak legalność wniosku o odwołanie dyrektora ze stanowiska w omawianym trybie zależy od oceny istotności naruszenia przez dyrektora obowiązku nałożonego przez kuratora oświaty, a także od tego, czy zachowana jest przesłanka formalna w postaci usunięcia uchybień bądź niedostatecznych efektów kształcenia i wychowania.

Warto wskazać, że NSA w wyroku z 20 maja 2020 r., sygn. akt I OSK 1737/19 (odnosząc się do powołanego wyroku WSA w Krakowie) wskazał, że wniosek złożony w sprawie odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego przez kuratora oświaty jest wiążący dla organu prowadzącego szkołę w tym tylko znaczeniu, że organ prowadzący szkołę obowiązany jest wniosek ów rozpoznać, po dokonaniu ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wydając właściwe zarządzenie: odwołujące piastuna ze stanowiska dyrektora szkoły bądź odmawiające odwołania piastuna ze stanowiska dyrektora szkoły. Tylko bowiem takie rozumienie art. 56 ust. 3 Prawa oświatowego gwarantuje, że odwołanie nie pozbawi osoby odwołanej prawa do kwestionowania legalności wniosku kuratora oświaty, w postępowaniu którego przedmiotem jest sam akt o odwołaniu ze stanowiska.

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że kompetencje do odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego należą do organu, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole, nie zaś do kuratora oświaty. To na organie, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole, spoczywa obowiązek prawidłowego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego i odpowiedzialność za prawidłowy akt.

KROK 4. Wydanie opinii wymaganych przed odwołaniem dyrektora szkoły

W przypadku tego trybu konieczna jest opinia wyłącznie rady pedagogicznej, organizacji związkowej i rady szkoły, gdy działa w danej szkole. Nie jest potrzebna opinia kuratora, gdyż to on inicjuje odwołanie.

KROK 5. Wydanie zarządzenia o odwołaniu dyrektora szkoły na wniosek kuratora oświaty

KROK 6. Powierzenie kierowania placówką innemu nauczycielowi

W przypadku odwołania ze stanowiska z przyczyny wskazanej w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c Prawa oświatowego dyrektor pozbawiony jest stanowiska bez okresu wypowiedzenia (natychmiast). Organ prowadzący musi zatem powierzyć kierowanie szkołą wicedyrektorowi. Jeżeli szkoła nie ma wicedyrektora lub sytuacja tego wymaga, wówczas organ prowadzący powinien powierzyć tymczasowe kierowanie szkołą innemu nauczycielowi zatrudnionemu w tej placówce, zgodnie z art. 63 ust. 13 Prawa oświatowego.

Procedura odwołania dyrektora szkoły w przypadkach szczególnie uzasadnionych

Ostatnia z przesłanek umożliwiających odwołanie dyrektora szkoły dotyczy wystąpienia przypadku szczególnie uzasadnionego (art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego).

KROK 1. Stwierdzenie zaistnienia przypadku szczególnie uzasadnionego

Przesłanka z art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego ogranicza się wyłącznie do sytuacji absolutnie wyjątkowych i nadzwyczajnych, w których organ odwołujący może uznać, że dalsze pełnienie funkcji dyrektora szkoły stanowi poważne zagrożenie dla realizacji celów tej jednostki bądź – z innych, obiektywnie istotnych powodów – nie może być dłużej akceptowane (por. wyroki NSA z: 13 kwietnia 2022 r., sygn. akt III OSK 1059/21, 9 września 2021 r., sygn. akt III OSK 2403/21 i 1 września 2010 r., sygn. akt I OSK 933/10). Chodzi tu o zachowania lub zaniechania, które wykraczają poza typowe, codzienne działania, a mają charakter naruszenia obowiązków bądź uprawnień wynikających z przepisów prawa.

Tego rodzaju działania nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora prowadzą do zakłócenia funkcjonowania szkoły w jej podstawowych obszarach, czyli dydaktyki, wychowania i realizacji zadań oświatowych. W takich przypadkach konieczne staje się natychmiastowe odsunięcie danej osoby od pełnienia funkcji kierowniczej, ponieważ jej dalsze pozostawanie na stanowisku zagraża dobru szkoły jako instytucji publicznej.

Orzecznictwo sądowe dodatkowo precyzuje, że w takich okolicznościach musi dojść do rzeczywistej, obiektywnej destabilizacji w zakresie dydaktycznym, wychowawczym lub oświatowym prowadzonej jednostki, a jedynym sposobem przeciwdziałania takiemu stanowi rzeczy jest natychmiastowe odwołanie dyrektora – przekonanie organu prowadzącego o konieczności takiego działania, jeśli nie ma oparcia w faktach, nie wystarcza (por. m.in. wyroki NSA z: 23 marca 2022 r., sygn. akt III OSK 2784/21; 29 września 2021 r., sygn. akt III OSK 1903/21; 31 stycznia 2017 r., sygn. akt I OSK 2330/16; 26 września 2014 r., sygn. akt I OSK 1433/14 i 9 kwietnia 2013 r., sygn. akt I OSK 2703/12).

„Szczególnie uzasadniony przypadek” należy rozumieć jako sytuację, w której nie tylko wskazane, ale wręcz niezbędne jest natychmiastowe odwołanie dyrektora szkoły ze stanowiska. Innymi słowy, pojęcie to odnosi się do takich okoliczności, w których dalsze pełnienie funkcji kierowniczej przez nauczyciela staje się niemożliwe, ponieważ doszło do poważnego naruszenia przepisów prawa lub obowiązków, którego skutki mogą doprowadzić do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania placówki. Chodzi przy tym o sytuacje, gdy nauczyciel – dyrektor – traci zdolność do pełnienia powierzonej funkcji ze względu na kwestie natury etycznej albo poważne niedostatki w zakresie kompetencji niezbędnych do kierowania jednostką oświatową (por. np. wyroki NSA z: 13 czerwca 2024 r., sygn. akt III OSK 4015/21 oraz z 2 czerwca 2022 r., sygn. akt III OSK 5073/21).

Jednocześnie należy podkreślić, że samo stwierdzenie szeregu nieprawidłowości w funkcjonowaniu szkoły nie stanowi automatycznej podstawy do zastosowania trybu odwołania przewidzianego w art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego. Kluczowe znaczenie ma bowiem nie liczba stwierdzonych uchybień, lecz ich charakter i ciężar gatunkowy. To właśnie powaga naruszeń, a nie ich mnogość może uzasadniać uznanie danego przypadku za „szczególnie uzasadniony” i tym samym umożliwić zastosowanie nadzwyczajnego trybu odwołania dyrektora w trakcie roku szkolnego bez zachowania okresu wypowiedzenia (por. wyrok NSA z 7 maja 2024 r., sygn. akt III OSK 4391/21).

Pojęcie „szczególnie uzasadnionego przypadku” może odnosić się zarówno do nagłego zdarzenia, które wymusza natychmiastowe przerwanie pełnienia funkcji dyrektora, jak i do sytuacji, w których dyrektor dopuszcza się naruszenia prawa lub innego zachowania – nawet nieumyślnego – które jednak ma na tyle poważny charakter, że stwarza realne ryzyko zakłócenia funkcjonowania placówki oświatowej lub może godzić w interes publiczny. W takich okolicznościach konieczne staje się niezwłoczne działanie – odwołanie dyrektora nie może być odłożone w czasie, lecz powinno nastąpić natychmiast, ponieważ dalsze pełnienie funkcji przez daną osobę może przynieść poważne, negatywne skutki dla szkoły.

„Szczególnie uzasadniony przypadek” w rozumieniu art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego nie może być utożsamiany jedynie z subiektywnym przekonaniem organu prowadzącego o potrzebie odwołania. Przeciwnie – muszą zaistnieć obiektywne okoliczności, które rzeczywiście uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie jednostki oświatowej, a jedynym środkiem zapobiegawczym jest natychmiastowe usunięcie dyrektora ze stanowiska w trakcie trwającego roku szkolnego. Chodzi więc o działania lub zaniechania, które bezspornie wskazują na utratę zdolności do dalszego wykonywania funkcji z powodów natury etycznej albo na skutek rażącej niekompetencji w realizowaniu ustawowych obowiązków.

Tryb odwołania przewidziany w art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego powinien być zatem stosowany wyłącznie w sytuacjach szczególnie poważnych i wykraczających poza zwykłe uchybienia – w okolicznościach nagłych, mających miejsce w konkretnym momencie, których charakter nie pozostawia wątpliwości co do konieczności natychmiastowego działania.

W wyroku z 2 października 2024 r. (sygn. akt III OSK 4789/21) NSA podkreślił, że sam fakt, iż negatywne działania dyrektora szkoły miały charakter długotrwały, nie przesądza automatycznie o istnieniu „szczególnie uzasadnionego przypadku” w rozumieniu przepisów Prawa oświatowego. Takie zachowania mogą mieć miejsce przez dłuższy czas, jednak kluczowe znaczenie ma to, że nie były wcześniej znane organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny. Dopiero ich ujawnienie oraz przeprowadzenie odpowiedniej oceny tych działań mogą stanowić podstawę do niezwłocznego odwołania dyrektora ze stanowiska. Ostatecznie o dopuszczalności takiego trybu odwołania decyduje nie czas trwania uchybień, lecz wyłącznie ich charakter i stopień powagi.

KROK 2. Wydanie opinii wymaganych przed odwołaniem dyrektora szkoły

Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego, właściwy kurator oświaty ma 21 dni na zajęcie stanowiska (wydanie opinii). Opinia ta nie ma charakteru wiążącego dla organu odwołującego, tj. dla organu prowadzącego szkołę lub jej dyrektora. Oprócz tego konieczna jest także opinia rady pedagogicznej, właściwej organizacji związkowej i rady szkoły, gdy działa w danej szkole.

Charakter zarządzenia lub uchwały

Należy zauważyć, że zarządzenie/uchwała organu prowadzącego o odwołaniu dyrektora (niezależnie, na jakiej podstawie) jest aktem podjętym w sprawie z zakresu administracji publicznej. Z tego powodu wojewoda może w trybie art. 91 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (lub art. 79 ust. 1 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym ) stwierdzić nieważność zarządzenia lub uchwały właściwego organu o odwołaniu dyrektora szkoły z powodu sprzeczności z prawem. W utrwalonym orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego ma charakter kompetencji władczej, związanej z wykonywaniem publicznoprawnych zadań w zakresie oświaty, określonych w przepisach mających charakter publicznoprawny.

Personalny charakter aktu odwołania z funkcji kierowniczej nie stanowi zatem o jego prywatnoprawnym charakterze, gdyż obsada stanowiska kierowniczego w szkole jest formą zarządzania szkołą publiczną, a zarządzanie szkołą wchodzi w zakres administracji publicznej. Okoliczność, że akt taki wywołuje również konsekwencje w sferze prawa pracy, ma jedynie ten skutek, że osoba odwołana może dochodzić własnego interesu prawnego w sferze stosunków pracowniczych przed sądem pracy (por. wyrok NSA z 22 czerwca 2005 r., sygn. akt I OSK 296/05). W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że akt (uchwała, zarządzenie) organu samorządu terytorialnego w sprawie odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły jest zaskarżalnym do sądu administracyjnego „aktem podjętym w sprawie z zakresu administracji publicznej”.

W orzecznictwie powszechnie podkreśla się obowiązek organu do wyczerpującego uzasadnienia wydawanego aktu, a w szczególności do przekonującego umotywowania przesłanek, które legły u podstaw podjętego rozstrzygnięcia. Wskazuje się, że prawidłowość wydanego zarządzenia/uchwały o odwołaniu ze stanowiska dyrektora szkoły powinna być bowiem oceniana na podstawie faktów, które zostały wskazane w uzasadnieniu kontrolowanego aktu.

Podsumowanie

1. Są cztery przypadki, w których dyrektor może być odwołany przed końcem kadencji:

1. złożenie rezygnacji przez samego dyrektora,
2. odwołanie dyrektora ze stanowiska z powodu negatywnej oceny pracy,
3. odwołanie dyrektora przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny oraz
4. odwołanie bez wypowiedzenia w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

2. W każdym przypadku odwołanie dyrektora szkoły ze stanowiska musi przebiegać według ściśle określonej procedury.

3. Jeżeli szkoła nie ma wicedyrektora, wówczas organ prowadzący powinien powierzyć tymczasowe kierowanie szkołą innemu nauczycielowi zatrudnionemu w tej placówce, zgodnie z art. 63 ust. 13 Prawa oświatowego.

Leszek Jaworski

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, absolwent studiów doktoranckich na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego