Nierzetelność i wadliwość ksiąg rachunkowych - skutki podatkowe i karne skarbowe

Księgi podatkowe zajmują ważną pozycję w hierarchii dowodów związanych z wymiarem podatków. Zgodnie z art. 193 ust. 1 Ordynacji podatkowej, księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Dlatego też księgi podatkowe stanowią podstawowy cel kontroli podatkowej. Przepis art. 193 § 1 Ordynacji podatkowej przyznaje szczególną moc dowodową jedynie tym księgom, które są prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy. Natomiast mocy takiej nie posiadają księgi, które nie charakteryzują się tymi cechami. Nierzetelność jest kategorią obiektywną. Oznacza to, że dla oceny nierzetelności księgi nie mają znaczenia czynniki subiektywne, towarzyszące dokonywaniu w niej zapisów. Za nierzetelną więc zostaje uznana księga, w której nie dokonano zapisu w celu ukrycia osiągniętego przychodu czy też dokonanej czynności, jak też księga, w której przez pomyłkę dokonano błędnego zapisu (wyrok NSA z 21 marca 2000 r., III SA 1627/99).

W polskim systemie podatkowym przeważają podatki powstające z mocy prawa (z dniem zaistnienia zdarzenia powodującego powstanie zobowiązania podatkowego), dlatego ustalenie wysokości zobowiązania podatkowego przez podatnika następuje przede wszystkim na podstawie prawidłowo i rzetelnie prowadzonych ksiąg podatkowych. Mają one decydujące znaczenie dla kontroli podatkowej, a także oceny prawidłowości wywiązywania się podatnika z obowiązków wynikających z poszczególnych ustaw podatkowych, a w szczególności oceny prawidłowości zadeklarowanych podstaw opodatkowania i wysokości zapłaconego podatku. Jeżeli podczas prowadzonego postępowania kontrolnego księgi podatkowe zostaną przyjęte przez organ podatkowy jako dowód, nie ma potrzeby korzystania z innych środków dowodowych w celu kontroli wysokości zadeklarowanego wymiaru podatku.

Domniemanie prawdziwości danych zawartych w księgach podatkowych może być obalone przez organ podatkowy jedynie wtedy, gdy wykaże on nierzetelność lub wadliwość całości ksiąg lub części zapisów.