Kiedy pracownik może dorabiać podczas urlopów

Zakaz wykonywania pracy w czasie urlopów określają również poszczególne pragmatyki służbowe. Przepisy te zabraniają określonym grupom zawodowym wykonywania pewnych czynności czy działalności w trakcie stosunku pracy, w tym także w trakcie urlopów.

Przykładowe zakazy wykonywania dodatkowej pracy na urlopach wynikające z pragmatyk służbowych

1. Urlop wypoczynkowy

Urlop wypoczynkowy pracownik wykorzystuje w dowolny sposób, a pracodawca nie ma prawa w to ingerować. Jeśli pracownik rezygnuje z wypoczynku, ponieważ w tym czasie chce pracować, jest to jego prywatna sprawa. Potwierdzają to warunki udzielania urlopu wypoczynkowego, np.:

● pracownik nie musi podawać we wniosku o urlop wypoczynkowy, dokąd się wybiera ani zostawiać w kadrach numeru swojego prywatnego telefonu komórkowego,

● pracodawca odwołuje pracownika z urlopu wypoczynkowego lub przesuwa termin rozpoczęcia wypoczynku wyjątkowo, gdy zaszły okoliczności nie do przewidzenia w chwili udzielania urlopu (art. 164, art. 165, art. 167 Kodeksu pracy).

Pracownik może zatem świadczyć pracę podczas urlopu wypoczynkowego na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, kontraktu o zarządzanie, jako chałupnik czy zajmować się własną firmą. Jest to dopuszczalne zarówno wtedy, gdy którąś z wymienionych umów zawarł z macierzystym zakładem (który udzielił mu urlopu), jak i z innym pracodawcą. Pracodawca nie może odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego dlatego, że wykonuje on pracę dla kogoś innego, ani tym bardziej zwolnić go z tego powodu z pracy.

W zakresie dopuszczalności podjęcia pracy na urlopie wypoczynkowym jest jeden wyjątek. Podczas urlopu wypoczynkowego pracownikowi nie wolno wykonywać umowy o pracę, z tytułu której korzysta z tego urlopu. Wówczas w ogóle nie doszłoby bowiem do skutecznego udzielenia urlopu wypoczynkowego, gdyż pracownik wciąż realizowałby swoje zadania służbowe. Nie ma jednak przeszkód, by — będąc na urlopie wypoczynkowym — pracownik zatrudnił się u macierzystego pracodawcy na zlecenie czy umowę o dzieło pod warunkiem, że usługi te nie pokrywają się z zakresem obowiązków pracowniczych (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1998 r., II UKN 392/98, OSNP 2000/4/157).

PRZYKŁAD

Firma wysłała sekretarkę na zaległy urlop wypoczynkowy, podpisując z nią równocześnie umowę zlecenia na usługi biurowe. Praca ta polegała na tym, że pracownica nadal robiła to samo, co w ramach stosunku pracy, m.in. odbierała telefony, umawiała prezesa na spotkania, pilnowała obiegu dokumentów. Inspektor pracy zakwestionował taki sposób dorabiania w czasie urlopu wypoczynkowego i nakazał ponowne udzielenie pracownicy zaległego urlopu wypoczynkowego. Umowa zlecenia nie może bowiem polegać na wykonywaniu tego samego rodzaju zadań co umowa o pracę. Dlatego w tym przypadku mamy do czynienia faktycznie z umową o pracę wykonywaną podczas urlopu wypoczynkowego, co jest niedopuszczalne.

Inaczej w przedstawionym przykładzie byłoby, gdyby pracownica podczas urlopu wypoczynkowego podjęła u własnego pracodawcy pracę na zlecenie, w ramach której miałaby np. zarchiwizować dokumentację działu marketingu. Wówczas nie można byłoby zarzucić pracodawcy naruszenia przepisów, ponieważ:

● zlecone czynności (archiwizacja dokumentów) mają inny charakter niż pracownicze (sekretarka) i nie doszło do wykonywania stosunku pracy w trakcie urlopu wypoczynkowego,

● zlecenie nie narusza celu wypoczynku, ponieważ kobieta może część formalności archiwizacyjnych zrobić na komputerze w domu czy w innym wybranym miejscu.

Kolejne wątpliwości w zakresie możliwości wykonywania pracy na urlopie wypoczynkowym dotyczą pracownicy mającej dwie odrębne umowy o pracę zawarte w tej samej firmie, które są wykonywane codziennie np. po 4 godziny (np. na pół etatu pracownica jest zatrudniona jako księgowa, a na drugie pół etatu jako kadrowa) i tego, czy można wziąć urlop wypoczynkowy tylko z jednej umowy o pracę.

PRZYKŁAD

Spółka zatrudnia pracownika na 2 umowy o pracę. Na podstawie pierwszej, na 2/5 etatu, pracownik jest magazynierem przez 16 godzin w tygodniu [(2 x 40 godzin) : 5], po 4 godziny od poniedziałku do czwartku, a w ramach drugiej — szoferem w wymiarze czasu pracy 3/5, przez 24 godziny tygodniowo: po 4 godziny od poniedziałku do czwartku i 8 godzin w piątki. Pracownik złożył wniosek o udzielenie 4 dni urlopu wypoczynkowego wyłącznie z tytułu pierwszej umowy o pracę (magazynier) na okres od poniedziałku do czwartku. Nadal więc przychodził do pracy od poniedziałku do czwartku na pół dnia i pracował jako kierowca. Takie rozwiązanie jest prawidłowe, choć niektórzy specjaliści prawa pracy je krytykują. Jednak przepisy go nie zakazują, a urlop wypoczynkowy rozliczamy oddzielnie dla każdego stosunku pracy.

Nie ma żadnych wątpliwości, gdy pracownikowi pracującemu na dwóch etatach u jednego pracodawcy inaczej zaplanujemy rozkład czasu pracy niż w przedstawionym przykładzie, np. tak, by obowiązki magazyniera wykonywał w poniedziałki i wtorki, a kierowcy — w środy, czwartki i piątki. W tej sytuacji nikt nie kwestionuje, że pracownik ma prawo wziąć urlop wypoczynkowy np. tylko z umowy zawartej na czynności magazynierskie, a więc wyłącznie na poniedziałek i wtorek.

Należy pamiętać, że dodatkowej pracy w czasie każdego urlopu nie może podjąć pracownik, który podpisał zakaz konkurencji na czas trwania stosunku pracy, jeżeli podjęcie zatrudnienia naruszałoby ten zakaz (art. 101¹ § 1 Kodeksu pracy).

1.1. Praca na urlopie wypoczynkowym a ubezpieczenia społeczne

Niezależnie od rodzaju umowy o pracę podpisanej z pracownikiem pracodawca ma obowiązek naliczać z każdej umowy składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) oraz ewentualnie na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP). Tak samo wszystkie składki należy opłacać od przychodu z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Jeżeli pracownika przebywającego na urlopie wypoczynkowym zatrudni na podstawie umowy o pracę inny pracodawca, również musi za niego opłacać wszystkie składki. Korzyści z tej sytuacji nie będzie miał też pracownik, gdyż każdy z pracodawców potrąci z wynagrodzenia należne składki.

Korzyści z zatrudnienia pracownika w trakcie urlopu wypoczynkowego ma natomiast angażujący go dodatkowo zleceniodawca czy nakładca albo sam pracownik, który równocześnie prowadzi własną firmę. Zleceniodawca albo nakładca opłaca z umowy zlecenia składki na ubezpieczenia społeczne tylko wówczas, gdy przychód pracownika jest niższy w przeliczeniu na miesiąc od minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 9 ust. 1a ustawy systemowej).

Korzyści

Zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia osoby będącej gdzie indziej pełnoetatowym pracownikiem w trakcie urlopu wypoczynkowego zwalnia z opłacania składek z tytułu zlecenia, ponieważ wynagrodzenie osoby zatrudnionej na pełny etat nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy ma prawo do minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 6 ust. 1 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę). Jeżeli pracownik w przeliczeniu na miesiąc otrzymuje wynagrodzenie za pracę równe lub wyższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia, to wykonywana w tym czasie praca na zlecenie, w ramach chałupnictwa czy działalności gospodarczej jest tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 1a ustawy emerytalnej). Z każdego tytułu należy opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

WAŻNE!

Za zleceniobiorcę, chałupnika, prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, który jest zatrudniony również na umowę o pracę z co najmniej minimalnym wynagrodzeniem, należy opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Zleceniodawca i nakładca powinni wiedzieć, czy osoba, która na ich rzecz będzie wykonywać pracę, ma inny tytułu do ubezpieczeń, a jeżeli tak — to jaki oraz od jakiej podstawy wymiaru są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne.

Jeżeli zleceniobiorca jest równocześnie pracownikiem, znaczenie ma wysokość jego wynagrodzenia, tj. czy miesięcznie jest przynajmniej równe lub wyższe od minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 1a ustawy systemowej). Zleceniodawca nie może żądać w tych okolicznościach ujawnienia kwoty wynagrodzenia ze stosunku pracy, może jednak zwrócić się do zleceniobiorcy o złożenie oświadczenia, czy jego wynagrodzenie za pracę jest równe lub wyższe od minimalnego.

Przykładowe oświadczenie zleceniobiorcy o posiadaniu lub nieposiadaniu innego tytułu do ubezpieczeń społecznych

Jeżeli zleceniodawca nie ma pewności, czy zleceniobiorca ma inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, to powinien naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne. Gdy okaże się, że składek nie należało odprowadzać, płatnik może skorygować przesłane do ZUS dokumenty i — wpłacając na konto ZUS — składki pomniejszyć o kwoty nadpłacone wcześniej za zleceniobiorcę.

PRZYKŁAD

Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu złożył pracodawcy wniosek o 19 dni zaległego urlopu wypoczynkowego od 29 marca do 23 kwietnia 2010 r. W trakcie urlopu wykonywał on na rzecz innego przedsiębiorcy umowę o pracę chałupniczą w okresie od 15 do 23 kwietnia 2010 r. Z umowy o pracę otrzymuje miesięczne wynagrodzenie 1900 zł. W interesie chałupnika jest poinformowanie nakładcy, że w przeliczeniu na miesiąc uzyskuje wynagrodzenie za pracę wyższe od minimalnego. Złożył takie oświadczenie nakładcy, dlatego w okresie od 15 do 23 kwietnia z umowy o pracę nakładczą nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Chałupnik podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Gdyby chałupnik nie złożył takiego oświadczenia, nakładca powinien go zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych oraz ubezpieczenia zdrowotnego za okres od 15 do 23 kwietnia 2010 r.

Urlop wypoczynkowy nie jest przerwą w ubezpieczeniach. Pracodawca, który składa za pracownika raport imienny ZUS RCA za miesiąc, kiedy pracownik jest na urlopie wypoczynkowym, wynagrodzenie za urlop dolicza do pozostałych przychodów pracownika. Za miesiąc, w którym pracownik jest na urlopie wypoczynkowym, pracodawca nie składa raportu ZUS RSA, który służy do wykazywania przerwy w ubezpieczeniu.

Zbiegi ubezpieczeń pracownika na urlopie wypoczynkowym

*PW — podstawa wymiaru

**MW — minimalne wynagrodzenie za pracę

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

2. Podstawowy urlop macierzyński i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Podstawowy obowiązkowy urlop macierzyński należy się rodzicowi biologicznemu, a podstawowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego - opiekunowi adopcyjnemu lub rodzicowi zastępczemu (z niewielkimi wyjątkami). W tym czasie otrzymują oni zasiłki macierzyńskie.

Kodeks pracy i ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego... (zwana ustawą zasiłkową) nie zabraniają podejmowania pracy na tych urlopach. Można więc wykonywać dodatkową pracę jako pracownik, zleceniobiorca, chałupnik czy wykonawca dzieła u własnego pracodawcy, u pracodawcy zewnętrznego oraz funkcjonować w czasie tych urlopów jako przedsiębiorca.

Pracownika obowiązuje natomiast zakaz podjęcia pracy w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego lub podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego na podstawie umowy o pracę, z racji której został mu udzielony ten urlop.

WAŻNE!

Podczas podstawowego urlopu macierzyńskiego lub podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownik nie może podjąć pracy na podstawie stosunku pracy, z którego udzielono mu tego urlopu.

Nie ma jednak przeszkód, by dla własnego pracodawcy w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego lub podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownik świadczył usługi na zlecenie, w ramach umowy o dzieło czy działalności gospodarczej.

2.1. Podstawowy urlop macierzyński/na warunkach macierzyńskiego a ubezpieczenia społeczne

Pracownik, który przebywa na podstawowym urlopie macierzyńskim lub na podstawowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie podlega ubezpieczeniom społecznym ze stosunku pracy. Dla tego pracownika tytułem do ubezpieczeń jest pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej).

Za pracownika, który jest na urlopie macierzyńskim lub urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, pracodawca składa co miesiąc w ZUS raport imienny ZUS RSA — o przerwie w ubezpieczeniach z kodem tytułu ubezpieczenia pracownika, czyli 01 10 xx, podając:

● okres tej przerwy,

● kod świadczenia/przerwy 311 — zasiłek macierzyński z ubezpieczenia chorobowego i

● ewentualnie kwotę wypłacanego zasiłku, jeżeli płatnikiem zasiłku jest pracodawca.

Pracodawca jest płatnikiem zasiłków w danym roku kalendarzowym, jeżeli 30 listopada poprzedniego roku zgłaszał do ubezpieczenia chorobowego ponad 20 osób (art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej).

Osoba w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego lub w trakcie podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego podlega tylko ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Podstawą naliczenia składek na te ubezpieczenia jest kwota pobieranego zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 18 ust. 6 ustawy systemowej). Pracownik w tym okresie nie podlega ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu. Za takiego pracownika nie opłaca się również składki na ubezpieczenie zdrowotne, jednak ma on prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej (art. 67 ust. 6 ustawy zdrowotnej). Ani pracodawca, ani ZUS nie nalicza za pracownika będącego w trakcie tych urlopów składek na FP, FGŚP ani FEP.

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należne za okres podstawowego urlopu macierzyńskiego/podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nalicza płatnik zasiłku (zakład uprawniony do wypłaty zasiłków albo ZUS) oraz wykazuje je w imiennym raporcie ZUS RCA z kodem tytułu do ubezpieczeń 12 40 xx — zasiłek macierzyński.

Przepisy sprzyjają osobie, która chce podjąć pracę w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego albo podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego u innego pracodawcy niż ten, u którego korzysta z urlopu. Firma, która zatrudni osobę w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego/podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie ma żadnych ulg, jeżeli osoba ta dodatkowo świadczy pracę w ramach stosunku pracy albo jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej czy spółdzielni kółek rolniczych (art. 9 ust. 1d ustawy systemowej). W takiej sytuacji podlega ona ubezpieczeniom z obu tytułów:

● z zasiłku macierzyńskiego — emerytalnemu i rentowym,

● ze stosunku pracy — społecznym i zdrowotnemu.

PRZYKŁAD

Pracownica jest od 15 lutego 2010 r. na 20-tygodniowym podstawowym urlopie i zasiłku macierzyńskim. Jednocześnie w okresie od 1 marca do 30 kwietnia 2010 r. w trakcie urlopu macierzyńskiego pracuje w innej firmie na 1/2 etatu. Obydwaj pracodawcy zgłosili ją do ubezpieczeń społecznych:

● firma, w której jest na urlopie macierzyńskim, nadal nalicza za nią składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego,

● firma, w której wykonuje pracę na 1/2 etatu, od wynagrodzenia opłaca składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne na ogólnych zasadach.

Pracownika w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego albo podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego opłaca się natomiast zatrudnić na umowę zlecenia czy o pracę nakładczą, choćby u własnego pracodawcy. Osoba w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego jest zwolniona ze składek na ubezpieczenia społeczne również z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, opłaca tylko składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jest zasiłek macierzyński, a z prowadzonej działalności oraz z wymienionych umów cywilnych (bez względu na to, czy zostały zawarte z pracodawcą czy nie) może przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 1c ustawy systemowej). Obowiązkowe z dodatkowej pracy zawsze jest ubezpieczenie zdrowotne (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, lit. c, lit. d, lit. e i art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

PRZYKŁAD

Pracownica zakładu, który zatrudnia ponad 100 pracowników, jest na 20-tygodniowym podstawowym urlopie macierzyńskim. W trakcie udzielonego urlopu wykonuje pracę na zlecenie dla innej firmy. Pracodawca, u którego przebywa na podstawowym urlopie macierzyńskim, nadal nalicza i wykazuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od zasiłku macierzyńskiego (kobieta nie podlega z tego tytułu ubezpieczeniu zdrowotnemu). Zleceniodawca musi odprowadzać za tę osobę składkę zdrowotną z umowy zlecenia. Zawarta umowa zlecenia jest w tym przypadku tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorczyni może, na swój wniosek zgłoszony zleceniodawcy, zostać objęta dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu umowy zlecenia. Jeżeli złoży taki wniosek, zostanie zgłoszona do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego. Nie może z umowy zlecenia przystąpić do ubezpieczenia chorobowego (takie prawo nie przysługuje przy dobrowolnych ubezpieczeniach emerytalnym i rentowych).

Pracownik w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w ubezpieczeniach społecznych nie jest traktowany jak pracownik.

Korzyści

Od wynagrodzenia z umowy zlecenia zawartej z pracownikiem w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego/podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego składki na ubezpieczenia społeczne są dobrowolne.

Jeżeli pracownik zatrudnia się na zlecenie lub umowę o dzieło w firmie, gdzie przebywa na podstawowym urlopie macierzyńskim/podstawowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, płatnik składek nie sumuje przychodów z umów cywilnych z przychodami ze stosunku pracy i nie oskładkowuje ich łącznie. Tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jest wtedy zasiłek macierzyński, a umowa zlecenia — tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (art. 9 ust. 1c ustawy systemowej). Z wynagrodzenia od umowy zlecenia płatnik nalicza składkę zdrowotną. Umowa o dzieło jest w tym przypadku zwolniona ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wynagrodzenie z umowy o dzieło zawartej z pracodawcą w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego/podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego jest zwolnione ze składek.

WAŻNE!

Samodzielna umowa o dzieło nie jest tytułem ani do dobrowolnych, ani do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego.

PRZYKŁAD

W trakcie podstawowego urlopu na zasadach urlopu macierzyńskiego pracownica wykonuje drobne zlecenie dla pracodawcy (rodzajowo inne niż jej pracownicze obowiązki). Pracodawca wciąż ustala za nią składki emerytalne i rentowe od kwoty wypłaconego zasiłku macierzyńskiego. Od wynagrodzenia z umowy zlecenia płatnik składa za nią za każdy miesiąc raport ZUS RZA (po wcześniejszym zgłoszeniu na ZUS ZZA), naliczając i opłacając tylko składkę zdrowotną.

Zbiegi ubezpieczeń pracownika na podstawowym urlopie macierzyńskim/podstawowym urlopie na warunkach macierzyńskiego

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

3. Dodatkowy urlop macierzyński i urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Obowiązujące od 1 stycznia 2010 r. dodatkowe dobrowolne urlopy macierzyńskie i dodatkowe urlopy na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługują zaraz po wyczerpaniu pełnych urlopów podstawowych (art. 182¹ § 2 Kodeksu pracy). Osoby, które na nich przebywają, otrzymują zasiłki macierzyńskie.

Pracownik na dodatkowym urlopie macierzyńskim lub na dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego ma prawo podjąć pracę w charakterze pracownika, chałupnika, zleceniobiorcy, wykonawcy dzieła czy menedżera kontraktowego u swojego macierzystego pracodawcy oraz u innego pracodawcy. Nie ma też przeciwwskazań do prowadzenia przez niego działalności gospodarczej.

Pracownik na dodatkowym urlopie macierzyńskim albo na dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego może także łączyć wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę w zmniejszonym wymiarze w macierzystej firmie z wykorzystywaniem tego dodatkowego urlopu (art. 182¹ § 4 i § 5 w zw. z art. 183 § 4 Kodeksu pracy). W tym celu składa pracodawcy wniosek, najpóźniej na 7 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia zatrudnienia w obniżonym wymiarze, wskazując:

● zmniejszony wymiar czasu pracy — maksymalnie może pracować na 1/2 etatu,

● okres takiej pracy pokrywający się z dodatkowym urlopem macierzyńskim bądź dodatkowym urlopem na warunkach macierzyńskiego albo krótszy.

Pracodawca musi zaakceptować prawidłowo zgłoszony wniosek pracownika o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Pracownik pracuje wówczas na odpowiedniej cząstce etatu, a przez resztę wymiaru czasu pracy odbiera dodatkowy urlop macierzyński lub dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Osoba łącząca pracę z dodatkowym urlopem macierzyńskim bądź z dodatkowym urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego należy do grupy pracowników najbardziej chronionych przed utratą pracy. Rozstanie z nią jest dopuszczalne wyłącznie w razie likwidacji lub upadłości pracodawcy albo w trybie natychmiastowym z jej winy (art. 177 w zw. z art. 182¹ § 6 i art. 183 § 4 Kodeksu pracy). W przypadku zwolnienia dyscyplinarnego, na zwolnienie w tym trybie pracownika przepisy wymagają wcześniejszej zgody zakładowej organizacji związkowej.

Nie ma również przeciwwskazań, by pracownik korzystający z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego zawarł drugą umowę o pracę z własnym pracodawcą, ale dotyczącą innego rodzaju pracy. Dotyczy to również pracowników, którzy łączą pracę na podstawie pierwszej umowy o pracę z korzystaniem z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

3.1. Dodatkowy urlop macierzyński i na warunkach macierzyńskiego a ubezpieczenia społeczne

Do pracownika, który podejmuje się płatnych zajęć na dodatkowym urlopie macierzyńskim albo dodatkowym urlopie na warunkach macierzyńskiego, stosujemy zasady dotyczące ustalania obowiązku ubezpieczeń przy podstawowych urlopach, z dwoma wyjątkami.

Pierwszy wyjątek. Jeżeli pracownik w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wykonuje inną umowę o pracę (niż ta, z której przebywa na urlopie) lub ma status członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych, to podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów (art. 9 ust. 1d ustawy systemowej).

Drugi wyjątek. Pracownik w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może wykonywać pracę u swojego pracodawcy na podstawie umowy o pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy (art. 182¹ § 4 i 5 w zw. z art. 183 § 4 Kodeksu pracy i art. 9 ust. 6 ustawy systemowej). W tym przypadku pracodawca równocześnie za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i za okres zatrudnienia wypłaca pracownikowi zasiłek macierzyński i wynagrodzenie za pracę.

PRZYKŁAD

Pracownica zatrudniona na pełny etat kończy podstawowy urlop na warunkach macierzyńskiego 15 kwietnia 2010 r. Złożyła pracodawcy 6 kwietnia 2010 r. dwa wnioski:

● jeden o udzielenie 2 tygodni dodatkowego urlopu na zasadach macierzyńskiego od 16 do 29 kwietnia 2010 r.,

● drugi o połączenie w tym okresie pracy na 1/2 etatu z wykorzystywaniem dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

W trakcie łączenia dodatkowego urlopu na zasadach urlopu macierzyńskiego z pracą u pracodawcy, który udzielił urlopu, pracownica jest objęta ubezpieczeniami z obu tytułów, czyli z:

● tytułu pobierania zasiłku na warunkach macierzyńskiego — ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz

● umowy o pracę na 1/2 etatu — ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym.

Za kwiecień 2010 r. pracodawca prześle za pracownicę do ZUS następujące raporty imienne:

● ZUS RCA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx, wykazując składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotną od przychodów, które otrzymała z umowy o pracę,

● ZUS RCA z kodem tytułu do ubezpieczeń 12 40 xx, naliczając składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty zasiłku macierzyńskiego oraz

● ZUS RSA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx, podając okres od 1 do 29 kwietnia 2010 r., kod świadczenia/przerwy 311 — zasiłek macierzyński z ubezpieczenia chorobowego oraz kwotę tego zasiłku.

Pracownik, który w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/dodatkowego urlopu na warunkach macierzyńskiego pracuje na umowę zlecenia, umowę o pracę chałupniczą albo otwiera firmę, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy cywilnej czy prowadzonej działalności. Zlecenie, umowa o pracę chałupniczą czy działalność jest tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 1c ustawy systemowej).

Pracownik na dodatkowym urlopie macierzyńskim/dodatkowym urlopie na warunkach macierzyńskiego, który wykonuje zlecenie czy umowę o dzieło dla pracodawcy, który udzielił mu tego urlopu, nie jest w prawie ubezpieczeń społecznych traktowany jak własny pracownik. Pracodawca zgłasza taką osobę ze zlecenia do odrębnego ubezpieczenia zdrowotnego i odprowadza obowiązkowo tylko składkę zdrowotną, a do ubezpieczeń społecznych — jeżeli ta osoba złoży taki wniosek. Przez cały czas pracodawca, który udzielił dodatkowego urlopu, opłaca składki emerytalną i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. W tym przypadku najbardziej korzystną dla pracodawcy formą zatrudnienia jest umowa o dzieło. Umowa o dzieło w tym przypadku nie jest tytułem do ubezpieczeń.

Korzyści

Pracodawca, który z pracownikiem w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego/dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego zawarł umowę o dzieło, nie opłaca od wynagrodzenia z tej umowy składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Szczególny sposób postępowania dotyczy przypadku połączenia pracy z dodatkowym urlopem macierzyńskim/urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego i wykonywanie na rzecz pracodawcy umowy zlecenia albo umowy o dzieło. W prawie ubezpieczeń społecznych umowę cywilną należy traktować jak umowę o pracę. W tym przypadku pracodawca sumuje wynagrodzenie z umowy o pracę i z umowy cywilnej, oskładkowuje je łącznie i wykazuje w imiennym raporcie ZUS RCA z kodem pracowniczym - 01 10 xx.

PRZYKŁAD

Pracownica od 29 marca do 11 kwietnia 2010 r. była na dodatkowym urlopie macierzyńskim i w trakcie tego urlopu wykonywała pracę w firmie na 1/3 etatu jako młodsza księgowa (art. 182¹ § 4 i 5 Kodeksu pracy). Jednocześnie zatrudniła się u swojego pracodawcy na zlecenie na okres od 30 marca do 3 kwietnia 2010 r. na sprzątanie pomalowanych magazynów. Pracownica podlega ubezpieczeniom:

●emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego,

● wszystkim społecznym i zdrowotnemu jako pracownik z tytułu umowy o pracę i zlecenia.

Za kwiecień pracodawca składa za nią następujące raporty imienne:

● ZUS RCA z kodem tytułu 01 10 xx, wykazując wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne naliczone od zsumowanego wynagrodzenia z pracy i ze zlecenia wypłaconego w kwietniu 2010 r. Za pracownicę — zleceniobiorczynię należy opłacić również składkę na FGŚP (gdy płatnik jest przedsiębiorcą) i na FP od sumy przychodów z pracy na 1/3 etatu i ze zlecenia - jeśli była ona co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia,

● ZUS RCA z kodem tytułu 12 40 xx, naliczając składki emerytalną i rentowe od kwoty wypłaconego w kwietniu 2010 r. zasiłku macierzyńskiego,

● ZUS RSA z kodem tytułu 01 10 xx, podając okres od 1 do 11 kwietnia 2010 r., kod świadczenia/przerwy 311 — zasiłek macierzyński z ubezpieczenia chorobowego oraz kwotę wypłaconego zasiłku.

Zbiegi tytułów ubezpieczeń pracownika na dodatkowym urlopie macierzyńskim/dodatkowym urlopie na warunkach macierzyńskiego

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

4. Urlop wychowawczy

W czasie urlopu wychowawczego przepisy pozwalają pracownikowi na pracę dla dotychczasowego lub innego pracodawcy albo na inną działalność, pod warunkiem że nie przeszkadza to w osobistym sprawowaniu opieki nad dzieckiem (art. 186² § 1 Kodeksu pracy). Pracownik może więc podjąć pracę w czasie urlopu wychowawczego np. na zlecenie, na umowę o pracę na część etatu, pracę chałupniczą, o dzieło czy prowadzić własną działalność gospodarczą.

Macierzysty pracodawca nie może wyciągać wobec pracownika żadnych konsekwencji za to, że dorabia on w czasie urlopu wychowawczego w niewielkim wymiarze. Nie może mu zatem wypowiedzieć umowy o pracę czy zwolnić dyscyplinarnie. Jest jednak jeden wyjątek w tym zakresie. Jeśli pracodawca dowie się o dodatkowym zajęciu, ma prawo odwołać pracownika z urlopu wychowawczego po stwierdzeniu, że trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W takiej sytuacji pracodawca może mu nakazać powrót do pracy najpóźniej w ciągu 30 dni od zasięgnięcia takiej informacji i nie wcześniej niż po 3 dniach od daty wezwania (art. 186² § 2 Kodeksu pracy).

Pracownik ma alternatywę. Może kontynuować pracę w wymiarze czasu pracy zredukowanym najwyżej do 1/2 etatu przez okres, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego (art. 186⁷ Kodeksu pracy). Składa w tym celu wniosek o obniżenie wymiaru etatu, a pracodawca musi ten wniosek uwzględnić. Mimo że w takim przypadku pracownik nie przebywa na urlopie wychowawczym, podlega ochronie przed zwolnieniem z pracy (art. 186⁸ Kodeksu pracy).

Zakład pracy nie ma prawa rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę od dnia zgłoszenia wniosku o zmniejszenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Zakończenie współpracy stron jest dopuszczalne wyłącznie w razie upadłości lub likwidacji firmy albo z powodów dyscyplinarnych (art. 186⁷ Kodeksu pracy).

Nie ma przeszkód, aby pracownik wykonujący pracę w zredukowanym wymiarze czasu pracy przez okres ewentualnego urlopu wychowawczego, zatrudnił się dodatkowo u innego pracodawcy.

4.1. Dorabianie na urlopie wychowawczym a ubezpieczenia społeczne

Pracownik w trakcie urlopu wychowawczego nie podlega ubezpieczeniom społecznym ze stosunku pracy. Dla tej osoby tytułem do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i ubezpieczenia zdrowotnego jest urlop wychowawczy. Pracodawca składa za pracownika w trakcie urlopu wychowawczego raporty imienne o przerwie w ubezpieczeniach ZUS RSA:

● z kodem 01 10 xx,

● wpisując okres przerwy oraz

● kod świadczenia/przerwy 121 — urlop wychowawczy.

Pracownik w trakcie urlopu wychowawczego nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, jeżeli (art. 9 ust. 6 ustawy systemowej i art. 66 ust. 1 pkt 32 ustawy zdrowotnej):

● ma ustalone prawo do emerytury lub renty oraz

● ma inny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, np. umowę o pracę, umowę zlecenia, działalność gospodarczą.

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w okresie urlopu wychowawczego są finansowane przez budżet państwa. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracodawca nalicza od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę — w 2010 r. 1317 zł. Jeżeli pracownik nie był na urlopie wychowawczym przez pełny miesiąc, to składki na ubezpieczenia społeczne nalicza się proporcjonalnie do dni przebywania na urlopie wychowawczym. Natomiast składkę na ubezpieczenie zdrowotne pracodawca nalicza i wykazuje w ZUS RCA zawsze od kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, czyli od kwoty 520 zł. Nie ma znaczenia, czy pracownik był na urlopie przez cały miesiąc czy jeden dzień w miesiącu. Pracodawca ma obowiązek wykazać w raporcie ZUS RCA za pracownika podstawę wymiaru i kwoty składek na ubezpieczenia, z kodem tytułu 12 11 xx.

Jeżeli pracownik zaczyna w trakcie urlopu wychowawczego pracę zarobkową, np. na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia albo prowadzi działalność gospodarczą, to tytułem do ubezpieczeń społecznych jest właśnie ta praca czy działalność, a nie urlop wychowawczy. O podjęciu dodatkowego zajęcia, które jest tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych albo o prawie do emerytury/renty pracownik ma obowiązek powiadomić pracodawcę (art. 36 ust. 2a ustawy systemowej).

PRZYKŁAD

Pracownik w trakcie urlopu wychowawczego podpisał umowę o pracę chałupniczą z inną firmą niż ta, w której jest na urlopie. Pracownik ma obowiązek powiadomić o tym pracodawcę, który na podstawie tej informacji nie będzie naliczał składek emerytalnych, rentowych i zdrowotnych z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Pracownik jest objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami z umowy o pracę nakładczą. Nakładca musi za niego odprowadzać składki na ubezpieczania emerytalne, rentowe (chałupnik nie podlega ubezpieczeniu wypadkowemu — art. 12 ust. 2 ustawy systemowej), zdrowotne, na FGŚP (jeżeli jest przedsiębiorcą) i ewentualnie na FP. Składka na ubezpieczenie chorobowe za chałupnika jest dobrowolna.

Jeżeli pracownik w trakcie urlopu wychowawczego wykonuje umowę zlecenia albo umowę o dzieło na rzecz firmy, która udzieliła mu urlopu, nie jest traktowany w prawie ubezpieczeń społecznych jak własny pracownik. Nie podlega wówczas ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jest umowa zlecenia, z tytułu której zleceniodawca — zakład pracy zgłasza tę osobę do ubezpieczeń na formularzu ZUS ZUA z kodem 04 11 xx. Jeżeli pracownik w trakcie urlopu wychowawczego wykonuje pracę na rzecz pracodawcy na podstawie umowy o dzieło, to wynagrodzenie z tej umowy jest zwolnione ze składek.

Wyjątkowo w prawie ubezpieczeń społecznych jest traktowana sytuacja pracownika, który kontynuuje pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy przez okres, w jakim mógłby korzystać z urlopu wychowawczego i jednocześnie świadczy dla macierzystej firmy pracę na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Osobę tę traktujemy jak pracownika ze wszystkimi konsekwencjami. Wynagrodzenie z części etatu należy zsumować z przychodem z umowy zlecenia/umowy o dzieło. Od łącznych przychodów płatnik - pracodawca nalicza składki i rozlicza w jednym raporcie ZUS RCA z pracowniczym kodem - 01 10 xx.

Zbiegi ubezpieczeń pracownika na urlopie wychowawczym

* W tym okresie pracownik nie przebywa na urlopie wychowawczym i nie podlega ubezpieczeniom z tytułu tego urlopu, lecz kontynuuje pracę w zmniejszonym wymiarze w trakcie przysługującego urlopu wychowawczego.

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

5. Urlop bezpłatny

Wyróżniamy dwa rodzaje urlopów bezpłatnych:

● ogólne (art. 174 Kodeksu pracy),

● szczególne, udzielane w jakimś celu, np. podjęcia pracy u innego pracodawcy (art. 174¹ Kodeksu pracy oraz pragmatyki służbowe).

Pracownik ma prawo zacząć dodatkową pracę w ramach umowy o pracę, zlecenia, o dzieło czy o pracę chałupniczą albo otworzyć firmę podczas ogólnego urlopu bezpłatnego (art. 174 Kodeksu pracy). Dorywcze zajęcia wolno mu realizować zarówno dla pracodawcy macierzystego, jak i innego pracodawcy. Nie dotyczy to pracy, z tytułu której przebywa na urlopie bezpłatnym. Przy udzielaniu ogólnego urlopu bezpłatnego na dłużej niż 3 miesiące strony mogą przewidzieć ważne przyczyny uzasadniające odwołanie z urlopu bezpłatnego (art. 174 § 3 Kodeksu pracy). Nie jest dopuszczalne odwołanie z tego urlopu z powodu wykonywania jakiejkolwiek pracy na rzecz obcego przedsiębiorcy. Byłoby to niezgodne z zasadą swobody podejmowania pracy. Bez wątpienia do względów usprawiedliwiających odwołanie przez pracodawcę z urlopu bezpłatnego należy dłuższe świadczenie pracy na stałe w pełnym wymiarze czasu pracy dla innego podmiotu. Pracodawca, który udzielił urlopu, słusznie może wówczas obawiać się "zawłaszczenia" pracownika i ma prawo zadbać o swoje interesy.

PRZYKŁAD

Pracownik przebywa na rocznym urlopie bezpłatnym udzielonym na podstawie art. 174 Kodeksu pracy. W trakcie negocjacji z pracodawcą uzgodnili, że pracodawca będzie mógł go odwołać w razie zatrudnienia się przez pracownika:

● na jakiejkolwiek podstawie prawnej w firmie prowadzącej działalność konkurencyjną wobec pracodawcy (przy czym sprecyzowali pojęcie działalności konkurencyjnej),

● na podstawie stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy,

● na podstawie stosunku pracy na pełny etat.

Takie postanowienia są zgodne z prawem, gdyż pracodawca słusznie zabezpiecza się w ten sposób przed stratą pracownika, na którym mu zależy.

Wątpliwości budzi natomiast możliwość dorabiania przez pracowników przebywających na szczególnych urlopach bezpłatnych. Jest to na pewno dopuszczalne na urlopie bezpłatnym udzielonym w celu świadczenia pracy dla innej firmy na podstawie art. 174¹ Kodeksu pracy. W tym przypadku Kodeks pracy nie pozwala stronom na sprecyzowanie okoliczności motywujących odwołanie z urlopu.

Jeśli więc pracodawca zdecydował się już na udzielenie takiego urlopu razem z innym pracodawcą i pracownikiem, nie pozostaje mu nic innego, jak czekać na powrót pracownika do pracy. Macierzysty pracodawca musi również akceptować pozostałe odpłatne zajęcia pracownika.

Co do podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez osobę przebywającą na którymś z pozostałych szczególnych urlopów bezpłatnych, specjaliści są podzieleni. Pewne ograniczenia wynikają z odrębnych ustaw, co przedstawiamy na następnej stronie.

Zakazy aktywności zawodowej podczas szczególnych urlopów bezpłatnych

5.1. Dorabianie na urlopie bezpłatnym a ubezpieczenia społeczne

Pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego nie podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu ani ze stosunku pracy, ani z tytułu przebywania na urlopie bezpłatnym. Pracodawca, który udzielił urlopu bezpłatnego, nie wyrejestrowuje pracownika na czas tego urlopu z pracowniczych ubezpieczeń. Równocześnie nie opłaca za pracownika w tym okresie żadnych składek. Nie ma znaczenia rodzaj udzielonego urlopu bezpłatnego (ogólny czy celowy).

W trakcie urlopu bezpłatnego stosunek pracy jest zawieszony. Pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia. Co miesiąc za pracownika na urlopie bezpłatnym pracodawca składa raport imienny ZUS RSA o przerwach w ubezpieczeniach:

● z kodem 01 10 xx,

● okresem przerwy i

● kodem świadczenia/przerwy 111 — urlop bezpłatny.

Jeżeli pracownik w trakcie urlopu bezpłatnego podpisuje umowę o pracę, umowę zlecenia, umowę o pracę chałupniczą lub prowadzi działalność gospodarczą, jedynym tytułem do ubezpieczeń jest umowa o pracę, umowa cywilna lub działalność gospodarcza. W okresie urlopu bezpłatnego pracodawca, zleceniodawca, nakładca albo osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą opłaca składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

PRZYKŁAD

Pracownik przez cały 2010 r. jest na urlopie bezpłatnym. Jednocześnie w trakcie urlopu bezpłatnego kontynuuje pracę w swojej prywatnej firmie, realizując projekty aranżacji ogrodów. Pracodawca przekazuje za pracownika co miesiąc do ZUS raporty ZUS RSA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 00. Natomiast pracownik wyrejestrował się w ZUS od 1 stycznia 2010 r. z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu działalności gospodarczej i zgłosił się od 1 stycznia 2010 r. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego i dobrowolnego chorobowego. Pracownik — przedsiębiorca złożył za styczeń 2010 r. za siebie deklarację rozliczeniową ZUS DRA z kodem tytułu 05 40 00 (wolny zawód), naliczając składki emerytalną, rentową, chorobową, wypadkową, zdrowotną i na FP. Za kolejne miesiące 2010 r. pracownik — przedsiębiorca nie przesyła do ZUS kolejnych deklaracji ZUS DRA. Co miesiąc opłaca za siebie składki.

Pracownik, któremu pracodawca udzielił urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy dla innej firmy (art. 174¹ Kodeksu pracy), jest objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym ze stosunku pracy, w ramach którego czynnie świadczy pracę. Zakład pracy, który udzielił pracownikowi urlopu bezpłatnego, nadal składa za pracownika raporty imienne ZUS RSA z:

● kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx,

● liczbą dni przerwy w ubezpieczeniu oraz

● kodem świadczenia/przerwy 111.

Pracownik na urlopie bezpłatnym nie jest traktowany tak jak własny pracownik. Jeżeli zdecyduje się pracować w tym okresie u pracodawcy na umowę zlecenia czy o dzieło, pracodawca nadal przekazuje za niego raporty ZUS RSA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx (pracownik) i kodem świadczenia/przerwy 111. Pracodawca powinien go zgłosić do ZUS jako zleceniobiorcę i składać co miesiąc — przez cały czas wykonywania zlecenia i pozostawania na urlopie bezpłatnym — raporty imienne ZUS RCA z kodem tytułu do ubezpieczeń 04 11 xx. W tym przypadku umowa o dzieło nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych.

Zbiegi ubezpieczeń pracownika na urlopie bezpłatnym

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

6. Urlop dla poratowania zdrowia

Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na stałe w pełnym wymiarze zajęć po przepracowaniu w szkole co najmniej 7 lat w celu zaleconego leczenia maksymalnie rok jednorazowo, a w całej karierze — 3 lata. W tym okresie nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wysługę lat oraz ewentualnie inne świadczenia pracownicze, w tym dodatki socjalne (art. 73 Karty Nauczyciela). Nauczyciel akademicki, zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć od minimum 5 lat na danej uczelni, ma prawo do najwyżej 6 miesięcy płatnego urlopu dla poratowania zdrowia jednorazowo, a łącznie do 2 lat (art. 134 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym).

Przepisy precyzyjnie wskazują rodzaj pracy zakazanej w trakcie urlopów dla poratowania zdrowia. Nauczyciel w trakcie urlopu dla poratowania zdrowia w ogóle nie może rozpocząć stosunku pracy i działalności zarobkowej. Stwierdzenie podjęcia pracy przez dyrektora placówki, która zatrudnia nauczyciela, usprawiedliwia odwołanie nauczyciela z urlopu zdrowotnego (art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela). Większą swobodę ma nauczyciel akademicki korzystający z urlopu dla poratowania zdrowia, któremu nie wolno wykonywać pracy w ramach stosunku pracy ani prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek (art. 134 ust. 10 ustawy o szkolnictwie wyższym), ale wolno np. dokonywać odczytów czy wykładów na podstawie umowy o dzieło oraz wykonywać usługi na zlecenie.

6.1. Dorabianie na urlopie dla poratowania zdrowia a ubezpieczenia społeczne

Urlop dla poratowania zdrowia nie jest przerwą w ubezpieczeniach, a nauczyciel i nauczyciel akademicki w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia mają prawo do wynagrodzenia. Płatnik składek przekazując co miesiąc raporty miesięczne za nauczyciela oznacza je jak raporty pracownicze — 01 10 xx.

Nauczyciel akademicki, który w trakcie urlopu dla poratowania zdrowia wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia dla innego podmiotu niż pracodawca, podlega z tego tytułu:

● obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu — jeżeli wynagrodzenie ze stosunku pracy (w czasie urlopu dla poratowania zdrowia) jest niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 9 ust. 1a ustawy systemowej),

● dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym i obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu — jeżeli wynagrodzenie ze stosunku pracy (w czasie urlopu dla poratowania zdrowia) jest równe lub wyższe od minimalnego.

Jeżeli nauczyciel wykonuje pracę na podstawie umowy o dzieło dla zakładu pracy innego niż ten, w którym jest zatrudniony, to w trakcie urlopu dla poratowania zdrowia od tej umowy nie nalicza się składek.

Zbiegi ubezpieczeń nauczyciela akademickiego przebywającego na urlopie dla poratowania zdrowia

*PW — podstawa wymiaru

**MW — minimalne wynagrodzenie za pracę

O — ubezpieczenie obowiązkowe

D — ubezpieczenie dobrowolne

N — nie podlega ubezpieczeniu

Dorabianie na urlopach a prawo podatkowe

Fakt podejmowania przez pracownika pracy zarobkowej podczas jakiegokolwiek urlopu nie zmienia jego statusu podatnika podatku dochodowego od osób fizycznych — ani nie zwiększa, ani nie zmniejsza jego obciążenia z tego tytułu. Dzieje się tak dlatego, że każde źródło zarobkowe płatnik rozlicza z podatku odrębnie, stosując osobne koszty uzyskania przychodu. Wyjątkiem jest miesięczna kwota zmniejszająca zaliczkę na podatek dochodowy, którą w danym miesiącu wolno potrącić tylko raz i to wyłącznie na wniosek pracownika. W tym celu zatrudniony składa pracodawcy przed pierwszą wypłatą w roku kalendarzowym oświadczenie na druku PIT-2, deklarując, że nie otrzymuje:

● emerytury ani renty za pośrednictwem płatnika,

● dochodów z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną,

● dochodów, od których jest zobowiązany sam opłacać zaliczki na podatek dochodowy, np. działalność gospodarcza, najem,

● świadczeń pieniężnych od organu zatrudnienia lub od biura terenowego FGŚP

oraz, że ten właśnie zakład jest właściwy do zmniejszania zaliczek o 46,33 zł miesięcznie (art. 32 ust. 3 updof).

Oświadczenie PIT-2 mogą składać pracownicy i chałupnicy. Jeśli podczas urlopu dodatkowo pracują w innej firmie i chcą zmienić płatnika stosującego kwotę zmniejszającą podatek, muszą:

● powiadomić dotychczasowego, aby zaprzestał potrącania kwoty 46,33 zł,

● złożyć kolejnemu płatnikowi (pracodawcy lub nakładcy) nowy Pit-2 przed pierwszą wypłatą.

Miesięczna kwota zmniejszająca zaliczkę na podatek dochodowy nie przysługuje zleceniobiorcom i osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą.

PRZYKŁAD

Pracownik został zatrudniony na zlecenie u własnego pracodawcy, któremu w styczniu 2010 r. złożył PIT-2. Pracodawca rozlicza go odrębnie ze stosunku pracy według skali podatkowej, zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu (111,25 zł miesięcznie) i miesięcznej kwoty zmniejszającej podatek. Do wynagrodzenia ze zlecenia pracodawca stosuje koszty uzyskania przychodu 20% i nie potrąca miesięcznej kwoty obniżającej podatek.

PRZYKŁAD

Pracownik korzysta z rocznego urlopu bezpłatnego, dorabiając w tym okresie na umowę o pracę nakładczą w innej firmie niż macierzysty zakład pracy. Pracodawca potrącał mu kwotę 46,33 zł miesięcznie (nie w trakcie urlopu bezpłatnego). Aby nakładca stosował tę ulgę licząc podatek od wynagrodzenia z chałupnictwa, osoba ta powinna złożyć nakładcy PIT-2 przed pierwszą wypłatą.

● art. 30 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458),

● art. 19 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),

● art. 80 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.),

● art. 29 ust. 1, art. 30, art. 33, art. 34 ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199 ze zm.),

● art. 24b, art. 24e, art. 24f ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.),

● art. 23, art. 24 ust. 2, art. 25a, art. 25b ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.),

● art. 25, art. 26, art. 27a, art. 27b ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.),

● art. 163, art. 167, art. 174, art. 174¹, art. 177, art. 180 § 1, art. 182¹, art. 183 § 1, § 3 i § 4, art. 186, art. 186¹, art. 186⁷, art. 186⁸ Kodeksu pracy,

● art. 73 Karty Nauczyciela,

● art. 129 ust. 1, ust. 2, art. 134 ust. 5, ust. 7, ust. 10 ustawy z 27 lipca 2005 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.),

● art. 6 ust. 1 pkt 19, art. 8 ust. 1-2a, art. 9 ust. 1a-1d i ust. 6, art. 11 ust. 2, art. 36 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),

● załącznik nr 18 "Kody wykorzystywane przy wypełnianiu dokumentów" do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 186, poz. 1444),

● art. 66 ust. 1 pkt 32, art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.),

● art. 29 ust. 7, art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.),

● art. 32 ust. 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307).

Renata Majewska

specjalista w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych