Jakie znaczenie dla pracodawcy ma rozdzielność majątkowa pracownika

Ustanowienie przez pracownika i jego małżonka rozdzielności majątkowej w pewnych okolicznościach może mieć znaczenie dla pracodawcy. Wówczas ewentualne pozyskiwanie przez niego informacji na ten temat jest dopuszczalne i prawnie uzasadnione.

Rozdzielność majątkowa a stosunek pracy

Swoboda pracodawcy w zakresie żądania danych od osób ubiegających się o zatrudnienie oraz pracowników została znacznie ograniczona do informacji wskazanych w art. 22¹ § 1-2 Kodeksu pracy, tj. m.in. dotyczących imienia i nazwiska, imion rodziców, daty urodzenia czy numeru PESEL. Zatem pracodawca może pozyskiwać wyłącznie te dane, których posiadanie jest niezbędne do realizacji samego zatrudnienia lub procesów z nim związanych.

Problematyczną kwestią w tym zakresie jest żądanie od pracownika informacji o jego stosunkach majątkowych. Szczególnymi prawami rządzą się w tej sferze stosunki pracy w służbie publicznej, gdzie często przepisy wprost nakładają na pracownika obowiązek ujawnienia informacji o jego stanie majątkowym. Jednak, pomijając takie sytuacje, rozpatrywanie możliwości pozyskiwania danych o ustroju majątkowym pracownika musi być poprzedzone analizą celów, dla których pracodawca chciałby otrzymać takie informacje.

UWAGA!

Pracodawca nie może pozyskiwać danych o ustroju majątkowym małżonka pracownika odbierającego za niego wynagrodzenie.

Odbieranie wynagrodzenia pracownika przez jego małżonka

Należy przyjąć, że bez względu na ustrój majątkowy (wspólność majątkowa lub rozdzielność) małżonek może odebrać wynagrodzenie za pracę współmałżonka (art. 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Przepis ten dotyczy zarządu majątkiem osobistym drugiego małżonka pozostającego we wspólnym pożyciu, który wskutek przemijającej przeszkody (np. choroby, wyjazdu) nie może zrobić tego osobiście. Warunkiem jest też, aby małżonek-pracownik nie zastrzegł, że sprzeciwia się dokonaniu przez pracodawcę takiej wypłaty. W tej sytuacji zatem nie ma podstaw do pozyskiwania przez pracodawcę informacji dotyczących ustroju majątkowego zatrudnionego pracownika, gdyż nie wpływa to na możliwość odbioru wynagrodzenia przez jego małżonka.

UWAGA!

Pracodawca nie może pozyskiwać informacji dotyczących ustroju majątkowego pracownika do celów przyznania mu świadczeń z zfśs.

Odprawa pośmiertna

Kodeks pracy regulujący prawo do odprawy pośmiertnej i przyznający je małżonkowi pracownika (art. 93 § 4 pkt 1 Kodeksu pracy) nie zawiera dodatkowych wymagań w stosunku do tej osoby (w przeciwieństwie do pozostałych uprawnionych). Należy zatem przyjąć, że samo pozostawanie w związku małżeńskim w dniu śmierci pracownika uprawnia współmałżonka do odprawy pośmiertnej oraz do nabycia praw majątkowych ze stosunku pracy (art. 63¹ § 2 Kodeksu pracy). Nie ma natomiast znaczenia dla pracodawcy, jaki małżeński ustrój majątkowy panował między małżonkami przed śmiercią pracownika (zakładając, że nie orzeczono separacji).

PRZYKŁAD

Po śmierci pracownika o wypłatę odprawy pośmiertnej wystąpiła jego małżonka w imieniu własnym oraz ich 5-letniej córki. Jednak pracodawca uznał, że prawo do odprawy ma wyłącznie córka zmarłego i wypłacił kwotę, która odpowiadała połowie odprawy pośmiertnej. Swoją decyzję pracodawca argumentował tym, że między zmarłym pracownikiem a jego żoną istniała rozdzielność majątkowa (pracownik złożył takie oświadczenie poręczając innemu pracownikowi w firmie pożyczkę z zfśs). Postępowanie pracodawcy jest nieuzasadnione, ponieważ ustrój majątkowy małżonków przed śmiercią nie wpływa na prawo do odprawy pośmiertnej.

Bezzwrotne świadczenia z zfśs

Pewne wątpliwości dotyczące pozyskiwania danych o ustroju majątkowym pracownika mogą wystąpić w przypadku udzielania świadczeń z zfśs. Przy przyznawaniu świadczeń z funduszu pracodawca powinien kierować się kryterium socjalnym (wyrok SN z 20 czerwca 2012 r., I UK 140/12; OSNP 2013/13-14/160), a tym samym uwzględniać sytuację rodzinną, życiową i materialną pracownika. Takie działania uprawniają do pozyskiwania od pracownika informacji na temat jego sytuacji materialnej. Szczegółowe zasady przyznawania świadczeń z zfśs ustala regulamin, jednak jego postanowienia nie mogą dopuszczać nieuzasadnionej ingerencji w sprawy prywatne pracownika. Realizacja celów i założeń ustawy o zfśs nie może usprawiedliwiać pozyskiwania dokumentów i oświadczeń dotyczących danych, które nie są potrzebne do uzyskania informacji o sytuacji socjalnej rodziny i które nie gwarantują sprawiedliwego podziału środków z funduszu. Do takich zasadniczo należy zaliczyć informacje na temat ustroju majątkowego uprawnionego pracownika pozostającego w związku małżeńskim.

Nie ulega wątpliwości, że najczęściej stosowaną i powszechnie uznaną metodą oceny sytuacji socjalnej uprawnionych do świadczeń z zfśs jest ustalanie średnich dochodów na członka rodziny. Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2008 r. (II PK 156/07, OSNP 2009/7-8/96) podkreślił, że:

(...) jest to obiektywnie czytelny i miarodajny sposób oceny zasadności ubiegania się o świadczenie z tego funduszu (...).

Zatem pozyskiwanie informacji o dochodach współmałżonka pracownika jest uzasadnione, ale z perspektywy założeń ustawy o zfśs istotne jest, czy małżonkowie prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, a nie jaki ustrój majątkowy panuje między nimi. Do tej sytuacji można zastosować analogicznie wyrok WSA w Warszawie z 13 sierpnia 2010 r. (I SA/Wa 752/10) w sprawie o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego, w którym sąd potwierdził, że rozdzielność majątkowa pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygania o przyznaniu tego świadczenia. Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego polega na współdziałaniu i współpracy małżonków w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu i zaspokajaniu potrzeb (wyrok SN z 2 lutego 1996 r., II URN 56/95; OSNP 1996/16/240). Fakt zameldowania w jednym domu czy mieszkaniu nie przesądza jeszcze o prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego, a więc nie uzasadnia uwzględniania dochodów wszystkich osób mieszkających pod wspólnym adresem (postanowienie NSA z 15 lipca 2008 r., II FZ 263/08).

PRZYKŁAD

Firma przyznała pracownikom bony świąteczno-noworoczne w różnej wysokości, w zależności od wysokości dochodu na jednego członka rodziny. Od pracowników w związkach małżeńskich, którzy oświadczyli, że pozostają w rozdzielności majątkowej, pracodawca nie żądał oświadczeń o wysokości dochodów małżonków, a tym samym nie uwzględniał ich dochodów. Postępowanie pracodawcy należy uznać za nieprawidłowe. Fakt pozostawania przez pracownika w rozdzielności majątkowej nie wpływa na sytuację socjalną rodziny. Pracodawca powinien wziąć pod uwagę wysokość dochodu na osobę pozostającą w gospodarstwie domowym pracownika.

Pożyczki od pracodawcy

Przy udzielaniu pracownikowi pożyczki pozyskanie przez pracodawcę informacji na temat małżeńskiego ustroju majątkowego pracownika może być uzasadnione bez względu na to, czy pożyczka jest udzielana z zfśs (na cele mieszkaniowe), czy ze środków obrotowych pracodawcy. Chodzi bowiem o możliwość egzekwowania należności w razie zaprzestania spłaty długu przez zatrudnionego. Gdyby pracodawca udzielił pożyczki pracownikowi pozostającemu w związku małżeńskim we wspólności majątkowej bez zgody współmałżonka pracownika, to taka czynność byłaby wprawdzie ważna i skuteczna, ale w razie zaprzestania spłaty długu egzekucja mogłaby być prowadzona, co do zasady, wyłącznie z majątku osobistego pracownika (z wyłączeniem majątku wspólnego). Wyrażona natomiast przez małżonka zgoda na tę czynność prawną umożliwia skierowanie egzekucji także do wspólnego majątku małżonków. Jeśli jednak pracownik pozostaje w rozdzielności majątkowej, zgoda małżonka jest niepotrzebna, gdyż pracownik swobodnie i samodzielnie dysponuje swoim majątkiem osobistym, w tym zaciąga zobowiązania.

W takiej sytuacji należy dodatkowo zwrócić uwagę na dwie kwestie, tj.:

● w interesie pracownika jest poinformowanie pracodawcy o rozdzielności majątkowej, gdyż art. 47¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego chroni wierzyciela w sytuacji, gdy ten nie wiedział o ustanowionej przez małżonków rozdzielności;

● w razie pożyczki, która mogłaby być uznana za zobowiązanie zaciągnięte przez pracownika w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, małżonkowie ponoszą solidarnie odpowiedzialność wobec pracodawcy (bez względu na ustrój majątkowy małżonków i samodzielne działanie jednego z nich) (art. 30 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Pracodawca potencjalnym wierzycielem pracownika

Pracodawca może ponieść szkodę przede wszystkim wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków przez pracownika. Chcąc jednak zabezpieczyć swoje ryzyko nie może podejmować wszelkich dopuszczalnych w obrocie środków zabezpieczenia roszczeń (np. żądać od pracownika podpisania weksla in blanco - wyrok SN z 26 stycznia 2011 r., II PK 159/10; OSNP 2012/7-8/87). Potencjalne ryzyko pracodawcy nie uzasadnia też pozyskiwania od pracownika informacji o jego sytuacji majątkowej (choć w tym zakresie można spotkać inne opinie), w tym o ustroju majątkowym pracownika będącego w związku małżeńskim. Pracodawca dokonując doboru pracowników powinien kierować się przede wszystkim kryterium fachowości i zawodowej przydatności, a nie perspektywą zaspokojenia swoich potencjalnych roszczeń wobec pracownika.

Informacje na temat małżeńskiego ustroju majątkowego pracownika podlegają takim samym rygorom, jak wszelkie inne dane pozyskiwane w ramach lub w związku ze stosunkiem pracy. Pracodawca nie powinien zatem pozyskiwać danych dotyczących pracownika, które w świetle prawa wykraczają poza potrzeby wynikające z celu ich zbierania (wyrok NSA z 13 lutego 2014 r., I OSK 2436/12).

Odpowiedzi na pytania Czytelników

Jesteśmy jednostką samorządową. Jeden z naszych pracowników nie ujawnił w oświadczeniu majątkowym informacji o majątku wspólnym małżonków, powołując się na orzeczenie separacji. Czy postępowanie pracownika jest prawidłowe?

Tak. Orzeczenie separacji (zasadniczo wywołuje takie skutki jak orzeczenie rozwodu) znosi obowiązek ujawnienia w składanym oświadczeniu majątkowym informacji o majątku wspólnym małżonków. Taki stan powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 27, art. 29-31, art. 33, art. 41, art. 47, art. 47¹, art. 51¹, art. 54 § 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 788; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1741

● art. 22¹, art. 63¹ § 2, art. 93 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1662

● art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych - j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 592; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1877

Aneta Olędzka

doktor nauk prawnych, praktyk z kilkunastoletnim doświadczeniem z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń i prawa cywilnego