Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich pracowników od 26 kwietnia 2023 r.

Dodatkowo w wyniku omawianej nowelizacji wprowadzono nieznane dotychczas w polskim prawie instytucje, których celem również jest ułatwienie osobom pracującym łączenia pracy zawodowej z opieką nad dzieckiem lub niesamodzielnym członkiem rodziny. Do takich nowych uprawnień należy m.in. urlop opiekuńczy czy zwolnienie od pracy z tytułu działania siły wyższej. Pracownicy uzyskali także możliwość skorzystania z tzw. elastycznej organizacji czasu pracy.

1. Zmiany w urlopie rodzicielskim

Największe zmiany w zakresie uprawnień rodziców w pracy zostały wprowadzone w związku z urlopem rodzicielskim. Przedstawiamy je poniżej.

1.1. Nowy wymiar urlopu rodzicielskiego

Po zmianach w Kodeksie pracy pracownicy - rodzice dziecka - mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

1) 41 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

2) 43 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Zatem wymiar urlopu rodzicielskiego został wydłużony we wskazanych przypadkach o 9 tygodni.

Natomiast zgodnie z nowymi przepisami pracownicy - rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (objętego programem "Za życiem"), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze o 24 tygodnie dłuższym od standardowego urlopu, w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem, tj. w wymiarze do:

1) 65 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

2) 67 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Oprócz wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego w wyniku omawianej nowelizacji Kodeksu pracy nastąpiło również uniezależnienie prawa do urlopu rodzicielskiego od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu (tj. ojciec dziecka może obecnie skorzystać z urlopu rodzicielskiego, mimo że matka dziecka
w dniu porodu nie pozostawała w stosunku pracy lub w ubezpieczeniu chorobowym).

Jednocześnie zgodnie z nowymi przepisami każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z ww. wymiaru urlopu, przy czym prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (jest to nieprzenoszalna część urlopu).

Przepisy dotyczące 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego mają na celu zapewnienie, by 2 miesiące urlopu rodzicielskiego przysługiwały tylko jednemu rodzicowi. Celem tego rozwiązania jest zachęcenie ojców do korzystania z przysługującego im prawa do urlopu rodzicielskiego. W związku z tym nie ma możliwości "przeniesienia" nieprzenoszalnej 9-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego na samotnego rodzica (np. w przypadku śmierci drugiego rodzica czy pozbawienia go praw rodzicielskich). Należy mieć także na względzie, że prawo do urlopu rodzicielskiego może ulec zmianie, ponieważ przedział czasowy na wykorzystanie tego urlopu (do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia) jest stosunkowo długi. Zawsze istnieje możliwość odzyskania przez drugiego rodzica praw rodzicielskich czy uzyskania takich uprawnień przez drugiego rodzica (np. na skutek adopcji dziecka), przez co uzyska on prawo do urlopu rodzicielskiego.

Z urlopu rodzicielskiego mogą nadal jednocześnie korzystać oboje pracownicy - rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiarów, o których mowa powyżej.

W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego drugi rodzic może korzystać z urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego i okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiarów, o których mowa powyżej.

Prawo do wyższego wymiaru urlopu rodzicielskiego mają nie tylko pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie nowelizacji Kodeksu pracy, tj. 26 kwietnia 2023 r., byli uprawnieni do skorzystania z tego urlopu.

W celu objęcia nowymi regulacjami dotyczącymi godzenia życia zawodowego z opieką nad dziećmi jak największej liczby pracowników nowelizacja Kodeksu pracy przyznała prawo do:

● dodatkowej 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu wszystkim pracownikom oraz