Komentarz do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Rozdział 2.

Podleganie ubezpieczeniom społecznym jest uzależnione od rodzaju tytułu do ubezpieczeń. Na jego podstawie ustala się bowiem m.in. rodzaje obowiązkowych i/lub dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. Jeżeli ubezpieczony posiada kilka tytułów ubezpieczeniowych, następuje tzw. zbieg tytułów. Należy wówczas ustalić, z którego tytułu składki na ubezpieczenia społeczne będą opłacane obowiązkowo, a z którego tytułu dobrowolnie.

1. Definicja osoby ubezpieczonej

1.1. Pracownik

Za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej uważa się osobę:

● pozostającą w stosunku pracy (na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę), a także

● wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

W drugim wskazanym przypadku istotny jest fakt, że w wyniku zawarcia umowy cywilnoprawnej między pracodawcą a innym podmiotem (zleceniodawcą) w rezultacie to pracodawca odnosi korzyści z pracy wykonywanej przez pracownika na podstawie umowy zlecenia zawartej z tym innym podmiotem. W obu przypadkach dla celów ubezpieczeń społecznych przychód uzyskiwany z tytułu takiej umowy jest traktowany jako przychód ze stosunku pracy. Płatnikiem składek jest wówczas pracodawca. Wynagrodzenie za pracę oraz z umowy zlecenia należy zsumować i od łącznej kwoty naliczyć i opłacić składki na ubezpieczenia społeczne. W tym przypadku z tytułu umowy zlecenia nie należy dokonywać odrębnego zgłoszenia do ubezpieczeń.

PRZYKŁAD

Robert W. jest zatrudniony w ramach stosunku pracy w agencji reklamowej MC, w której zajmuje się grafiką komputerową. Od 10 marca 2018 r. będzie dodatkowo wykonywał umowę zlecenia w innej firmie, która przygotowuje kampanię w mediach społecznościowych dla agencji reklamowej MC. W ramach umowy zlecenia Robert W. będzie się zajmował m.in. przygotowaniem projektu logo tej kampanii oraz spotów reklamowych. Umowa zlecenia zawarta z inną firmą będzie faktycznie wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, tj. agencji reklamowej MC. W tej sytuacji agencja reklamowa ma obowiązek opłacić składki na ubezpieczenia społeczne za Roberta W. zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu umowy zlecenia. Zleceniodawca nie jest płatnikiem składek w odniesieniu do Roberta W.

Pracownik, który spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.

1.2. Osoba współpracująca

Ubezpieczony, który współpracuje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, jest uważany za osobę współpracującą, jeżeli spełnia łącznie warunki wymienione w poniższym wykresie.

Osoby współpracujące przy prowadzeniu działalności

Przepisy ustawy systemowej nie definiują pojęcia "pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym". Natomiast w orzecznictwie za kryteria decydujące o wspólnym gospodarstwie domowym przyjmuje się wspólny budżet domowy oraz wspólne koszty prowadzenia jednego gospodarstwa domowego dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą i dla osoby współpracującej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 grudnia 2011 r., III AUa 724/11). Jeżeli członkowie rodziny nie zamieszkują razem, nie posiadają wspólnego budżetu domowego, to nie można przyjąć, że prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, tym bardziej gdy każde z nich prowadzi własne, odrębne gospodarstwo domowe i ponosi koszty związane z jego utrzymaniem.

Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej polega na wykonywaniu czynności mających bezpośredni związek z działalnością gospodarczą o charakterze stałym, zorganizowanym lub powtarzającym się, które stanowią istotny wkład w działalność przedsiębiorcy.

Osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności do dnia jej zakończenia (art. 13 pkt 5 ustawy systemowej).

Osobą współpracującą nie może być członek rodziny (wymieniony powyżej), z którym płatnik zawarł umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Natomiast członek rodziny zatrudniony na podstawie umowy o pracę do ustalenia obowiązku ubezpieczeniowego nadal będzie traktowany jako osoba współpracująca. Płatnik składek zgłasza go do ZUS i odprowadza za niego składki z kodem 05 11 xx. Osobą współpracującą nie będzie także członek rodziny, którego płatnik zatrudni na podstawie umowy zlecenia. Taka osoba podlega ubezpieczeniom na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.

PRZYKŁAD

Przedsiębiorca prowadzący biuro rachunkowe zatrudnił swoją córkę na stanowisku księgowej, zawierając z nią umowę o pracę. Córka prowadzi odrębne gospodarstwo domowe, zatem do celów ustalenia tytułu do ubezpieczeń będzie traktowana jako pracownik, gdyż nie spełniła wszystkich warunków określonych dla osoby współpracującej.

1.3. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu ustawy systemowej (art. 8 ust. 6 tej ustawy) uważa się:

● osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub przepisów szczególnych;

● twórcę i artystę, wykonujących działalność twórczą bądź artystyczną na podstawie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców;

● osobę wykonującą wolny zawód:

- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

- z którego przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

● wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

● osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

1.4. Twórca, artysta

Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.

Artystą jest osoba wykonująca zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury.

1.5. Wspólnicy spółek

Status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność mają także wspólnicy: jednoosobowej spółki z o.o. oraz spółek jawnej, partnerskiej i komandytowej.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 3 lutego 2011 r. (II UK 271/10) wskazał, że ustawa systemowa nie wprowadza definicji pojęcia działalności pozarolniczej. Definiuje natomiast podmioty prowadzące pozarolniczą działalność przez wymienienie w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej osób o różnym statusie prawnym. Jak zauważył SN w przywołanym wyroku: "(...) pojęcie »prowadzenie działalności pozarolniczej« jest pojęciem szerszym od działalności gospodarczej określonej w art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 ze zm.). Do pojęcia działalności gospodarczej w powyższym (wąskim) rozumieniu ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych odwołuje się tylko w art. 8 ust. 6 pkt 1, a w pozostałych punktach tego przepisu wymienia osoby nieprowadzące działalności gospodarczej w ścisłym znaczeniu tego pojęcia. Właśnie w kręgu tych osób znajduje się w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., który jest objęty obowiązkiem ubezpieczenia bez względu na fakt prowadzenia działalności gospodarczej".

Celem przywołanego przez SN przepisu było rozszerzenie obowiązku ubezpieczenia społecznego w przypadku wspólników jednoosobowych spółek z o.o., aby nie musieli oni w celu objęcia ubezpieczeniem zawierać umów z własną spółką. W związku z tym obowiązek ubezpieczenia wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. powiązany jest jedynie z posiadaniem przez niego takiego statusu prawnego, a nie z prowadzeniem działalności gospodarczej.

2. Tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych

Ustawa systemowa wymienia tytuły do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi ze względu na określony rodzaj aktywności zawodowej. Wyliczenie to ma charakter katalogu zamkniętego - oznacza to, że osoba wykonująca działalność zarobkową niewymienioną jako tytuł ubezpieczenia emerytalnego i rentowych w art. 6 ustawy systemowej nie podlega obowiązkowi tych ubezpieczeń.

PRZYKŁAD

Antoni K. został powołany na członka zarządu spółki z o.o. na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych. Swoją funkcję pełni wyłącznie na podstawie aktu powołania, bez zawierania dodatkowej umowy na wykonywanie czynności w zarządzie. Uchwałą udziałowców przyznano mu wynagrodzenie miesięczne w wysokości 23 000 zł. Ponieważ ustawa systemowa nie wskazuje powołania w skład zarządu spółki prawa handlowego jako tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, więc Antoni K. nie podlega ubezpieczeniom z tytułu pełnienia funkcji w zarządzie, a jego wynagrodzenie nie podlega oskładkowaniu.

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in.:

● pracownikami (z wyłączeniem prokuratorów),

● osobami wykonującymi pracę nakładczą,

● osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

● osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,

● posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej,

● osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy,

● duchownymi,

● osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

● członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji (od 1 stycznia 2015 r.).

Należy wskazać, że obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym nie jest uzależniony od woli ubezpieczonego czy organu rentowego, lecz wynika z przepisów prawa (wyrok SN z 19 marca 2007 r., III UK 133/06, OSNP 2008/7-8/114). Warunkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym jest zatrudnienie (w różnych formach) na terytorium Polski. Dla powstania obowiązku ubezpieczeń istotne jest zawarcie umowy z polskim podmiotem oraz wykonywanie pracy na terytorium Polski. Ubezpieczeniami są więc objęci także cudzoziemcy, jeśli w Polsce wykonują taki rodzaj aktywności zawodowej, który w świetle przepisów ustawy systemowej stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, i pod warunkiem że polskie ustawodawstwo ma wobec nich zastosowanie.

PRZYKŁAD

Polska firma zatrudniła obywatela Ukrainy. Z umowy o pracę wynika, że praca będzie wykonywana w filii spółki we Lwowie. Ponieważ pracownik wykonuje pracę za granicą, a nie w Polsce, w rozumieniu ustawy systemowej nie może być uznany za pracownika na terytorium Polski. W związku z tym nie będzie podlegał ubezpieczeniom w Polsce.

2.1. Pracowniczy tytuł do ubezpieczeń

Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń trwa od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania (art. 13 pkt 1 ustawy systemowej).

Samo zawarcie umowy o pracę nie jest wystarczające do powstania obowiązku ubezpieczeń, ponieważ tylko rzeczywiste wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy powoduje obowiązek ubezpieczeń społecznych. Jeśli zatrudnienie nie nosi cech pracowniczych określonych w art. 22 § 1 Kodeksu pracy, nie będzie ono stanowiło podstawy do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, nawet gdy formalnie została zawarta umowa o pracę i było wypłacane wynagrodzenie. W przypadku kontroli bądź w toku postępowania wyjaśniającego ZUS nie tylko sprawdza sam fakt zawarcia umowy o pracę, ale jest także uprawniony do ustalenia ważności umowy o pracę.

2.2. Podleganie ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia

Zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2 ustawy systemowej). Ubezpieczenie chorobowe ma dla nich charakter dobrowolny.

W praktyce często, w celu ominięcia przepisów, zamiast umowy o pracę zawierana jest umowa zlecenia. Zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania, lecz treść tego stosunku lub cel nie mogą sprzeciwiać się jego właściwości (naturze), ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy).

Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lipca 2014 r. (II UK 454/13) wyraził pogląd, że: "(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który stwierdza podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może - bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia wskazujące na charakter stosunku prawnego, którym strony zamierzały się poddać - ustalić rzeczywisty jego charakter i istniejący tytuł ubezpieczenia (...)".

Ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania umowy zlecenia do ukończenia 26. roku życia nie podlegają natomiast:

● uczniowie gimnazjów (do czasu ich wygaszenia),

● uczniowie szkół ponadgimnazjalnych (do czasu ich wygaszenia),

● uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz

● studenci.

Od 1 września 2017 r., zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem przepisów, ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia nie podlegają:

● uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz

● studenci.

Zmiana została wprowadzona w związku z reformą systemu oświaty wprowadzającą 8-letnią szkołę podstawową oraz szkoły ponadpodstawowe (m.in. 4-letnie liceum i 5-letnie technikum), na mocy art. 31 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60).

Dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

● kontynuuje naukę w tej samej szkole,

● skończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,

● ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki,

● ukończyła szkołę i do 30 września danego roku przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe.

Przepisy ustawy systemowej nie zawierają definicji studenta. Kwestie te reguluje ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 2183 ze zm.). W rozumieniu tej ustawy studentem jest osoba kształcąca się na studiach wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 18k ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym). Studia wyższe są to studia pierwszego stopnia, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, prowadzone przez uczelnię uprawnioną do ich prowadzenia (art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym).

Studentami nie są uczestnicy studiów doktoranckich ani uczestnicy studiów podyplomowych.

Osoba przyjęta na studia nabywa prawa studenta z chwilą immatrykulacji i złożenia ślubowania. Natomiast dniem ukończenia studiów jest data:

● złożenia egzaminu dyplomowego,

● złożenia ostatniego egzaminu wymaganego planem studiów (w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii),

● zaliczenia ostatniej praktyki przewidzianej w planie studiów (dotyczy kierunku farmacja),

● skreślenia z listy studentów.

PRZYKŁAD

Krzysztof P., 25-letni student informatyki, wykonuje umowę zlecenia na rzecz spółki cywilnej Vika. 16 lutego 2018 r. zdał egzamin dyplomowy i obronił pracę magisterską. Od 17 lutego 2018 r. spółka ma obowiązek zgłosić go do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego jako zleceniobiorcę.

PRZYKŁAD

Renata K., 20-letnia studentka drugiego roku ekonomii, została skreślona z listy studentów z datą 3 stycznia 2018 r. ze względu na niezaliczenie semestru. Osoba ta od 1 grudnia 2017 r. wykonuje umowę zlecenia w spółce z o.o. Utrata statusu studenta spowodowała, że zleceniodawca miał obowiązek zgłoszenia jej od 4 stycznia 2018 r. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczeń 04 11 xx.

Jeżeli data formalnej immatrykulacji jest późniejsza niż 1 października danego roku kalendarzowego, wówczas przyjmuje się, że osoba ta ma status studenta także w okresie między 1 października a dniem immatrykulacji.

Z obowiązującego od 1 października 2011 r. art. 167 ust. 2a ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym wynika, że osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia, zachowuje prawa studenta do 31 października roku, w którym ukończyła te studia. Użyte w tym przepisie sformułowanie "zachowuje prawa studenta" nie jest tożsame z posiadaniem statusu studenta w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18k tej ustawy. Status studenta posiadają osoby studiujące, niezależnie od trybu studiów, stopnia studiów czy rodzaju uczelni. W związku z tym jeżeli student ukończy studia pierwszego stopnia np. w czerwcu danego roku i w tym czasie wykonuje umowę zlecenia, to z tytułu tej umowy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu i zdrowotnemu (ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne), nawet jeśli nie ukończył 26. roku życia i prawa studenta zachowuje do 31 października roku kalendarzowego.

2.3. Pozarolnicza działalność jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność są objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i wypadkowym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (a następnie na podstawie ustawy - Prawo przedsiębiorców; w dniu oddania niniejszej publikacji do druku ustawa oczekiwała na podpis prezydenta, wejdzie w życie po upływie 30 dni od daty publikacji w Dzienniku Ustaw). Mogą także na swój wniosek przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Dla ustalenia obowiązku ubezpieczeń istotne jest stwierdzenie, czy działalność jest faktycznie wykonywana. Sam fakt zarejestrowania działalności nie stanowi jeszcze o podleganiu ubezpieczeniom z tego tytułu. Zatem u osób, które faktycznie takiej działalności nie prowadzą (nie świadczą żadnych usług, nie podjęły żadnych innych czynności wchodzących w zakres działalności), mimo dokonania wpisu w CEIDG, nie powstanie obowiązek ubezpieczeń. Wpis w CEIDG jest tylko podstawą rozpoczęcia działalności gospodarczej.

Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorca może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres od 30 dni do 24 miesięcy, pod warunkiem że nie zatrudnia pracowników. W tym celu składa odpowiedni wniosek w CEIDG. Podmioty wpisane w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego zgłaszają zawieszenie działalności w sądzie rejestrowym na formularzu KRS-Z62.

W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej, który może trwać od 30 dni do 24 miesięcy (a zatem w "zwykłym" trybie przewidzianym w art. 14a ust. 1-1b ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej), ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą są dobrowolne. Przedsiębiorca w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej nie opłaca ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego.

Osoby, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy i zaprzestają jej prowadzenia albo zawieszają wykonywanie tej działalności w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, mają prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi w okresie sprawowania opieki. Składki na ubezpieczenia z tego tytułu są opłacane w całości z budżetu państwa, za pośrednictwem ZUS.

Prawo do zawieszenia działalności dla osób, które rozpoczynają sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, może być wykorzystane w całości lub nie więcej niż w 4 częściach i przysługuje przez okres:

● do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 6. roku życia,

● do 6 lat - w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 18. roku życia.

Ustawa z 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. z 2016 r. poz. 2255) przewiduje wydłużenie okresu zawieszenia działalności w pierwszym przypadku, a mianowicie nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Warunek wykonywania działalności przez okres co najmniej 6 miesięcy przed jej zawieszeniem uważa się za spełniony, jeżeli osoby podlegały (obowiązkowo lub dobrowolnie) z tych tytułów nieprzerwanie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i opłacały składki na te ubezpieczenia, a przerwy w ich opłacaniu były spowodowane jedynie pobieraniem świadczeń z ubezpieczeń chorobowego bądź wypadkowego z danego tytułu. Zatem warunek ten jest spełniony również w przypadku, gdy osoba w okresie 6 miesięcy poprzedzających sprawowanie opieki podlegała ubezpieczeniom społecznym jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński nabyty z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności/współpracy przy prowadzeniu działalności. W celu objęcia ubezpieczeniami przedsiębiorca powinien złożyć w ZUS oświadczenie o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, które powinno zawierać następujące dane:

● imię i nazwisko osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem oraz jej numer PESEL i miejsce zamieszkania,

● dzień rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (nie może być wcześniejszy niż dzień, w którym zostało złożone oświadczenie),

● dzień zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,

● dane dziecka,

a ponadto należy przedłożyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, ewentualnie orzeczenie o niepełnosprawności dziecka.

Obecnie oczekujemy na wejście w życie ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, która zastąpi ustawę o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z nową ustawą nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Nie dotyczy to działalności prowadzonej w ramach umowy spółki cywilnej. Osoba ta może jednak złożyć wniosek o wpis do CEIDG. Działalność ta będzie uznawana za działalność gospodarczą od dnia wskazanego we wniosku.

Jeżeli przychód z działalności przekroczył w danym miesiącu wysokość minimalnego wynagrodzenia, działalność ta jest uznawana za działalność gospodarczą począwszy od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie. Należy wówczas złożyć wniosek o wpis do CEIDG w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie (art. 5 ustawy - Prawo przedsiębiorców).

Nowa ustawa przewiduje także zwolnienie z obowiązku opłacania składek przez okres 6 miesięcy. Muszą być jednak spełnione określone warunki. Przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Może jednak zrezygnować z tego uprawnienia dokonując zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Zwolnienie nie przysługuje osobom ubezpieczonym w KRUS (art. 18 ust. 1-3 ustawy - Prawo przedsiębiorców).

Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej, do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania tej działalności.

Za okres zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca będący płatnikiem składek wyłącznie za siebie nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej ani opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przewidzianych w ustawie. Wznowienie wykonywania działalności gospodarczej nie wymaga ponownego zgłoszenia do ubezpieczenia (art. 36a ustawy systemowej).

Na podstawie kopii wniosku o zawieszenie działalności ZUS sporządza za osobę prowadzącą działalność gospodarczą:

● wyrejestrowanie płatnika składek na druku ZUS ZWPA,

● wyrejestrowanie z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA oraz

● wyrejestrowanie członków rodziny na druku ZUS ZCNA.

ZUS informuje przedsiębiorcę na piśmie o sporządzonych za niego dokumentach wyrejestrowujących.

Należy pamiętać, że ZUS nie dokona wyrejestrowania przedsiębiorcy jako płatnika składek, jeżeli nadal zatrudnia on osoby, za które jest zobowiązany składać dokumenty rozliczeniowe, np. zleceniobiorców.

Na podstawie danych przekazanych przez Centralny Rejestr Podmiotów Krajowej Ewidencji Podatników (CRP-KEP) ZUS zaktualizuje również dane i utworzy dokumenty zgłoszeniowe przedsiębiorcom wpisanym w KRS:

● ZUS ZPA - w zakresie zgłoszenia zmiany danych (ewidencyjnych) płatnika składek - osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,

● ZUS ZIPA - w zakresie zgłoszenia zmiany danych identyfikacyjnych płatnika składek,

● ZUS ZWPA - w zakresie wyrejestrowania płatnika składek/zawieszenia działalności,

● ZUS ZAA - w zakresie zmiany lub dodania kolejnego adresu prowadzenia działalności gospodarczej przez płatnika składek,

● ZUS ZBA - w zakresie zmiany numeru rachunku bankowego płatnika składek.

2.4. Ubezpieczenia członków rad nadzorczych

Od 1 stycznia 2015 r. ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają obowiązkowo także członkowie rad nadzorczych, bez względu na:

● posiadanie innych tytułów ubezpieczeniowych,

● uprawnienia do emerytury/renty,

● miejsce zamieszkania,

jeżeli z tytułu członkostwa w radzie otrzymują wynagrodzenie.

Członkowie rad nadzorczych nie podlegają natomiast z mocy ustawy ubezpieczeniu chorobowemu ani wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń trwa od dnia powołania na członka rady nadzorczej do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji (art. 6 ust. 1 pkt 22 w zw. z art. 13 pkt 17 ustawy systemowej). W sytuacji gdy funkcja ta była dotychczas sprawowana nieodpłatnie, o powstaniu obowiązku ubezpieczeń decyduje data, od której członkowi rady nadzorczej przyznano wynagrodzenie.

PRZYKŁAD

Do rady nadzorczej spółki akcyjnej 9 listopada 2017 r. powołano 5 członków. Do 31 stycznia 2018 r. członkowie rady nadzorczej pełnili swoją funkcję nieodpłatnie. Począwszy od 1 lutego 2018 r. zostało im przyznane wynagrodzenie w kwocie 1500 zł miesięcznie. Spółka powinna dokonać zgłoszenia tych osób do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dopiero od 1 lutego 2018 r.

Ubezpieczenie zdrowotne nadal jest obowiązkowe tylko dla członków rad nadzorczych, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce. Członkowie rad nadzorczych, którzy nie otrzymują wynagrodzenia z tytułu pełnienia funkcji w radzie, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, pod warunkiem że miejscem ich zamieszkania jest terytorium naszego kraju. Wówczas powinni być zgłoszeni do ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA z kodem 22 40 xx. Rozliczenie miesięczne takich osób będzie się odbywać na druku ZUS RZA z "zerową" kwotą podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie oraz z "zerową" kwotą składki.

Kody tytułów do ubezpieczeń dla członków rad nadzorczych

3. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają, na swój wniosek, osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 11 ust. 2 ustawy systemowej, tj.:

● zleceniobiorcy,

● chałupnicy (praca nakładcza),

● osoby prowadzące działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące,

● osoby duchowne,

● osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w okresie tymczasowego aresztowania lub pozbawienia wolności,

● sprawujący opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej (nianie).

Oznacza to, że osoby, które nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych lub podlegają tym ubezpieczeniom dobrowolnie, nie mogą zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Miesięczna podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe podlega ograniczeniu do 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Maksymalna podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe obowiązuje przez dany rok kalendarzowy. W 2018 r. jest to kwota 11 107,50 zł.

4. Ubezpieczenie wypadkowe

Ubezpieczenie wypadkowe ma charakter obowiązkowy. Ubezpieczeniem tym są objęte osoby, które podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie (z wyjątkiem objęcia dobrowolnie tymi ubezpieczeniami na podstawie art. 7 ustawy systemowej).

Ubezpieczeniem tym nie są natomiast objęci:

● bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,

● posłowie do Parlamentu Europejskiego, którzy podjęli decyzję o pobieraniu uposażenia w Polsce,

● osoby wykonujące pracę nakładczą,

● żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką,

● osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,

● osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu,

● osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia,

● osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,

● osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,

● członkowie rad nadzorczych.

Ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają także osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem oraz osoby podlegające dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 7 ustawy systemowej.

5. Kto może przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych

Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia ich tymi ubezpieczeniami obowiązkowo. Oznacza to, że nie posiadają w Polsce żadnego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń.

Osoby podlegające dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie są objęte ubezpieczeniem wypadkowym (art. 12 ust. 2 ustawy systemowej). Nie mogą także przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej). Podstawę wymiaru składek tych osób stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż kwota płacy minimalnej (art. 18 ust. 7 ustawy systemowej).

6. Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym

Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, chyba że zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (oraz dobrowolnego chorobowego) zostanie dokonane w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia - wówczas objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od daty wskazanej we wniosku.

Osoby przystępujące do dobrowolnych ubezpieczeń sporządzają formularz ZUS ZUA z kodem 19 00 xx. Ponadto osoby te mają obowiązek składania deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz opłacania składek na ubezpieczenia za dany miesiąc w terminie do 10. dnia następnego miesiąca.

Podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia (w 2018 r. - 2100 zł).

Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe ustają:

● od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,

● od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na te ubezpieczenia,

● od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących, a także ubezpieczonych wymienionych w art. 7 ustawy systemowej, ZUS może, na wniosek ubezpieczonego, wyrazić zgodę na zapłacenie składki po terminie (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej).

7. Zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych

Jeżeli ubezpieczony spełnia warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi z kilku tytułów, mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń. Obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych jest zawsze stosunek pracy, członkostwo w spółdzielni, zasiłek macierzyński, członkostwo w radzie nadzorczej.

7.1. Umowa o pracę i umowa zlecenia

Pracownik, który jednocześnie wykonuje umowę zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę. Ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania umowy zlecenia mają wówczas charakter dobrowolny (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej). Nie dotyczy to umów zlecenia zawartych z własnym pracodawcą lub innym podmiotem, na podstawie których praca jest świadczona na rzecz pracodawcy.

Oznacza to, że jeżeli wynagrodzenie z umowy o pracę, stanowiące podstawę wymiaru składek, w przeliczeniu na okres miesiąca, będzie niższe od minimalnego wynagrodzenia, osoba ta będzie objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy zlecenia.

Osoby zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy mają zagwarantowane minimalne wynagrodzenie. Z tego względu ubezpieczenia emerytalne i rentowe z innego tytułu (np. umowy zlecenia) zawsze będą miały dla nich charakter dobrowolny. Jeżeli więc wynagrodzenie przysługujące pracownikowi jest równe co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia, wówczas dokonuje się przeliczenia podstawy wymiaru. Taka sytuacja ma miejsce zazwyczaj wtedy, gdy pracownik przez część miesiąca choruje albo gdy pracodawca nie wypłaca mu pensji w pełnej wysokości oraz gdy rozpoczyna pracę w trakcie miesiąca. Natomiast nie przelicza się podstawy wymiaru składek, jeśli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem niższym od płacy minimalnej.

Jeżeli zleceniobiorca pozostaje jednocześnie w dwóch stosunkach pracy, w celu ustalenia tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń należy zsumować podstawy wymiaru składek z obu umów o pracę. W sytuacji gdy w sumie wyniosą one co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia, to z tytułu umowy zlecenia osoba ta będzie mogła przystąpić do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dobrowolnie.

PRZYKŁAD

Pracownica jest zatrudniona na stanowisku sprzedawcy w wymiarze 1/2 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 1200 zł. Od 1 czerwca 2017 r. wykonuje także umowę zlecenia w firmie cateringowej. Osoba ta podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych zarówno z etatu, jak i z umowy zlecenia, ponieważ podstawa wymiaru składek z umowy o pracę (w przeliczeniu na okres miesiąca) jest niższa od płacy minimalnej, tj. od 2100 zł w 2018 r.

Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu umowy o pracę i umowy zlecenia

* O - podleganie obowiązkowe; D - podleganie dobrowolne; N - osoba nie podlega ubezpieczeniom z danego tytułu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

** Składka wypadkowa musi być opłacona w miesiącach, w których z tego samego tytułu opłacono składkę emerytalno-rentową (obowiązkową lub dobrowolną).

7.2. Umowa o pracę i pozarolnicza działalność

Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, zawsze obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym ze stosunku pracy. Dla ustalenia obowiązku ubezpieczeniowego z tytułu prowadzenia działalności istotne jest, czy podstawa wymiaru z umowy o pracę w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa, równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej).

PRZYKŁAD

Tomasz P. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą - serwis komputerowy. Jednocześnie od 12 stycznia 2018 r. został zatrudniony na podstawie umowy o pracę w banku z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 2500 zł. Od 12 stycznia 2018 r. Tomasz P. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ze stosunku pracy, gdyż w przeliczeniu na okres miesiąca podstawa wymiaru składek z tego tytułu jest wyższa od minimalnego wynagrodzenia. Natomiast z działalności gospodarczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają charakter dobrowolny. Z tytułu prowadzonej działalności Tomasz P. musi opłacać składkę zdrowotną, która jest obowiązkowo wymagana od każdego rodzaju działalności zarobkowej.

7.3. Kilka umów zlecenia

Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, takich jak:

● wykonywanie pracy nakładczej,

● wykonywanie kolejnej umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

● bycie posłem lub senatorem,

● bycie duchownym,

podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych (wyżej wskazanych) tytułów (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

PRZYKŁAD

Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia w spółce jawnej. Z tego tytułu od 2 listopada 2016 r. został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZUA. Od 5 grudnia 2017 r. wykonuje także równolegle drugą umowę zlecenia, w spółce z o.o., z miesięcznym wynagrodzeniem w kwocie 1196 zł.

Wariant I

Miesięczne wynagrodzenie (miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) z umowy zawartej ze spółką jawną wynosi 2100 zł. W tej sytuacji obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych jest umowa zlecenia, która została zawarta jako pierwsza (ze spółką jawną). Druga umowa zlecenia (ze spółką z o.o.) jest tytułem tylko do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (obowiązkowa pozostaje składka zdrowotna). Ubezpieczony nie może zmienić tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń, ponieważ z tytułu drugiej umowy nie osiąga miesięcznie podstawy wymiaru składek w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia.

Wariant II

Miesięczne wynagrodzenie (miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) z umowy zawartej ze spółką jawną wynosi 1807 zł. W tej sytuacji obydwie umowy zlecenia stanowią tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, ponieważ z żadnej z nich zleceniobiorca nie uzyskuje miesięcznie przychodu w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia.

W przypadku zbiegu dwóch (lub więcej) umów zlecenia ustawodawca przyjął więc, że zasada kumulacji (sumowania) tytułów będzie miała miejsce w sytuacji, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne będzie niższa od minimalnego wynagrodzenia w danym miesiącu.

Przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek trzeba pamiętać o następujących zasadach:

● ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dokonuje się odrębnie dla każdego miesiąca;
● przy sumowaniu nie uwzględnia się przychodu wykazanego za miesiąc po ustaniu danego tytułu ubezpieczenia, tj. za miesiąc, w którym ubezpieczony nie podlegał już ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ani jeden dzień (należy rozliczyć składki z kodem 30 00 xx). W tym miesiącu nie zachodzi bowiem zbieg ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tym tytułem;

● w razie nieuzyskania w danym miesiącu co najmniej minimalnego wynagrodzenia z umowy zlecenia druga umowa będzie oskładkowana w całości;

● ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek dla celu rozstrzygnięcia zbiegu tytułów dokonuje się według kolejności ich powstawania - ubezpieczony może zmienić tytuł do ubezpieczeń, pod warunkiem że w danym miesiącu osiąga co najmniej minimalne wynagrodzenie ze wskazanego tytułu;

● w przypadku zleceniobiorców, dla których odpłatność w umowie zlecenia została określona miesięcznie kwotowo, w odniesieniu do miesiąca, w którym wystąpiła niezdolność do pracy skutkująca uzyskaniem niższego przychodu lub nieuzyskaniem go, przy sumowaniu podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należy uwzględnić kwotę określoną w umowie zlecenia. Niezdolność do pracy musi być związana z korzystaniem przez zleceniobiorcę z zasiłku z ubezpieczenia społecznego. Nie dotyczy to natomiast osób, dla których odpłatność w umowie została określona w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie.

Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu dwóch umów zlecenia

* Przyjęto założenie, że ubezpieczeniowy tytuł 1 powstał jako pierwszy.

** O - podleganie obowiązkowe; D - podleganie dobrowolne; N - osoba nie podlega ubezpieczeniom z danego tytułu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

*** Składka wypadkowa musi być opłacona w miesiącach, w których z tego samego tytułu opłacono składkę emerytalno-rentową (obowiązkową lub dobrowolną).

Ubezpieczony powinien przedłożyć płatnikowi stosowne dokumenty, z których będzie wynikało, że w danym miesiącu z innego tytułu osiągnął co najmniej minimalne wynagrodzenie. Jeżeli okaże się, że ubezpieczony przedłożył dokumenty niezgodne ze stanem faktycznym, co spowoduje, że dokumenty ubezpieczeniowe złożone za ubezpieczonego są nieprawidłowe, płatnik będzie zobowiązany do złożenia odpowiednich korekt dokumentów ubezpieczeniowych. Na koncie płatnika powstanie wówczas niedopłata. Płatnik będzie mógł dochodzić od zleceniobiorcy zaległych składek wraz z odsetkami.

ZUS, na wniosek płatnika składek, bada prawidłowość wykazanych przez niego składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za ubezpieczonych. Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości miesięcznej podstawy wymiaru składek ZUS stwierdzi błędy (w zakresie ustalenia tytułu do ubezpieczeń lub zsumowania podstaw wymiaru składek), będzie niezwłocznie informował o tym płatnika składek i - za jego pośrednictwem - także ubezpieczonego (art. 34 ust. 6 ustawy systemowej).

7.4. Umowa zlecenia i prawo do renty lub emerytury

Od 1 stycznia 2016 r. zmiany objęły także emerytów i rencistów wykonujących umowy zlecenia. Dotychczas z umowy zlecenia nie podlegali oni obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, jeśli pozostawali jednocześnie w stosunku pracy (bez względu na kwotę wynagrodzenia uzyskiwaną z etatu). Obecnie umowa zlecenia zawarta z emerytem lub rencistą nie będzie oskładkowana, jeśli jednocześnie będzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę, z której podstawa wymiaru w danym miesiącu wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, tj. w 2018 r. 2100 zł. W sytuacji gdy emeryt/rencista wykonuje dwie umowy zlecenia (nie pozostaje jednocześnie w stosunku pracy), oskładkowana będzie ta umowa, która została zawarta jako pierwsza, jeśli w danym miesiącu z tej umowy osiąga on przychód w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.

PRZYKŁAD

Emeryt jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy o pracę w firmie A, z miesięcznym wynagrodzeniem 2100 zł. W firmie B od 4 grudnia 2017 r. wykonuje umowę zlecenia, z której miesięczne wynagrodzenie wynosi 1547 zł. W tej sytuacji obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z umowy o pracę. Z umowy zlecenia obowiązkowa jest tylko składka zdrowotna.

Jeśli natomiast emeryt/rencista będący pracownikiem (z miesięcznym wynagrodzeniem niższym od minimalnego) wykonuje kilka umów zlecenia, to w celu ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek należy zsumować wynagrodzenie z umowy o pracę i umowy zlecenia. Gdy łączna podstawa wymiaru składek z umowy o pracę i danej umowy zlecenia wyniesie w danym miesiącu co najmniej minimalne wynagrodzenie, druga (lub kolejna) umowa zlecenia nie będzie oskładkowana (obowiązkowa będzie z jej tytułu tylko składka zdrowotna).

PRZYKŁAD

Rencista jest zatrudniony na 1/2 etatu w firmie A, z miesięcznym wynagrodzeniem w kwocie 1050 zł. Od 10 lipca 2017 r. wykonuje także dwie umowy zlecenia: w firmie B (wynagrodzenie miesięczne w kwocie 1300 zł), a od 8 stycznia 2018 r. również w firmie C (wynagrodzenie miesięczne w kwocie 845 zł). W tej sytuacji rencista jest objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z umowy o pracę i z umowy zlecenia, którą zawarł w pierwszej kolejności (z firmą B). Natomiast z umowy zlecenia zawartej z firmą C podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, ze względu na fakt, że łączna podstawa wymiaru składek z umowy o pracę i pierwszej umowy zlecenia przekroczyła kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.

7.5. Umowa zlecenia i pozarolnicza działalność

Zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność (gospodarczą oraz inną niż gospodarcza, np. w formie jednoosobowej spółki z o.o.) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uzyskiwana z tytułu umowy zlecenia jest niższa od:

● 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (w 2018 r. 2665,80 zł) - w przypadku osób opłacających składki na zasadach ogólnych;

● kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2018 r. 2100 zł) - w przypadku przedsiębiorców opłacających składki na zasadach preferencyjnych.

Jeżeli zatem przedsiębiorca korzystający z tzw. małego ZUS opłaca składki od ustawowego minimum (w 2018 r. 630 zł), wówczas - co do zasady - podlega ubezpieczeniom zarówno z tytułu działalności, jak i z tytułu równolegle wykonywanej umowy zlecenia.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, podlegające ubezpieczeniom oskładkowanym na zasadach ogólnych (w tym także twórcy i artyści, wspólnicy spółek osobowych, wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o., osoby wykonujące wolny zawód), mogą wybrać umowę zlecenia jako obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń tylko w sytuacji, gdy miesięczna podstawa wymiaru składek z tej umowy jest równa co najmniej kwocie 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu działalności pozarolniczej z obowiązkiem opłacania składek od podstawy wymiaru wynoszącej nie mniej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej) i umowy zlecenia

* Płatnikiem składek i jednocześnie ubezpieczonym jest osoba prowadząca działalność pozarolniczą.

** O - podleganie obowiązkowe; D - podleganie dobrowolne; N - osoba nie podlega ubezpieczeniom z danego tytułu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

*** Składka wypadkowa musi być opłacona w miesiącach, w których z tego samego tytułu opłacono składkę emerytalno-rentową (obowiązkową lub dobrowolną).

Od 1 stycznia 2016 r. zaszły istotne zmiany dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność, które opłacają składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach od najniższej obowiązującej ich podstawy wymiaru składek, i podejmują równolegle zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia. Tacy ubezpieczeni obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym zarówno z prowadzonej działalności, jak i z umowy zlecenia. Osoby te mogą podlegać dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym:

● z tytułu umowy zlecenia - jeżeli z tytułu własnej działalności zadeklarują podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę,

● z tytułu prowadzonej działalności - jeżeli miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia wynosi kwotę co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.

PRZYKŁAD

Przedsiębiorca prowadzi od 15 grudnia 2016 r. działalność w zakresie obrotu nieruchomościami i opłaca składki na preferencyjnych warunkach - od minimalnej podstawy wymiaru składek (w 2016 r. 555 zł, w 2017 r. 600 zł, w 2018 r. 630 zł). Jednocześnie od 1 czerwca 2017 r. wykonuje umowę zlecenia, niezwiązaną z prowadzoną działalnością, za wynagrodzeniem miesięcznym w kwocie 1599 zł. W tym przypadku przedsiębiorca obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym zarówno z działalności, jak i z umowy zlecenia.

Jeżeli ten sam przedsiębiorca, korzystający z prawa do oskładkowania na preferencyjnych zasadach, jako podstawę wymiaru składek z działalności zadeklaruje nie ustawowe minimum, ale co najmniej kwotę minimalnego wynagrodzenia (w 2018 r. 2100 zł), wówczas obowiązkowo będzie objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi tylko z tytułu działalności, a z umowy zlecenia składki na ubezpieczenia społeczne będą dobrowolne. Z umowy zlecenia obowiązkowo będzie objęty tylko ubezpieczeniem zdrowotnym.

Gdyby natomiast z umowy zlecenia miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tej osoby wynosiła co najmniej minimalne wynagrodzenie (2100 zł), wówczas osoba ta miałaby prawo do zmiany tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych - z działalności gospodarczej na umowę zlecenia. W tej sytuacji z działalności obowiązkowa byłaby wyłącznie składka zdrowotna - ale tylko w tych miesiącach, w których podstawa wymiaru składek ze zlecenia byłaby równa lub wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Zasady podlegania ubezpieczeniom w przypadku zbiegu działalności gospodarczej z prawem do opłacania składek od obniżonej podstawy wymiaru (zgodnie z art. 18a ustawy systemowej) i umowy zlecenia

* Płatnikiem składek i jednocześnie ubezpieczonym jest osoba prowadząca działalność pozarolniczą.

** O - podleganie obowiązkowe; D - podleganie dobrowolne; N - osoba nie podlega ubezpieczeniom z danego tytułu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

*** Składka wypadkowa musi być opłacona w miesiącach, w których z tego samego tytułu opłacono składkę emerytalno-rentową (obowiązkową lub dobrowolną).

7.6. Członkostwo w radzie nadzorczej a inne tytuły ubezpieczeń

Nabycie prawa do emerytury czy renty lub posiadanie innego tytułu do ubezpieczeń społecznych pozostaje bez wpływu na obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej.