Czy pracownikom będącym członkami OSP przysługuje wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy
PROBLEM
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy "§ 11. Zwolnienie od pracy pracownika celem udziału w akcjach ratowniczych, szkoleniu pożarniczym, postępowaniu Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych 1. Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika: 1) będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej - na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także - w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego - na szkolenie pożarnicze" oraz "§ 16. Prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy lub rekompensata z tytułu utraconego wynagrodzenia, 2. W razie skorzystania przez pracownika ze zwolnienia od pracy, o którym mowa w § 5-7, § 10, oraz w § 11 ust. 1 pkt 1 i 3, pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w celu uzyskania przez pracownika od właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu - w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia", a także w związku z szerokim wyjaśnieniem Ministra Spraw wewnętrznych i Administracji: "Na mocy art. 12 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych pracodawca zwalnia od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku, zgodnie z art. 132 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy. Ponadto kwestie te uregulowane są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień z pracy. Zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 1 pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej - na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także - w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego - na szkolenie pożarnicze. Natomiast zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym - na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją zgodnie z wymogami obowiązującego prawa. W związku z powiązaniem prawa do ekwiwalentu pieniężnego z faktycznym uszczerbkiem w zarobkach pracownika spowodowanym uczestniczeniem w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym, przepisy § 16 ust. 2 wymienionego wcześniej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej zobowiązują pracodawcę zatrudniającego pracownika będącego członkiem OSP do wydania mu zaświadczenia określającego wysokość utraconego wynagrodzenia w konsekwencji korzystania z niepłatnego zwolnienia od pracy, w celu przedstawienia właściwemu organowi uprawnionemu do wypłaty należnego ekwiwalentu. Ekwiwalent w rozumieniu prawa nie jest wynagrodzeniem za pracę. Jednocześnie strażacy ratownicy OSP za czas nieobecności w pracy z związku z udziałem w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, zachowują uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, przewidziane w odrębnych przepisach." Rozumiem, że jako pracodawca, który nie ma w regulaminie określonych innych zasad zwalniania pracowników OSP do działań w akcjach (itp.) oraz wynagradzania ich za ten czas, niż określone w ustawie i rozporządzeniu mam obowiązek zwolnić pracownika na czas akcji i za ten czas nie przysługuje mu wynagrodzenie, ale jako pracodawca mam obowiązek wystawić mu zaświadczenie o utraconym zarobku. Na podstawie zaświadczenia biorący udział w akcji może zwrócić się o wypłacenie utraconego zarobku, którego sposób wyliczenia określony jest w odrębnych przepisach. Nie widzę tutaj innej możliwości czytając powyższe przepisy prawa. Czy pracownikom będącym członkami OSP przysługuje wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy?
RADA
Jeśli nie mają Państwo żadnych zapisów w regulaminie wynagradzania dotyczących rekompensaty wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy dla pracowników będących członkami OSP stosujemy w tym zakresie ogólnie obowiązujące przepisy.
UZASADNIENIE
W pierwszej kolejności będzie w tym przypadku miała zastosowanie ustawa z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych, która wprost reguluje kwestię obowiązku pracodawcy w zakresie zwolnienia strażaka ratownika OSP od pracy.
Zgodnie z art. 12 tej ustawy pracodawca zwalnia od świadczenia pracy strażaka ratownika OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku zgodnie z art. 132 § 1 Kodeksu pracy.
W związku z powyższym zwolnienie od świadczenia pracy przysługuje jedynie strażakowi ratownikowi OSP, a więc strażakowi OSP uprawnionemu do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych. W takim przypadku zwolnienie od świadczenia pracy nie przysługuje osobie, która ubiega się o status strażaka ratownika OSP na czas odbywania szkolenia z zakresu bhp oraz szkolenia podstawowego.
Natomiast w przepisach ustawy o OSP brak jest uregulowań stanowiących, że za czas zwolnienia od świadczenia pracy w związku z udziałem w działaniu ratowniczym lub akcji ratowniczej strażak ratownik OSP zachowuje prawo do wynagrodzenia. Wprost przeciwnie - stosownie do art. 15 ust. 3 ustawy o OSP, za czas nieobecności w pracy, w związku z udziałem w działaniu ratowniczym lub akcji ratowniczej, strażacy ratownicy OSP zachowują uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą.
Zatem pracownik będący strażakiem ratownikiem nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych. Takiemu pracownikowi przysługuje natomiast rekompensata pieniężna z tego tytułu - w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach. Przez „odrębne przepisy” w analizowanym przypadku można rozumieć przepisy ustawy o OSP. Przepis art. 15 tej ustawy przewiduje prawo do otrzymania ekwiwalentu ratowniczego przez strażaka ratownika OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu.
Natomiast zdaniem resortu pracy, aktualnie kwestie omawianych zwolnień od pracy regulują wyłącznie przepisy ustawy o ochotniczych strażach pożarnych i nie należy stosować w tym zakresie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (pismo nr DPP-III.070.41.2022.AG).
art. 8, art. 12, art. 15 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (j.t. Dz.U. z 2024 r. poz. 233 z późn. zm.),
§ 11 ust. 1 pkt 1, § 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).
Marek Skałkowski
prawnik, ekspert z zakresu prawa pracy, redaktor naczelny Monitora prawa pracy i ubezpieczeń, były pracownik działu porad prawnych Państwowej Inspekcji Pracy
