Przedsiębiorstwo w spadku jako podatnik VAT

Śmierć właściciela jednoosobowej działalności gospodarczej nie musi oznaczać jej likwidacji. Przepisy o zarządzie sukcesyjnym umożliwiają dalsze prowadzenie firmy zmarłego, jednak sposób kontynuacji działalności ma kluczowe znaczenie dla rozliczeń VAT. W zależności od tego, czy powołano zarządcę sukcesyjnego czy zgłoszono przedsiębiorstwo w spadku do urzędu skarbowego, obowiązki podatkowe mogą się znacząco różnić.

dokumenty, vat, faktury, rozliczanie

Przedsiębiorca może przed śmiercią wyznaczyć zarządcę lub mogą to zrobić spadkobiercy. Według tych regulacji możliwe są cztery scenariusze, tj. że zmarły przedsiębiorca przed śmiercią:

1. wyznaczył zarządcę sukcesyjnego, a w konsekwencji z chwilą jego śmierci powstał zarząd sukcesyjny (odnośnie do pojęcia zarządu sukcesyjnego – zob. tabelę); wówczas naczelnik urzędu skarbowego nie wykreśla zmarłego przedsiębiorcy z rejestru podatników VAT (art. 96 ust. 8a ustawy o VAT),
2. nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, lecz zarządca sukcesyjny został powołany przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy, a w konsekwencji zarząd sukcesyjny powstał z chwilą dokonania wpisu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG),
3. nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, ale uprawniona osoba przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy dokonała zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, lecz ostatecznie zarządca sukcesyjny nie został powołany przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy,
4. nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, nie zostało dokonane zgłoszenie do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku ani zarządca sukcesyjny nie został powołany przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy; w takim przypadku z chwilą śmierci przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną co do zasady przestaje istnieć podatnik VAT.

W trzech pierwszych spośród wskazanych przypadków przedsiębiorstwo w spadku tymczasowo uznawane jest za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika (art. 15 ust. 1a i 1b ustawy o VAT).

Gdy wyznaczenie zarządcy następuje po śmierci lub osoba uprawniona zgłasza chęć kontynuowania działalności, naczelnik urzędu skarbowego przywraca zarejestrowanie zmarłego przedsiębiorcy jako podatnika VAT z takim statusem, jaki posiadał przed dniem wykreślenia.

Jakie skutki w VAT ma uznanie przedsiębiorstwa w spadku za podatnika

Jeżeli przedsiębiorstwo w spadku jest uznane za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika, wówczas przejmuje ono wszystkie prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy w zakresie VAT. Ma obowiązek przesłać plik JPK_VAT za miesiąc śmierci przedsiębiorcy oraz ciążą na nim obowiązki w zakresie dokonywania korekt VAT (np. obowiązek dokonania korekty rocznej, korekty związanej ze zmianą sposobu wykorzystywania samochodu) czy wystawiania faktur korygujących do faktur wystawianych przez zmarłego przedsiębiorcę.

Przepisy VAT nie określają przy tym szczególnych zasad opodatkowania działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo w spadku. W konsekwencji działalność ta jest opodatkowana VAT na zasadach ogólnych, w tym:

• na przedsiębiorstwie w spadku ciążą standardowe obowiązki w zakresie VAT, np. obowiązek prowadzenia ewidencji VAT i przesyłania plików JPK_VAT, obowiązek wystawiania faktur czy obowiązek ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących,
• czynności dokonywane przez przedsiębiorstwo w spadku są opodatkowane VAT według stawek właściwych dla tych czynności,
• przedsiębiorstwu w spadku na zasadach ogólnych przysługuje prawo do odliczania VAT.

Kiedy przedsiębiorstwo w spadku jest wykreślane z rejestru podatników VAT

Posiadanie przez przedsiębiorstwo w spadku statusu podatnika ma charakter tymczasowy. Okres ten trwa od dnia otwarcia spadku:

1. do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – w przypadkach gdy zarządca sukcesyjny został wyznaczony przez zmarłego przedsiębiorcę przed śmiercią lub jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy,
2. do upływu dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy – jeżeli zmarły przedsiębiorca przed śmiercią nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, uprawniona osoba przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy dokonała zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, lecz ostatecznie zarządca sukcesyjny nie został powołany przed upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwa w spadku są wykreślane z rejestru podatników VAT w przypadkach określonych przepisami art. 96 ust. 7b ustawy o VAT.

Przyczyny wykreślenia z rejestru VAT przedsiębiorstwa w spadku oraz przywrócenia jego rejestracji

Kiedy przedsiębiorstwo w spadku ma sporządzić spis z natury

Przejmując przedsiębiorstwo w spadku po śmierci przedsiębiorcy, nie sporządzamy spisu z natury. Obowiązek taki istnieje, gdy przedsiębiorstwo w spadku traci status podatnika, tj. w przypadku wygaśnięcia:

• zarządu sukcesyjnego albo
• uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano zgłoszenia, o którym mowa w art. 12 ust. 1c ustawy o NIP.

Powoduje to, że podejmując decyzję o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego lub dokonaniu zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku należy liczyć się z koniecznością opodatkowania przynajmniej niektórych towarów posiadanych przez przedsiębiorstwo w spadku na dzień wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Spisem mają być objęte towary, od nabycia których przedsiębiorcy lub przedsiębiorstwu w spadku przysługiwało prawo do odliczenia VAT. Od tej zasady istnieje wyjątek.

Autor: Tomasz Krywan