Pracodawca przed sądem pracy. Rozdział I. Roszczenia pracownika

Stosunek pracy nie jest jedyną możliwą podstawą zatrudnienia. Pracodawca ma możliwość wyboru stosunku prawnego, na podstawie którego przyszły zatrudniony będzie wykonywać na jego rzecz pracę. Swoboda pracodawcy w tym zakresie nie jest jednakże pełna i napotyka na ograniczenia wynikające z przepisów Kodeksu pracy.

Przepis art. 22 § 1 k.p. wskazuje na podstawowe cechy stosunku pracy, do których zalicza się przede wszystkim:

• osobiste podporządkowanie (charakteryzujące się obowiązkiem stosowania się przy wykonywaniu pracy do poleceń przełożonych, a także wykonywaniem pracy w miejscu i w godzinach wyznaczonych przez pracodawcę),

• odpłatność pracy,

• wymóg osobistego wykonywania pracy.

Wymienione cechy odróżniają zatrudnienie na podstawie stosunku pracy od zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej - zlecenia czy też umowy o dzieło, które to formy zatrudnienia, niekiedy potocznie zwane „samozatrudnieniem”, są obecnie szeroko stosowane przez pracodawców. Aby ograniczyć stosowanie cywilnoprawnych form zatrudnienia, które, choć wygodne dla pracodawców, nie zapewniają żadnej ochrony zatrudnionym na ich podstawie osobom, ustawodawca wprowadził w art. 22 § 1¹ k.p. zasadę, iż zatrudnienie w wymienionych wyżej warunkach, wynikających z art. 22 § 1 k.p., stanowi zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Ponadto, w myśl art. 22 § 1² k.p., nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakterystycznych dla stosunku pracy.

Zgodnie zatem z powyższą regulacją zawarta przez strony umowa będzie umową o pracę, nawet jeśli strony nie miały takiego zamiaru. Pracodawca, którego intencją jest zatrudnienie pracownika na podstawie umowy cywilnoprawnej, powinien przy ustalaniu warunków zatrudnienia wziąć zatem pod uwagę treść art. 22 k.p., w przeciwnym wypadku może otrzymać skierowany przeciwko niemu pozew pracownika o ustalenie istnienia stosunku pracy. Z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy może wystąpić także pracownik, z którym nie została zawarta żadna umowa pisemna (wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2000 r., I PKN 90/00, Pr. Pracy 2001/5/34).