Wyrok SN z dnia 24 maja 2011 r., sygn. III PK 72/10

Niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych nie może usprawiedliwiać naruszenie obowiązków przez innych pracowników.

Sąd Najwyższy w składzie: SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Bogusław Cudowski SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa Marka M. przeciwko Elektrowni Spółce Akcyjnej w Ś. o odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 maja 2011 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R. z dnia 31 maja 2010 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 sierpnia 2009 r. powód Marek M. wystąpił przeciwko pozwanej Elektrowni Spółce Akcyjnej w Ś. o przywrócenie go do pracy, w związku z rozwiązaniem przez pozwaną umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Ostatecznie powód sprecyzował swoje stanowisko, domagając się zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz odszkodowania w kwocie odpowiadającej wynagrodzeniu za okres trzech miesięcy.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w K. wyrokiem z dnia 5 lutego 2010 r. oddalił powództwo Marka M. oraz zasądził od niego na rzecz pozwanej kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach. Powód był zatrudniony w pozwanej nieprzerwanie od dnia 8 listopada 1993 r. W dniu 31 grudnia 2008 r. strony zawarły porozumienie, na podstawie którego powodowi zostały dodatkowo powierzone z dniem 1 stycznia 2009 r. obowiązki Kierownika Projektu Inwestycyjnego Budowy Instalacji Odsiarczania Spalin dla Bloku Nr 10 (IOS III). Inwestycja ta była realizowana na podstawie umowy nr 387/2008 zawartej w dniu 16 lipca 2008 r. pomiędzy Elektrownią S.A. jako inwestorem (Zamawiającym) a Generalnym Realizatorem, tj. H. Ltd. i E. S.A. w W. W świetle postanowień tej umowy realizacja inwestycji miała następować etapami, a zapłata za poszczególne etapy miała być realizowana według warunków płatności ustalonych w umowie. Na podstawie postanowień pkt 2.5 „Warunków Finansowych i Handlowych” (zwanych dalej W.F.H.) płatność za dany etap realizacji powinna być dokonywana przez zamawiającego w terminie określonym w klauzuli 2.2. W.F.H., według Tabeli nr 2 Harmonogramu Płatności, według klauzuli nr 2.3 W.F.H., w oparciu o prawidłowo wystawioną fakturę VAT. Za płatność dokonaną po terminie Generalny Realizator mógł naliczyć odsetki ustawowe. Według klauzuli 2.2 W.F.H. podstawą do wystawienia faktury miały być z kolei Protokoły Zakończenia Etapu realizacji wynikające z Harmonogramu Płatności (Tabela Nr 2, klauzula nr 2.3 W.F.H.), podpisane przez upoważnionych przedstawicieli stron umowy. O przewidywanym terminie zakończenia danego etapu Generalny Realizator miał pisemnie powiadomić Zamawiającego/Inżyniera Umowy co najmniej 4 dni robocze wcześniej. W ciągu 14 dni roboczych od terminu określonego w powiadomieniu Zamawiający/ Inżynier Umowy powinni sprawdzić, czy dany etap realizacji został całkowicie zakończony, zakładając że otrzymali wystarczające informacje i dane umożliwiające im dokonanie odpowiedniej oceny. Następnie w wymienionym terminie Zamawiający powinien podpisać protokół zakończenia etapu realizacji lub wydać raport wymieniający powody, dla których odmówił podpisania protokołu. W tym ostatnim przypadku Generalny Realizator był odpowiedzialny za wszystkie udokumentowane koszty dodatkowe poniesione przez Zamawiającego, wynikające z dalszych sprawdzeń odnośnie do zakończenia omawianego etapu. Etap 5 realizacji IOS III, według Tabeli Nr 2, obejmował wykonanie stalowego płaszcza absorbera i rozpoczęcie dostawy pomp recyrkulacyjnych. Pod Tabelą Nr 2 strony umowy zamieściły dodatkowe postanowienie, iż w ciągu jednego miesiąca od daty przygotowania przez Generalnego Realizatora uszczegółowionego Harmonogramu Realizacji Kontraktu, o którym mowa w klauzuli nr 14.1 warunków ogólnych, Generalny Realizator jest zobowiązany do zmodyfikowania i przedłożenia szczegółowego opisu etapów realizacji i ich akceptacji przez Zamawiającego. Efektem tych postanowień był harmonogram przedstawiony przez Generalnego Realizatora w dniu 16.07.2008 r. jako załącznik B podpisany z ramienia Elektrowni przez p.o. Dyrektora Inwestycji i Rozwoju Tomasza W., a także harmonogram realizacji budowy według postanowień pkt 14.1.a umowy, który był na bieżąco modyfikowany. Według załącznika B etap 5 IOS III obejmował wykonanie stalowego płaszcza absorbera i rozpoczęcie dostawy materiałów na wykładzinę żywiczną absorbera. Zatem wskazywane wcześniej rozpoczęcie dostawy pomp recyrkulacyjnych określone w Tabeli Nr 2 zostało zastąpione przez rozpoczęcie dostawy materiałów na wykładzinę żywiczną absorbera. Natomiast prace polegające na wykonaniu stalowego płaszcza absorbera pozostały bez zmian. Zgodnie z pkt 23 zarządzenia nr 18/09 z dnia 24.06.2009 r. Zarządu Elektrowni S.A. w sprawie organizacji prac w okresie realizacji budowy Instalacji Odsiarczania Spalin dla Bloku nr 10 o mocy 500 MW (IOS III) koordynację budowy IOS III oraz nadzór techniczny ze strony Elektrowni miał prowadzić zespół w składzie osobowym podanym w załączniku nr 1 do tego zarządzenia. Nadzór inspektorski nad realizacją inwestycji i funkcję Inżyniera Umowy miała zaś pełnić firma S. Sp. z o.o. w W. Załącznik nr 1 wymieniał jako osobę nadzorującą realizację inwestycji Tomasza W., jako koordynatora inwestycji Bogusława D., a w zakresie nadzoru technicznego budowy IOS III: w zakresie technologii i części mechanicznej - Marka M. i Jana M., w zakresie urządzeń elektroenergetycznych i części mechanicznej - M. M., w zakresie AKP i A - J. B. i w zakresie budowlanym - M. N.. Etapy 2 i 3 realizacji IOS III dotyczyły wykonania projektu, a protokoły odbioru tych etapów były podpisywane w imieniu Elektrowni jednoosobowo przez p.o. Dyrektora ds. Inwestycji i Rozwoju T. W. i Kierownika Wydziału Rozwoju i Modernizacji B. D. Z kolei etapy 4 i 5 były związane z budową, przy czym protokół odbioru etapu 4 (tzw. kamienia milowego 4) podpisali w imieniu Elektrowni Kierownik Wydziału Rozwoju i Modernizacji B. D. i powód M. M. Podobnie został podpisany w dniu 4.08.2009 r. protokół odbioru robot dotyczący kamienia milowego 5 związany z rozpoczęciem dostawy materiałów na wykładzinę żywiczną absorbera. Protokół ten stwierdzał zakończenie wymienionych prac na dzień 16.07.2009 r. W dniu 13.07.2009 r. Generalny Realizator zgłosił na dzień 16.07.2009 r. zakończenie etapu realizacji prac polegających na wykonaniu stalowego płaszcza absorbera. Kopie pisma w tej sprawie otrzymał także Inżynier Umowy, tj. S. Wcześniej, tzn. w czerwcu lub w lipcu 2009 r., członkowie zarządu Elektrowni S.A. w osobach Prezesa zarządu Krzysztofa Z. i V-ce Prezesa Jarosława K., odpowiedzialnego za inwestycję IOS III, poinformowali powoda, że pomiędzy Elektrownią a Generalnym Realizatorem trwają negocjacje w sprawie obniżenia należności za budowę spowodowane znaczną zmianą wartości euro wobec złotego. W związku z tym należało zdaniem Zarządu Elektrowni przyjrzeć się realizacji inwestycji i stwierdzić czy są jakieś usterki, a w przypadku ich wykrycia wstrzymać się z odbiorem kamienia milowego 5, co miało skłonić Konsorcjum (Generalnego Realizatora) do renegocjacji kontraktu. Nadto członkowie Zarządu ustnie poinformowali powoda, iż nie wolno mu podpisać protokołu odbioru bez zgody Zarządu. W dniu 14.07.2009 r. Elektrownia skierowała do Konsorcjum pismo, w którym przypomniała o procedurze odbioru określonej w pkt 2.2 W.F.H., a nadto nie zgodziła się z zakresem odbioru opisanym w piśmie Konsorcjum, albowiem zdaniem Elektrowni i Inżyniera Umowy, tj. S., w zakresie odbioru należało włączyć dokumentację 3720.1385.301. Pierwszy protokół odbioru częściowego KM 5/2009 został podpisany w dniu 17.07.2009 r. Załącznikiem do tego protokołu była m.in. lista usterek. W dniach 21.07.2009 r. i 27.07.2009 r. komisja składająca się z przedstawicieli S. i Generalnego Realizatora dokonywała przeglądu absorbera i na piśmie wskazała zakres koniecznych prac, bądź napraw absorbera. Były dokonywane m.in. badania wizualne oraz penetracyjne prawidłowości wykonania spawów. Nadto, z uwagi na stwierdzenie braku otworów przy krzyżujących się spoinach, zwrócono się o opinię do projektanta, który uznał, że brak tych trzech otworów nie jest uchybieniem i można to pozostawić w konstrukcji. Wynikiem tych działań związanych z odbiorem był drugi protokół odbioru częściowego z dnia 4.08.2009 r., w którym komisja stwierdziła siedem usterek, przy czym usterka siódma, po ustaleniu jej przez komisję, została odręcznie napisana przez powoda. Po sporządzeniu tego protokołu powód udał się do V-ce Prezesa Zarządu Jarosława K., a następnie wraz z nim do Prezesa Zarządu Krzysztofa Z., w celu podjęcia decyzji czy odebrać zakres prac określony w protokole z uwagami zawartymi w załączniku nr 2, czy też tego zakresu prac nie odbierać, z uwagi na usterki opisane w protokole. Po konsultacji powód wykreślił z protokołu adnotację: „zakres prac określony protokołem z uwagami zawartymi w załączniku nr 2” i w ten sposób protokół stał się odrzuceniem dla Generalnego Realizatora. Po dwóch dniach, tj. 6.08.2009 r., ponownie zebrała się komisja, która w protokole usunięcia usterek do protokołu odbioru częściowego podała, iż na podstawie przedłożonej i uzupełnionej dokumentacji odbiorowej, po przeprowadzeniu dokładnej kontroli wykonania usterek, stwierdziła usunięcie usterek określonych w pozycjach 1 - 6 w trakcie odbioru z 4.08.2009 r. Pozostała usterka nr 7 - brak wytycznych dla przygotowania powierzchni pod wykładzinę alloy i żywiczną, co uniemożliwia sprawdzenie poprawności przygotowania powierzchni płaszcza absorbera. Protokół ten został podpisany przez wszystkich członków komisji. Pod protokołem powód Marek M. dopisał odręcznie uwagę, że dostawca życicy sprawdzi poprawność przygotowania powierzchni płaszcza absorbera przed przygotowaniem do jej nakładania przez wykonawcę oraz określił ten brak wytycznych jako usterkę nielimitującą. Tego samego dnia przedstawiciel Generalnego Realizatora podpisał oświadczenie, iż przygotowanie wewnętrznej powierzchni absorbera zostało wykonane zgodnie z WTWiO nr projektu 3720.1385.605 i tabelą umowy 287/2008 na stronie 702. Tę okoliczność potwierdzili dwaj pracownicy S. Pomimo tego oświadczenia nie doszło do sporządzenia przez komisję dodatkowego protokołu odbioru częściowego wykonania stalowego płaszcza absorbera. Powód samodzielnie uznał, że prace związane z odbiorem tego etapu prac zostały zakończone i bez konsultacji z Zarządem Elektrowni K., a także bez udziału drugiego przedstawiciela Elektrowni - Jana M., który był w tym czasie chory i przebywał na zwolnieniu lekarskim, podpisał w dniu 6.08.2009 r. z członkiem Konsorcjum, tj. E. S.A., protokół odbioru kamienia milowego 5 - wykonanie stalowego płaszcza absorbera. Protokół ten stał się podstawą do wystawienia przez E. S.A. faktury za wykonaną pracę, co w konsekwencji doprowadziło do sporu pomiędzy Elektrownią a Generalnym Realizatorem. Spór ten zakończono dopiero w dniu 30.10.2009 r. podpisaniem ugody pomiędzy stronami umowy. Powód poinformował członków Zarządu Elektrowni o fakcie samodzielnego podpisania protokołu odbioru kamienia milowego 5 dopiero następnego dnia, spotykając się z ich strony z negatywną oceną tej decyzji. Zarząd Elektrowni zlecił w sierpniu 2009 r. kontrolę budowy IOS III dwojgu niezależnym ekspertom: Lucji G. i Renoldowi S. Osoby te w czasie dwukrotnej wizyty w Elektrowni w sierpniu 2009 r. przejrzały dokumentację techniczną i kontrakt oraz przeprowadziły wyrywkową, wizualną kontrolę inwestycji. Stwierdziły kilka nieprawidłowości i z wyniku swoich prac zdały relację członkom Zarządu Elektrowni. W dniu 12.08.2009 r. Prezes Zarządu Elektrowni powiadomił zakładowe organizacje związkowe działające w Elektrowni o zamiarze rozwiązania z pracownikiem Markiem M. umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Wszystkie organizacje związkowe udzieliły odpowiedzi, iż nie zajmą stanowiska w tej sprawie, gdyż pracownik nie jest członkiem związków. Również w dniu 12.08.2009 r. powód otrzymał od zakładu pracy oświadczenie na piśmie o rozwiązaniu umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Jako przyczynę rozwiązania umowy pracodawca wskazał ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych polegające na niedbałym wykonywaniu pracy powodującym narażenie pracodawcy na szkodę oraz na nieuzasadnionym niewykonywaniu poleceń przełożonych, tj. naruszenie § 83 pkt 2 ppkt A oraz ppkt I, a także § 7 pkt 2 ppkt C Regulaminu Pracy dla Pracowników Elektrowni S.A. W uzasadnieniu pracodawca podał, że w związku z pełnieniem obowiązków Kierownika Projektu Inwestycyjnego Budowy Instalacji Odsiarczania Spalin dla Bloku Nr 10 (IOS III) powód był odpowiedzialny za nadzór techniczny nad prawidłową realizacją prac wynikających z umowy 387/2008. W związku z pełnieniem tej funkcji był on ustnie zobowiązany do bieżącego informowania Zarządu Spółki o przebiegu prac, w związku z zawartą umową. W dniu 6.08.2009 r. podpisał bez uprzedniej konsultacji z Zarządem Spółki protokół odbioru robót wykonanych przez E. S.A. w zakresie wykonania stalowego płaszcza absorbera, potwierdzając tym samym częściowe wykonanie prac wymienionych w Tabeli nr 2 - Harmonogramu Płatności. Wartość kontraktowa wykonanych prac wynikających z podpisanego protokołu odpowiada całkowitej wartości wykonania etapu 5-ego w zakresie realizowanym przez E. S.A. Zdaniem pracodawcy, podpisując w takiej sytuacji protokół bez uprzedniej konsultacji z Zarządem Spółki Marek M. dopuścił się rażącego zaniedbania. Pracodawca stwierdził też, że w wyniku powyższego zaniedbania Elektrownia S.A. mogła ponieść koszty niewykonanych prac, tym samym ponosząc straty finansowe. W dniu 20.08.2009 r. S. Sp. z o.o. w W., w odpowiedzi na uwagi zgłaszane przez Elektrownię, podniosła, iż w protokole z 4.08.2009 r. dotyczącym odbioru płaszcza stalowego absorbera wydała decyzję negatywną co do jego odbioru, ze względu na stwierdzone usterki. Oświadczenie E. S.A., iż przygotowanie wewnętrznej powierzchni absorbera zostało wykonane zgodnie z WTWiO nr projektu 3720.1385.605 i Tabelą umowy 287/2008 na stronie 702 nie wpływa zdaniem S. na zamknięcie usterki wskazanej na liście usterek pod pozycją 7 - procedura przygotowania powierzchni. Taka procedura do dnia udzielenia odpowiedzi (tj. do 20 sierpnia) nie została przedstawiona przez wykonawców, co uniemożliwia zakończenie odbioru powierzchni absorbera zgodnie z zakresem prac.

Wskazując na powyższe ustalenia oraz odwołując się do regulacji zawartej w art. 52 k.p., Sąd Rejonowy uznał, iż powód wbrew stanowisku zarówno Zarządu Elektrowni, jak i Inżyniera Umowy (tj. S.), samowolnie stwierdził, że cały etap wykonania kamienia milowego 5 w części dotyczącej stalowego płaszcza absorbera został zrealizowany, pomimo niedostarczenia przez wykonawcę wytycznych dla przygotowania powierzchni pod wykładzinę alloy i żywiczną. Sąd pierwszej instancji podkreślił w tym miejscu, iż protokół z dnia 6.08.2009 r. istotnie różni się w swojej treści od protokołów odbioru z dnia 17.07.2009 r. i z 4.08.2009 r. Oprócz tego bowiem, że w jego tytule brak stwierdzenia, iż jest to protokół odbioru, a zatytułowano go „Protokół usunięcia usterek do protokołu odbioru częściowego”, to w odróżnieniu od protokołów z 17.07.2009 r. i 4.08.2009 r. w jego treści brak jest też stwierdzenia „zakres prac określony protokołem został odebrany/nieodebrany”. Sąd Rejonowy nie dał również wiary twierdzeniom powoda, iż brak wytycznych dla przygotowania powierzchni pod wykładzinę alloy i żywiczną nie wchodził w zakres kamienia milowego 5, skoro teza ta była sprzeczna z treścią zeznań wnioskowanego przez stronę powodową świadka Marka K., a nadto gdyby brak owych wytycznych nie należał do etapu 5, to inna byłaby treść oświadczenia E. S.A. i z pewnością w oświadczeniu tym zostałby podniesiony fakt, iż wspomniana czynność nie należy do etapu 5. Sąd pierwszej instancji uznał zatem, że powód miał pełną świadomość, iż podpisanie protokołu odbioru kamienia milowego 5 w części dotyczącej stalowego płaszcza absorbera nie było korzystne dla pozwanej Elektrowni, ponieważ stawiało ją przed koniecznością zapłaty za ten etap prac. Takie zachowanie powoda „spowodowało ogromne zamieszanie nie tylko w pozwanym zakładzie pracy, ale też w relacjach pomiędzy Elektrownią a Inżynierem Umowy (tj. S.) oraz pomiędzy Elektrownią a generalnym Realizatorem”. Te wszystkie okoliczności wskazywały zdaniem Sądu Rejonowego w sposób jednoznaczny na to, iż powód był nielojalnym pracownikiem, wykazującym złą wolę wobec swego pracodawcy i działającym wbrew jego interesom, co należało zakwalifikować jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Sąd pierwszej instancji stwierdził również, że nie można było uznać przyczyny rozwiązania umowy o pracę za wskazaną w sposób ogólnikowy, niejasny i uniemożliwiający pracownikowi zrozumienie decyzji pracodawcy. Na koniec Sąd Rejonowy uznał, iż pracodawca zachował miesięczny termin do złożenia oświadczenia o rozwiązaniu umowy, licząc od dnia uzyskania wiadomości o przyczynie uzasadniającej to rozwiązanie oraz wykonał obowiązek wynikający z art. 52 § 3 k.p.c., gdyż zasięgnął opinii zakładowej organizacji związkowej w przedmiocie rozwiązania z powodem umowy o pracę. Roszczenie powoda nie zasłużyło więc na uwzględnienie.