Kompensata należności i zobowiązań wyrażonych w walutach obcych

Kompensata jest możliwa, zgodnie z regulacjami Kodeksu cywilnego (art. 498 i dalsze), gdy przedmiotem wzajemnych wierzytelności są wartości pieniężne lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku i jednocześnie obie wierzytelności są wymagalne i nieprzedawnione (mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym). Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

 

Schemat. Warunki kompensaty

1. Kiedy można dokonać kompensaty

Kompensata może być dokonana w drodze wzajemnej umowy (w ramach swobody umów), jednak jej najczęściej spotykaną formą jest kompensata jednostronna (tzw. potrącenie ustawowe). Można jej dokonać, jeżeli dwa podmioty są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. W takiej sytuacji każdy z kontrahentów może potrącić swoją wierzytelność z długiem wobec drugiej strony. Nie jest do tego potrzebna zgoda drugiej strony, a samo potrącenie następuje w wyniku złożenia przez jedną ze stron stosownego oświadczenia. Ma ono moc wsteczną od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe. Jest to główna różnica w stosunku do potrącenia umownego, przy którym o dacie potrącenia decyduje wola stron zawierających umowę. Nie zmienia to faktu, że także przy potrąceniu umownym strony mogą uznać, iż potrącenie ma moc wsteczną, tj. działa od momentu, w którym stało się możliwe.

Wsteczna moc potrącenia, w szczególności ustawowego, do którego nie jest potrzebna zgoda drugiej strony, jest wygodnym narzędziem mogącym posłużyć do odzyskania przedawnionej należności. Wystarczy wejść w posiadanie wierzytelności naszego dłużnika o odpowiedniej wartości, której termin wymagalności jest wcześniejszy niż termin przedawnienia należności własnej. Co istotne, potrącenie może być wielostronne, zatem nie trzeba bezpośrednio stawać się dłużnikiem swojego dłużnika.