Postępowanie w razie wypadku policjanta na służbie

Służba w Policji wiąże się z licznymi zagrożeniami. Potwierdzają to statystyki, które wskazują, że co roku wypadkom na służbie ulega kilka tysięcy funkcjonariuszy. Co istotne, do wypadków dochodzi nie tylko podczas niebezpiecznych interwencji (np. wymagających użycia sił przy obezwładnianiu uzbrojonych przestępców, pościgów, blokad, akcji ratowniczych), ale również podczas „zwykłych” wypadków komunikacyjnych (np. w wyniku naruszenia przepisów ruchu drogowego przez uczestników dróg) czy też szkoleń (np. kontuzje podczas ćwiczeń). Ze względu na szczególną specyfikę służby w Policji funkcjonariusze tej formacji mają odrębne od cywilnych regulacje prawne dotyczące postępowania w razie wypadku w związku z pełnieniem służby.

W odróżnieniu od wypadków pracowniczych, w których za kompleksowe przeprowadzenie postępowania powypadkowego odpowiada pracodawca, w razie wypadku policjanta obowiązki związane z tym postępowaniem realizuje kierownik jednostki organizacyjnej Policji.

Definicję wypadku określa art. 3 ust. 1 ustawy z 4 kwietnia 2014 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadku lub choroby pozostających w związku ze służbą (dalej: ustawa o świadczeniach odszkodowawczych), zgodnie z którą za taki wypadek uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło podczas:

1. wykonywania lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych albo poleceń przełożonych,

2. wykonywania lub w związku z wykonywaniem czynności w interesie służby, nawet bez polecenia przełożonych,

3. uczestniczenia lub w związku z uczestniczeniem w obowiązkowych zajęciach związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i sprawności fizycznej funkcjonariuszy,

4. wykonywania lub w związku z wykonywaniem funkcji lub zadań zleconych przez działający w służbie związek zawodowy funkcjonariuszy albo organizacje zawodowe lub społeczne,

5. ratowania lub w związku z ratowaniem ludzi z grożącego niebezpieczeństwa lub ratowaniem mienia Skarbu Państwa przed zniszczeniem lub zagarnięciem,

6. udzielania lub w związku z udzielaniem przedstawicielowi organu państwowego pomocy przy wykonywaniu przez niego czynności urzędowych.

Powyższy Wskazany przepis definiuje również pojęcie „urazu” jako urazu tkanek ciała lub narządów wskutek działania czynnika zewnętrznego. Przesłanki „nagłość” oraz „przyczyna zewnętrzna” nie zostały jednoznacznie zdefiniowane, natomiast orzecznictwo wskazuje, że będą to odpowiednio: 

1. czas nieprzekraczający jednej zmiany roboczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 1999 r., sygn. akt II UKN 24/99) oraz 

2. czynnik zewnętrzny pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny – w istniejących warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 1999 r., sygn. akt SN II UKN 87/99).

Jak przebiega postępowanie powypadkowe

Stosownie do postanowień art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach odszkodowawczych, policjant, który uległ wypadkowi, jeżeli pozwala na to stan jego zdrowia i okoliczności, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie bezpośredniego przełożonego. Ten z kolei jest zobligowany do niezwłocznego zawiadomienia kierownika jednostki organizacyjnej.

Kierownik jednostki organizacyjnej po powzięciu informacji o wypadku funkcjonariusza ma obowiązek niezwłocznie:

1. zabezpieczyć miejsce wypadku przed ewentualnymi dalszymi następstwami zdarzenia, jeżeli okoliczności to uzasadniają,

2. udzielić pomocy osobom poszkodowanym lub osobom, którym zagraża niebezpieczeństwo,

3. wszcząć postępowanie w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, 

4. powołać komisję powypadkową, w skład której wchodzą co najmniej: przedstawiciel służby właściwej do spraw bhp w jednostce organizacyjnej (jako przewodniczący) i przedstawiciel służby właściwy do oceny okoliczności i przyczyn wypadku lub inna osoba wskazana przez powołującego komisję powypadkową (jako członek). Członkami komisji powypadkowej nie mogą być osoby będące świadkami wypadku oraz osoby, których bezstronność może budzić wątpliwości,

5. zawiadomić pisemnie o wypadku kierownika komórki organizacyjnej właściwej do spraw bezpieczeństwa i higieny służby i pracy,

6. udostępnić informacje i materiały niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz udzielić wszechstronnej pomocy komisji powypadkowej.

W sytuacji gdy do wypadku doszło na terenie właściwości jednostki organizacyjnej innej niż jednostka organizacyjna właściwa ze względu na miejsce pełnienia służby, kierownik tej jednostki powinien:

1. zapewnić udzielenie pomocy funkcjonariuszowi, który uległ wypadkowi,

2. zabezpieczyć miejsce wypadku,

3. niezwłocznie zawiadomić o wypadku bezpośredniego przełożonego funkcjonariusza, który uległ wypadkowi.

W uzasadnionych przypadkach – tj. w razie podejrzenia, że funkcjonariusz policji, który uległ wypadkowi, swoim zachowaniem przyczynił się do jego zaistnienia, będąc w stanie po spożyciu alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych substancji o podobnym działaniu – powinien również zostać skierowany przez kierownika jednostki organizacyjnej lub przez bezpośredniego przełożonego na odpowiednie badania, chyba że stan jego zdrowia albo okoliczności wypadku nie uzasadniają przeprowadzenia takiego badania.

Zadania komisji powypadkowej

Jak już wyżej wskazano, kierownik jednostki powinien powołać komisję powypadkową. Jej zadaniem jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz jego związku ze służbą w postępowaniu wyjaśniającym na zasadach określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 maja 2019 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków w Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Ochrony Państwa (dalej: rozporządzenie wypadkowe). W tym celu komisja:

1. dokonuje oględzin miejsca wypadku, maszyn lub urządzeń, oceny ich stanu technicznego oraz bada warunki pełnienia służby i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku lub mają z nim związek,

2. sporządza szkice lub wykonuje zdjęcia miejsca wypadku, jeżeli okoliczności to uzasadniają,

3. przyjmuje wyjaśnienia od funkcjonariusza, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala oraz zbiera informacje mogące mieć znaczenie dla ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku od świadków wypadku i innych osób,

4. zasięga opinii specjalistów lub biegłych w zakresie niezbędnym do oceny okoliczności i przyczyn wypadku, jeżeli okoliczności to uzasadniają,

5. występuje o udostępnienie akt postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego oraz innych dokumentów dotyczących wypadku i jego skutków,

6. występuje do poszkodowanego lub członków jego rodziny o udostępnienie dokumentacji medycznej dotyczącej skutków wypadku,

7. zbiera inne dowody mające związek z wypadkiem lub jego skutkami.

Postępowanie wyjaśniające

Zarówno poszkodowany w wypadku funkcjonariusz, jak i uprawnieni członkowie jego rodziny, mają prawo wglądu do akt postępowania wyjaśniającego na każdym etapie tego postępowania oraz do sporządzania notatek i odpisów, z oczywistym uwzględnieniem ograniczeń wynikających z przepisów o ochronie informacji niejawnych.

Prowadzone przez komisję postępowanie wyjaśniające co do zasady nie powinno trwać dłużej niż 14 dni, od dnia zawiadomienia jej członków o powołaniu. Jeżeli jednak termin ten nie został dotrzymany, to przyczyny opóźnienia powinny zostać wskazane w dokumentacji powypadkowej. 

Protokół powypadkowy

Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego, komisja musi sporządzić protokół powypadkowy (w co najmniej 3 egzemplarzach). Wzór protokołu określa załącznik nr 4 do rozporządzenia wypadkowego. W terminie 7 dni od dnia zapoznania się z protokołem, poszkodowany (lub uprawnieni członkowie jego rodziny) mogą zgłosić do niego uwagi i zastrzeżenia. W razie zgłoszenia uwag i zastrzeżeń kierownik jednostki organizacyjnej zwraca protokół komisji powypadkowej w celu wyjaśnienia wątpliwości i uzupełnienia dokumentacji. Czynności te powinny zostać wykonane również w terminie 7 dni.

W przypadku gdy ani poszkodowany, ani kierownik jednostki organizacyjnej nie mają zastrzeżeń co do przygotowanej dokumentacji powypadkowej, kierownik jednostki organizacyjnej powinien zatwierdzić protokół powypadkowy w terminie 5 dni od dnia jego przedstawienia przez komisję powypadkową.

Akta postępowania wyjaśniającego kierownik jednostki organizacyjnej, w której funkcjonariusz pełnił służbę w chwili wypadku, powinien przechowywać przez 20 lat od dnia wypadku.

Jakie świadczenia odszkodowawcze przysługują funkcjonariuszowi

Przepisy art. 2 ustawy o świadczeniach odszkodowawczych wskazują, że świadczenia odszkodowawcze przysługują policjantowi, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku pozostającego w związku ze służbą, a także członkom rodziny funkcjonariusza, który zmarł wskutek takiego wypadku.

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje, jeżeli funkcjonariusz albo funkcjonariusz zwolniony ze służby:

1. doznał uszczerbku na zdrowiu lub zmarł wskutek wypadku w ciągu 3 lat od dnia wypadku,

2. doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby nie później niż w ciągu 3 lat od dnia zwolnienia ze służby,

3. zmarł wskutek choroby w ciągu 3 lat od dnia ustalenia uszczerbku na zdrowiu wskutek tej choroby, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od dnia zwolnienia ze służby.

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia (ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”przez Prezesa GUS, stosowane poczynając od drugiego kwartału każdego roku, przez jeden rok), za każdy procent uszczerbku na zdrowiu. 

Jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli funkcjonariusz, wskutek wypadku lub choroby, został uznany za niezdolnego do służby ze znacznym ograniczeniem sprawności organizmu lub niezdolnego do samodzielnej egzystencji.

O uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza, doznanym wskutek wypadku lub choroby, albo o związku śmierci funkcjonariusza z wypadkiem lub chorobą, orzekają komisje lekarskie podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Rodzinie zmarłego funkcjonariusza przysługuje jednorazowe odszkodowanie, którego wysokość jest uzależniona od liczby członków rodziny uprawnionych do jego uzyskania i wynosi:

1) nie mniej niż 18-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym jest małżonek lub dziecko,

2) nie mniej niż 9-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym jest inny członek rodziny.

Do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania decyzji przyznającej odszkodowanie.

Funkcjonariuszowi, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku pozostającego w związku ze służbą, przysługuje odszkodowanie za udowodnione szkody poniesione w wyniku utraty, zniszczenia lub uszkodzenia w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku. W razie jego śmierci wskutek takiego wypadku odszkodowanie należy się uprawnionym członkom rodziny.

Wysokość odszkodowania za utracone lub zniszczone przedmioty osobistego użytku ustala się według ceny zakupu takiego samego przedmiotu z dnia, w którym wydano decyzję w sprawie odszkodowania za szkodę poniesioną w tych przedmiotach, z uwzględnieniem stopnia ich zużycia. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny zakupu takiego samego przedmiotu, jego wartość ustala się według ceny zakupu przedmiotu tego samego rodzaju o identycznych lub zbliżonych parametrach. Odszkodowanie za uszkodzone przedmioty osobistego użytku ustala się natomiast jako równowartość kosztów przywrócenia ich do stanu sprzed zaistnienia szkody. Jeżeli stopień uszkodzenia jest znaczny lub koszty naprawy przekraczałyby wartość uszkodzonego przedmiotu, odszkodowanie ustala się w sposób określony powyżej.

Rodzaj przedmiotów, stopień ich zużycia przed wypadkiem oraz ich przybliżoną wartość, a także stopień zniszczenia lub uszkodzenia przedmiotów albo fakt ich utraty – ustala komisja powypadkowa, a ustalenia te powinny wynikać z protokołu powypadkowego. 

Poszkodowany w wypadku funkcjonariusz, zgodnie z art. 121b ust. 5 pkt 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji zachowuje również prawo do 100% uposażenia za cały okres niezdolności do służby, w związku ze zwolnieniem lekarskim. 

Kiedy odszkodowanie nie przysługuje 

Świadczenia odszkodowawcze nie przysługują funkcjonariuszowi:

1) w razie wypadku lub choroby, których wyłączną przyczyną było udowodnione przez właściwy organ umyślne lub rażąco niedbałe działanie albo zaniechanie funkcjonariusza naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy, w przypadku gdy jego przełożeni zapewnili warunki odpowiadające tym przepisom i sprawowali we właściwy sposób nadzór nad ich przestrzeganiem, a funkcjonariusz posiadał potrzebne umiejętności do wykonywania określonych czynności i był przeszkolony w zakresie tych przepisów,

2) w razie wypadku, do którego przyczyniło się zachowanie funkcjonariusza spowodowane stanem po spożyciu alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych substancji o podobnym działaniu,

3) jeżeli uszczerbek na zdrowiu lub śmierć zostały spowodowane przez niego z winy umyślnej.

Samo postępowanie w sprawie przyznania świadczeń odszkodowawczych wszczyna się z urzędu lub na wniosek funkcjonariusza (lub uprawnionych członków rodziny). Z urzędu wszczynane jest w przypadku: 

1. stwierdzenia w okresie pozostawania w służbie uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza, 

2. śmierci funkcjonariusza w okresie pozostawania w służbie wskutek wypadku lub choroby.

Na wniosek policjanta lub uprawnionych członków rodziny w przypadku postępowanie wszczynane jest m.in. w przypadku:

1. stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci funkcjonariusza, które nastąpiły po jego zwolnieniu ze służby,

2. pogorszenia stanu zdrowia funkcjonariusza wskutek wypadku lub choroby,

3. szkody poniesionej przez funkcjonariusza wskutek utraty, zniszczenia lub uszkodzenia – w związku z wypadkiem – przedmiotów osobistego użytku.

Podstawa prawna

• art. 3 ust. 1 ustawy z 4 kwietnia 2014 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadku lub choroby pozostających w związku ze służbą (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 2015)

• art. 121b ust. 5 pkt 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2023 r. poz. 171; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1088)

• załącznik 4 do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 maja 2019 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków w Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Ochrony Państwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 895)

MACIEJ AMBROZIEWICZ

– specjalista ds. bhp, wpisany na listę biegłych sądowych w dziedzinie bhp, absolwent Wydziału Prawa Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, obecnie kierownik wieloosobowej komórki bhp w jednym z największych szpitali w kraju

©®