Urlopy dla rodziców – warunki udzielania. Instrukcja
Rodzicom przysługują różnego rodzaju urlopy związane z wychowywaniem dzieci. Zaliczamy do nich urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, uzupełniający urlop macierzyński, urlop rodzicielski, urlop ojcowski i urlop wychowawczy. Poniżej przedstawiamy zasady ich udzielania.
1. Urlop macierzyński
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
Osoby uprawnione | Z urlopu macierzyńskiego może skorzystać zasadniczo pracownica – matka dziecka. W przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności uprawnienie takie przysługuje również innym osobom. Taką możliwość mają rodzice dziecka niebędący pracownikami, jednak podlegający ubezpieczeniom społecznym (w tym ubezpieczeniu chorobowemu), a także inni członkowie najbliższej rodziny, którzy są ubezpieczeni z tytułu stosunku pracy albo innego tytułu. Urlop macierzyński może zostać przejęty, gdy np. po wykorzystaniu 8 tygodni tego urlopu ubezpieczona-matka dziecka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego z powodu pobytu w szpitalu albo z powodu niezdolności do samodzielnej egzystencji. Tak samo dopuszczalne jest w określonych sytuacjach, takich jak np. śmierć matki albo ojca w czasie urlopu macierzyńskiego, porzucenie przez nich dziecka, korzystanie przez pracownika-innego członka najbliższej rodziny (tj. pozostającego z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa albo powinowactwa) z części urlopu macierzyńskiego przejętego od matki albo ojca dziecka. Pracownica – matka dziecka może również zrezygnować z urlopu macierzyńskiego i wrócić do pracy po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni tego urlopu, o ile pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ubezpieczony ojciec dziecka lub inny najbliższy członek rodziny. |
Wymiar urlopu macierzyńskiego | Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
|
Wniosek o urlop macierzyński | W przypadku gdy pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem, pierwszym dniem tego urlopu jest dzień urodzenia dziecka, a zatem nie ma potrzeby wnioskowania o ten urlop, bo rozpoczyna się on z mocy prawa. Wniosek w formie pisemnej trzeba złożyć jedynie o udzielenie urlopu macierzyńskiego przed porodem. Urlop macierzyński przed porodem przysługuje w wymiarze maksymalnie 6 tygodni. |
2. Uzupełniający urlop macierzyński (obowiązuje od 19 marca 2025 r.)
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
1 | 2 |
Osoby uprawnione | Z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego skorzysta pracownica albo pracownik – ojciec wychowujący dziecko. Zasadniczo tylko jedna z tych osób może ubiegać się o ten urlop. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy np. osoba uprawniona legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, będzie przebywać w szpitalu, dojdzie do śmierci osoby korzystającej z urlopu uzupełniającego czy porzucenia dziecka. Wówczas z urlopu uzupełniającego, w zależności od okoliczności, będzie mógł korzystać pracownik – inny członek najbliższej rodziny lub ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny. |
Wymiar uzupełniającego urlopu macierzyńskiego (w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego należy uwzględnić wagę dziecka o najniższej masie urodzeniowej oraz okres pobytu w szpitalu dziecka najdłużej hospitalizowanego) | Uzupełniający urlop rodzicielski przysługuje w razie urodzenia dziecka:
Uwaga! Przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego okresy pobytu dziecka w szpitalu do upływu odpowiednio 8 albo 15 tygodnia po porodzie podlegają sumowaniu, a niepełny tydzień należy zaokrąglić w górę do pełnego tygodnia. |
Sposób i termin wykorzystania | Uzupełniającego urlopu macierzyńskiego udziela się jednorazowo i bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (na wniosek osoby uprawnionej). |
Wniosek o uzupełniający urlop macierzyński | Uzupełniający urlop macierzyński udzielany jest na wniosek osoby uprawnionej. Należy go złożyć pracodawcy w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego. Wniosek powinien zawierać też informację o terminie zakończenia urlopu macierzyńskiego. Do wniosku należy dołączyć:
|
3. Urlop rodzicielski
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
1 | 2 |
Osoby uprawnione | Z urlopu rodzicielskiego mogą korzystać rodzice objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z tytułu posiadania statusu pracownika czy też z tytułu innej działalności zarobkowej. W ściśle określonych przypadkach jest także możliwe przejęcie części urlopu rodzicielskiego przez pracownika-ojca wychowującego dziecko. Ma to miejsce wówczas, gdy np. ubezpieczona-matka dziecka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego z powodu pobytu w szpitalu albo z powodu niezdolności do samodzielnej egzystencji. Tak samo dopuszczalne jest w określonych sytuacjach, takich jak np. śmierć matki albo ojca w czasie takiego urlopu, porzucenie przez nich dziecka, niezdolność matki albo ojca dziecka do samodzielnej egzystencji, korzystanie przez pracownika-innego członka najbliższej rodziny (tj. pozostającego z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa albo powinowactwa) z części urlopu rodzicielskiego przejętego od matki albo ojca dziecka. |
Wymiar urlopu rodzicielskiego | Urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze:
Urlop rodzicielski dla rodziców dziecka posiadających zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie dziecka albo jego nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”) przysługuje w wymiarze:
UWAGA! Każdemu z pracowników – rodzicowi dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodzica dziecka. |
Sposób i termin wykorzystania urlopu rodzicielskiego | Urlopu rodzicielskiego udziela pracodawca maksymalnie w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Z urlopu rodzicielskiego ubezpieczony rodzic dziecka może korzystać w dniach lub tygodniach. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka, czyli oboje rodzice mogą być na urlopie w tym samym czasie maksymalnie przez 20,5 tygodnia w przypadku urodzenia jednego dziecka albo przez 21,5 tygodnia tygodni w przypadku jednoczesnego urodzenia większej liczby dzieci. |
Wniosek o urlop rodzicielski | Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek złożony w postaci papierowej lub elektronicznej przez pracownika – rodzica dziecka nie później niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się m.in.:
|
Skrócenie urlopu rodzicielskiego | Pracownik może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie i powrócić do pracy. |
Wydłużanie urlopu rodzicielskiego | Wymiar urlopu rodzicielskiego jest wydłużany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z tego urlopu lub jego części. Okres, o który urlop rodzicielski ulegnie wydłużeniu, zostanie ustalony jako iloczyn liczby dni lub tygodni, w których pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego. W przypadku łączenia przez pracownika – rodzica dziecka korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:
W przypadku łączenia przez pracownika – rodzica dziecka (posiadającego zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu dziecka albo o jego nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu) korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika – rodzica dziecka w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:
|
4. Urlopy dla rodziców adopcyjnych
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego | |
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
1 | 2 |
Osoby uprawnione | Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej. Możliwość skorzystania z tego urlopu mają również rodzice adopcyjni dziecka niebędący pracownikami, jednak podlegający ubezpieczeniom społecznym (w tym ubezpieczeniu chorobowemu), a także inni członkowie najbliższej rodziny, którzy są ubezpieczeni z tytułu stosunku pracy albo innego tytułu. Mogą oni przejąć urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w takich samych przypadkach, w jakich dochodzi do przejęcia przez inne osoby niż matka dziecka, urlopu macierzyńskiego. |
Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego | Pracownikowi przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyński w wymiarze:
– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia (w przypadku pracownika przyjmującego dziecko w ramach rodziny zastępczej) lub do ukończenia 14 roku życia – w przypadku pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. |
Wniosek o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego | Urlop ten jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika w terminie 7 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Urlop rozpoczyna się w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie później niż 21 dni od dnia odpowiednio przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. |
Uzupełniający urlop macierzyński (obowiązuje od 19 marca 2025 r.) | |
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
Osoby uprawnione | Uzupełniający urlop macierzyński przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, jeżeli pobyt dziecka w szpitalu miał miejsce po przyjęciu dziecka na wychowanie. |
Wymiar uzupełniającego urlopu macierzyńskiego (w przypadku przyjęcia na wychowanie więcej dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu (np. bliźnięta) przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego należy uwzględnić wagę dziecka o najniższej masie urodzeniowej oraz okres pobytu w szpitalu dziecka najdłużej hospitalizowanego) | Uzupełniający urlop rodzicielski przysługuje w razie przyjęcia na wychowanie dziecka urodzonego:
Uwaga! Przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego okresy pobytu dziecka w szpitalu do upływu odpowiednio 8 albo 15 tygodnia po porodzie podlegają sumowaniu, a niepełny tydzień należy zaokrąglić w górę do pełnego tygodnia. |
Sposób i termin wykorzystania | Uzupełniającego urlopu macierzyńskiego udziela się jednorazowo i bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (na wniosek osoby uprawnionej). |
Wniosek o uzupełniający urlop macierzyński | Uzupełniający urlop macierzyński udzielany jest na wniosek osoby uprawnionej. Należy go złożyć pracodawcy w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego. Wniosek powinien zawierać też informację o terminie zakończenia urlopu macierzyńskiego. Do wniosku należy dołączyć:
|
Urlop rodzicielski | |
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
Osoby uprawnione | Urlop rodzicielski przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej. Możliwość skorzystania z tego urlopu mają również rodzice adopcyjni dziecka niebędący pracownikami, jednak podlegający ubezpieczeniom społecznym (w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu), a także inni członkowie najbliższej rodziny, którzy są ubezpieczeni z tytułu stosunku pracy albo innego tytułu. Mogą oni przejąć urlop rodzicielski w takich samych przypadkach, w jakich dochodzi do przejęcia przez inne osoby niż matka dziecka, urlopu macierzyńskiego. |
Wymiar urlopu rodzicielskiego | Rodzice, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
Rodzice, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
Rodzice, którzy przyjęli na wychowanie dzieci w ramach rodziny zastępczej, posiadający zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie dziecka albo jego nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
Rodzice, którzy przyjęli na wychowanie chore dziecko (lub dzieci) i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
Uwaga! Rodzice dziecka, którzy korzystali z urlopu rodzicielskiego w ramach rodziny zastępczej, a następnie wystąpili do sądu o przysposobienie dziecka, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarach podanych dla dzieci do lat 14, który ulega skróceniu o wykorzystany urlop rodzicielski w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza. Wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu rodzicom, którzy przyjęli na wychowanie dziecko (dzieci) w ramach rodziny zastępczej lub je przysposobili. Wyjątkiem jest 9 tygodni tego urlopu, który przysługuje każdemu z rodziców. Jest to część nieprzenoszalna i nie jest możliwe przeniesienie tej części urlopu na drugiego z rodziców. |
Skrócenie okresu urlopu rodzicielskiego lub wydłużenie tego urlopu | Zasady skracania urlopu rodzicielskiego z powodu powrotu do pracy lub wydłużania tego urlopu ze względu na łączenie pracy z urlopem są analogiczne jak w przypadku rodziców biologicznych. |
Wniosek o urlop rodzicielski | Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica adopcyjnego dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. |
5. Urlop ojcowski
Zakres regulacji | Zasady udzielania |
Osoby uprawnione | Z urlopu ojcowskiego może skorzystać pracownik-biologiczny ojciec dziecka lub pracownik-adopcyjny ojciec, który przedstawi postanowienie sądu o przysposobieniu dziecka. Prawa do urlopu ojcowskiego nie ma ojciec dziecka pozbawiony władzy rodzicielskiej. |
Wymiar urlopu ojcowskiego | Urlop ojcowski przysługuje w wymiarze do 2 tygodni. |
Termin udzielania urlopu ojcowskiego | Urlopu ojcowskiego można udzielić najpóźniej do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia lub w przypadku ojca adopcyjnego – do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko przysposobione 14 roku życia. |
Sposób udzielania urlopu ojcowskiego | Wniosek o urlop ojcowski składa się w formie papierowej lub elektroniczne najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. Urlopu ojcowskiego można udzielać jednorazowo lub w 2 częściach, z których każda nie może być krótsza niż 1 tydzień. |
Przerwanie urlopu ojcowskiego | Pracownik może przerwać urlop ojcowski, gdy dziecko będzie wymagać opieki szpitalnej. |
6. Urlop wychowawczy
Zakres regulacji | Zasady postępowania |
Osoby uprawnione | Prawo do urlopu wychowawczego ma pracownik będący rodzicem lub opiekunem dziecka, zatrudniony co najmniej przez 6 miesięcy. Do tego okresu zatrudnienia wlicza się wszystkie okresy pracy pracownika. Rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego bez ograniczeń. |
Wymiar urlopu wychowawczego | Urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze 36 miesięcy. Należy zwrócić uwagę, że 1 miesiąc urlopu wychowawczegoz przysługujących 36 miesięcy może wykorzystać wyłącznie drugi z rodziców. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. W praktyce oznacza to, że niewykorzystanie przez jednego z rodziców przysługującego miesiąca urlopu wychowawczego spowoduje skrócenie ogólnego wymiaru do 35 miesięcy, które będzie mógł wykorzystać drugi z rodziców. Rodzic dziecka będzie miał bowiem prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze pełnych 36 miesięcy, jeżeli:
|
Termin wykorzystania urlopu wychowawczego | Urlop wychowawczy będzie udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu wykorzystanego do 6 roku roku życia, może być udzielony dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia. |
Udzielanie urlopu wychowawczego w częściach | Urlop wychowawczy może być wykorzystany maksymalnie w 5 częściach. Urlop wychowawczy jest udzielany na wniosek złożony przez pracownika w formie papierowej lub elektronicznej najpóźniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu, składając pracodawcy w postaci papierowej lub elektronicznej oświadczenie w tej sprawie. |
Przerwanie urlopu wychowawczego | Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:
|
Podstawa prawna: art. 180–1831, art. 186–1867 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 2025 r. poz. 277
