Jeśli ZUS kwestionuje stosunek pracy jako tytuł do ubezpieczeń, trzeba wykazać faktyczną realizację obowiązków

Istotne znaczenie mają dokumenty potwierdzające wykonywanie zadań, w szczególności korespondencja służbowa, która wskazuje na podporządkowanie pracownicze. Pomocne jest również przedstawienie kontekstu zatrudnienia, zwłaszcza że ZUS analizuje, czy relacja miała realny związek z działalnością pracodawcy oraz czy nie została nawiązana jedynie na potrzeby uzyskania świadczeń.

ZUS może zakwestionować istnienie stosunku pracy jako tytułu do ubezpieczeń społecznych, choć umowa została zawarta, a pracodawca wypłacał wynagrodzenie za pracę i opłacał składki na ubezpieczenia za pracownika. W takiej sytuacji ZUS stawia zarzut pozorności umowy o pracę. W praktyce oznacza to, że na gruncie ubezpieczeń społecznych uznaje ją za nieważną. Dlaczego ZUS podejmuje takie kontrole i jak można skutecznie wykazać, że stosunek pracy faktycznie istnieje?

Uprawnienia do kontroli

ZUS ma ustawowe kompetencje do kontroli stosunku pracy. Wynika to wprost z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.). Zgodnie z art. 83 ust. 1 u.s.u.s. ZUS ma uprawnienia do wydawania indywidualnych decyzji, w szczególności w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczenia oraz ustalania wymiaru składek i ich poboru. Użyte w przepisie sformułowanie „zgłaszania do ubezpieczeń społecznych” powinno być odczytywane – zgodnie z zasadami wykładni literalnej – jako całokształt okoliczności z tym działaniem związanych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 kwietnia 2019 r., sygn. akt III AUa 1065/17). Ponadto art. 86 ust. 2 u.s.u.s. przyznaje ZUS uprawnienie do kontroli prawidłowości wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych, w tym również w odniesieniu do zgłaszania do ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że ma kompetencję do badania zarówno tytułu zawarcia umowy, jak i ważności jej poszczególnych postanowień (postanowienie SN z 11 maja 2021 r., sygn. akt I USK 41/21).