Zasiedzenie wsteczne służebności przesyłu niezgodne z Konstytucją - wyrok TK osłabia przedsiębiorstwa przesyłowe

Dotychczasową koncepcję zasiedzenia wstecznego przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 grudnia 2025 r. sygn. akt P 10/16 uznał za niezgodną z Konstytucją, operatorzy sieci przesyłowych tracą możliwość powołania się na wcześniejsze korzystanie z cudzych gruntów, co zwiększa szanse właścicieli zajętych przez nich nieruchomości na uzyskanie świadczeń.

Zasiedzenie wsteczne przez przedsiębiorcę przesyłowego

Trybunał Konstytucyjny 2 grudnia 2025 r. po rozpoznaniu połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Grudziądzu i Sądu Rejonowego w Brodnicy:

„czy art. 292 w związku z art. 285 § 1 i 2 ustawy Kodeks cywilny rozumiany w ten sposób, że umożliwiał nabycie przed wejściem w życie art. 3051-3054 k.c. w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, w sytuacji, w której nie wydano decyzji na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości, art. 70 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości lub art. 124 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, jest zgodny z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu 20 marca 1952 r. oraz art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji,”

orzekł:

art. 292 w związku z art. 285 § 1 i 2 ustawy Kodeks cywilny, rozumiane w ten sposób, że umożliwiają nabycie przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, przed wejściem w życie art. 3051-3054 ustawy – Kodeks cywilny, w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, są niezgodne z art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji RP.

Brak uzasadnienia dla uprzywilejowania przedsiębiorstw przesyłowych

Sądy wskazywały, że żadne chronione konstytucyjnie wartości nie uzasadniają uprzywilejowania przedsiębiorstw przesyłowych kosztem właścicieli nieruchomości, co dzieje się na skutek dopuszczenia możliwości zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w okresie, gdy instytucja służebności przesyłu była w Polsce nieznana.

Prezes Votum Odszkodowania Agnieszka Ryznar komentując wyrok TK wskazała:

Wzrost szans właścicieli nieruchomości na uzyskanie wysokich świadczeń

• TK uznał dotychczasową koncepcję zasiedzenia wstecznego za niezgodną z Konstytucją, co oznacza, że operatorzy sieci stracą możliwość powołania się na dekady wcześniejszego korzystania z cudzych gruntów;
• to osłabi ich pozycję w sporach i zwiększy szanse właścicieli na uzyskanie wysokich świadczeń – często rzędu dziesiątek czy setek tysięcy złotych;

Konieczność uregulowania stanu prawnego tysięcy kilometrów swojej infrastruktury

• w praktyce chodzi o sytuacje, w których linie energetyczne, gazociągi czy sieci telekomunikacyjne istnieją na prywatnych działkach od nawet kilkudziesięciu lat, a przedsiębiorstwo przesyłowe domaga się stwierdzenia zasiedzenia, aby uniknąć konieczności wypłaty wynagrodzenia;
• od dziś przedsiębiorstwa przesyłowe staną przed koniecznością uregulowania stanu prawnego tysięcy kilometrów swojej infrastruktury;
• dla właścicieli nieruchomości oznacza to możliwość kwestionowania wcześniejszych zasiedzeń oraz dochodzenia wynagrodzenia za wieloletnie, bezumowne korzystanie z gruntu przez przedsiębiorstwa przesyłowe;

Wyrok TK ma ogromne znaczenie dla właścicieli nieruchomości i dla rynku przesyłowego

• wtorkowy wyrok TK ma ogromne znaczenie zarówno dla właścicieli nieruchomości, jak i dla samego rynku przesyłowego;
• dla pierwszych oznacza możliwość skutecznego dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z ich gruntów, a dla drugich - konieczność ponownej analizy tytułów prawnych, uwzględnienia potencjalnych roszczeń w bilansach i zwiększenia przejrzystości relacji z właścicielami gruntów.

Właściciele nieruchomości dostali narzędzie do dochodzenia roszczeń

Pierwsze komentarze prawników oceniają że wyrok TK oznacza:

• właściciele nieruchomości, przez które przebiega infrastruktura przesyłowa i dystrybucyjna, dostali narzędzie do dochodzenia roszczeń od przedsiębiorstw energetycznych za zbudowanie i użytkowanie tych instalacji przed 3 sierpnia 2008 r.;
• dotychczas przedsiębiorstwa te, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego twierdziły, że prawo do korzystania z nieruchomości należy im się za darmo z powodu instytucji zasiedzenia, TK uznał ten wyrok SN za nielegalny;
• zgodnie z wyrokiem pełnego składu TK nie jest możliwe posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przed datą wejścia w życie przepisów regulujących tę instytucję, czyli przed 3 sierpnia 2008 r.;
• to z kolei implikuje, że w sprawach dotyczących tego rodzaju sytuacji, czyli posadowienia sieci elektroenergetycznych lub gazowych na prywatnej działce, nie można powoływać się na zasiedzenie służebności gruntowej;

Orzeczenie SN w sprawie stosowania instytucji zasiedzenia

• Trybunał Konstytucyjny zbadał orzeczenie Sądu Najwyższego, który uznał, że co do roszczeń dotyczących czasu przed wprowadzeniem przepisów o służebności przesyłu należy stosować instytucję zasiedzenia;
• SN w praktyce stwierdził, że właściciele nieruchomości nie mogą żądać odszkodowań za użycie ich własności pod sieci elektroenergetyczne lub gazowe za okres przed wprowadzeniem przepisów dotyczących służebności przesyłu;
• TK stwierdził, że SN w sposób sprzeczny z Konstytucją wykreował normę prawną, która w ocenie Trybunału mogła być wprowadzona wyłącznie w drodze ustawy;
• w praktyce, jeśli infrastruktura przesyłowa lub dystrybucyjna powstała na prywatnej działce po 2008 r., z dużym prawdopodobieństwem właściciel otrzymał za to od przedsiębiorcy przesyłowego należną rekompensatę;
• natomiast właściciele nieruchomości, na których gazociągi, wodociągi czy linie elektroenergetyczne powstały przed 2008 r. byli pozbawieni prawa do rekompensat.

Radca prawny Agnieszka Madej z kancelarii Łebek, Madej i Wspólnicy wskazała:

• Wyrok TK oznacza, że przedsiębiorstwa przesyłowe mają teraz znacznie trudniejszą sytuację, by skutecznie podnosić zarzut zasiedzenia, a ponadto wzmacnia się pozycja właścicieli w negocjacjach i sporach sądowych;
• wyrok TK otwiera drogę do żądania od firm odszkodowań za bezumowne korzystanie z gruntów przed 3 sierpnia 2008 r.;
• jeśli dopiero w 2008 r. wprowadzono przepisy o służebności, to zasiedzenie nie mogło rozpocząć swojego biegu przed tą datą, co oznacza, że na żadnej nieruchomości nie powinno być jeszcze zasiedzenia.

Redakcja INFORLEX