Gospodarowanie nieruchomościami: jakie nieprawidłowości wytykają samorządom wojewodowie i RIO

Organy jednostek samorządu terytorialnego podejmują różne działania w stosunku do mienia samorządowego, co ma odzwierciedlenie np. w uchwałach, zarządzeniach oraz innych rodzajach dokumentów. Być może z powodu dużej liczby przepisów porozrzucanych w różnych aktach prawnych samorządom zdarza się popełniać błędy. Natomiast ich aktywność w tej sferze podlega weryfikacji przez organy nadzoru, czyli wojewodów, oraz przez organy kontroli, czyli regionalne izby obrachunkowe.

Gospodarowanie nieruchomościami przez JST obejmuje bardzo szerokie spektrum aktywności. W przypadku gmin jest to jedno z najważniejszych zadań własnych gminy. Prowadzenie tej gospodarki ustawodawca powierzył zarówno organowi wykonawczemu, jak i stanowiącemu.

Regulacje prawne są osadzone w różnych aktach prawnych. Za punkt wyjścia w tym zakresie należy uznać przepisy ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 344), poszczególne ustawy samorządowe, w tym ustawę z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 572), ustawę z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1526; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 572) oraz ustawę z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2094; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 572). Znaczenie mają również przepisy ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 725), ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 679) oraz ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 803).

Wojewodowie jako organy nadzoru są zasadniczo właściwi w sprawach aktów w randze uchwał organów JST. Natomiast RIO podejmują ustalenia kontrolne w formie wystąpień pokontrolnych, dotyczących aspektów finansowych. Najpoważniejsze ewentualne skutki dla samorządów związane są z rozstrzygnięciami nadzorczymi wojewodów (czyli etapem pierwotnym), co w praktyce może wyeliminować określone rozwiązanie legislacyjne z obrotu prawnego. Mniej poważne skutki dla samorządów niosą działania kontrolne RIO, w ramach których organy te kwestionują jedynie etap wtórny, związany ze stosowaniem określonych przepisów prawych ‒ ustaw, rozporządzeń czy lokalnego prawa miejscowego. Finalnie za naruszenia prawa w podanym zakresie przedmiotowym odpowiadają organy danego samorządu, w przypadku samorządu gminnego mowa w tym względzie o wójcie gminy i radzie gminy.