KONWENCJA W SPRAWIE SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY

• wymagań w zakresie stworzenia i utrzymania bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy, sprzyjającego optymalnemu zdrowiu fizycznemu i psychicznemu w związku z pracą,

• dostosowania pracy do możliwości pracowników, biorąc pod uwagę stan ich zdrowia.

Ratyfikując powyższy akt prawny, strony zobowiązują się do stworzenia zgodnie z określonymi w Konwencji standardami służb medycyny pracy dla wszystkich pracowników zatrudnionych we wszystkich gałęziach działalności gospodarczej i we wszystkich przedsiębiorstwach.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji, służby medycyny pracy mogą być organizowane - w zależności od przypadku - jako służby dla jednego lub kilku przedsiębiorstw (art. 7).

• przedsiębiorstwo lub grupę zainteresowanych przedsiębiorstw,

• władze publiczne lub służby oficjalne,

• instytucje zabezpieczenia społecznego,

• wszelkie inne organy upoważnione przez właściwą władzę,

• kilka wymienionych wyżej instytucji lub organów..

Kraje, które ratyfikowały powyższą Konwencję, muszą utworzyć takie służby w drodze ustawodawstwa albo w drodze układów zbiorowych bądź innych umów zawartych między pracodawcami i pracownikami. Konwencja dopuszcza także inny sposób utworzenia służby zaakceptowany przez właściwą władzę krajową po konsultacji z zainteresowanymi reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników.

Konwencja zakłada, że w zakresie zadań realizowanych przez służbę jej pracownicy mają być w pełni niezależni zawodowo od pracodawców, pracowników i ich przedstawicieli. Także współpraca między stronami ma się opierać na zasadach równości.

Do głównych zadań służby medycyny pracy wskazanych w Konwencji należą m.in.:

• rozpoznawanie i ocena zagrożeń dla zdrowia w miejscu pracy,

• nadzór nad czynnikami środowiska pracy oraz nad sposobami wykonywania pracy mogącymi mieć ujemny wpływ na zdrowie pracowników, włączając w to instalacje sanitarne, stołówki i mieszkania, jeżeli udogodnienia te są zapewniane prze pracodawcę,

• poradnictwo w zakresie: zdrowia, bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii, planowania i organizacji pracy w szczególności w sprawach związanych z:

a) projektowaniem stanowisk pracy,

b) wyborem, utrzymaniem, stanem technicznym maszyn i urządzeń,

c) substancjami używanymi w procesie pracy,

d) środkami i urządzeniami ochrony indywidualnej i zbiorowej,

• udział w opracowywaniu programów poprawy sposobów wykonywania pracy, a także w przeprowadzaniu prób i ocenie nowych urządzeń z punktu widzenia wymagań zdrowotnych,

• kontrola zdrowia pracowników w związku z pracą,

• udział w działalności w zakresie rehabilitacji zawodowej,

• organizowanie pierwszej pomocy i pomocy lekarskiej w nagłych wypadkach,

• udział w analizowaniu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

Konwencja jednocześnie upoważnia kraje do określenia kwalifikacji, jakie powinni mieć pracownicy służb medycyny pracy w swoim ustawodawstwie wewnętrznym.

Chociaż Polska dopiero w tym roku ratyfikowała Konwencję nr 161, służby medycyny pracy istniały w naszym kraju już od 1997 r. Zagadnienia związane z działaniem i funkcjonowaniem tych służb zostały określone w ustawie z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317). Prowadzona na podstawie powyższych przepisów działalność służb medycyny pracy jest zgodna zarówno z postanowieniami Konwencji MOP nr 161 dotyczącej służby medycyny pracy, jak i dyrektywy Rady Europy z 12 czerwca 1989 r. nr 89/391/EWG w sprawie wprowadzania środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na pracodawcach spoczywa obowiązek objęcia profilaktyczną opieką medyczną pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy. Ten sam obowiązek dotyczy pracodawców zatrudniających osoby na podstawie umowy o pracę nakładczą, osoby świadczące pracę w czasie odbywania kary pozbawiania wolności w zakładach karnych, przebywania w aresztach śledczych lub wykonujące pracę w ramach kary ograniczenia wolności. Gdy pracodawca zatrudnia kandydatów do szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych lub wyższych, uczniów tych szkół oraz studentów, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, obowiązek ten spoczywa na szkole lub wyższej uczelni.

Podobnie sytuacja przedstawia się w stosunku do uczestników studiów doktoranckich, powyższy obowiązek spoczywa na jednostce uprawnionej do prowadzenia takich studiów.

• osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek i osoby z nimi współpracujące,

• osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, z wyjątkiem osób wykonujących pracę nakładczą,

• rolników indywidualnych i pracujących z nimi domowników oraz członków spółdzielni produkcji rolnej,

• byłych pracowników oraz osoby, które wykonywały pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a także osoby, które pozostawały w stosunku służbowym.

W Polsce zadania służby medycyny pracy zostały powierzone lekarzom, pielęgniarkom, psychologom i innym osobom, które posiadają niezbędne do wykonywania zadań tej służby kwalifikacje zawodowe. Kwalifikacje zawodowe niezbędne do wykonywania zadań z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej zostały określone m.in. w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.). Są to najczęściej lekarze posiadający specjalizację z zakresu medycyny pracy, medycyny morskiej i tropikalnej medycyny przemysłowej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy.

Zadania służby medycyny pracy realizują w zakresie i na zasadach określonych w ustawie także jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy.

• jednostki podstawowe:

- zakłady opieki zdrowotnej tworzone i utrzymywane w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,

- jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej wydzielone w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,

- lekarze wykonujący indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej,

• wojewódzkie ośrodki medycyny pracy.

WAŻNE

Zdania służby medycyny pracy zostały uregulowane w art. 6 ustawy. Obowiązująca ustawa w szerszy i dokładniejszy sposób określa katalog zadań.

WAŻNE

Przy wykonywaniu swoich zadań służba medycyny pracy współdziała z:

• pracodawcami i ich organizacjami;

• pracownikami i ich przedstawicielami, a zwłaszcza ze związkami zawodowymi;

• lekarzami udzielającymi pracującym świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej;

• Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, zespołami do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz Narodowym Funduszem Zdrowia;

• Państwową Inspekcją Pracy, Państwową Inspekcją Sanitarną oraz innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy;

• jednostkami badawczo-rozwojowymi, szkołami wyższymi oraz innymi organizacjami i instytucjami, których działalność służy ochronie zdrowia pracujących.

Współdziałanie z pracodawcami i ich organizacjami oraz z pracownikami i ich przedstawicielami polega na bieżącej wzajemnej wymianie informacji o zagrożeniach zdrowia występujących na stanowiskach pracy i przedstawianiu wniosków zmierzających do ich ograniczenia lub likwidacji, a także na uczestniczeniu w inicjatywach prozdrowotnych na rzecz pracujących oraz na dokonywaniu wyboru form opieki zdrowotnej i programów ich wdrażania, odpowiednich do rodzaju zakładu pracy i występujących w nim zagrożeń zawodowych.

Dla pracodawcy szczególnie istotnym zagadnieniem jest wybór odpowiedniej placówki medycznej, która będzie wykonywać przewidziane w przepisach niezbędne badania lekarskie, a także zobowiąże się do wykonywania innych świadczeń z zakresu działań służby medycyny pracy. Wybór placówki sprawującej profilaktyczną opiekę nad pracownikami zależy wyłącznie od oceny oferty przedstawionej przez uprawnioną do tego typu działań placówkę.

Wyboru podstawowej jednostki służby medycyny pracy pracodawca dokonuje działając w porozumieniu z przedstawicielami pracowników. Pracodawca musi jednak pamiętać, że badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia (pracodawca, szkoła lub szkoła wyższa) z podstawową jednostką służby medycyny pracy.

Sporządzając umowę trzeba koniecznie w niej określić:

• strony umowy oraz osoby objęte świadczeniami z tytułu umowy;

• zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia zleceniodawca jest obowiązany na podstawie Kodeksu pracy, niniejszej ustawy i przepisów wydanych na ich podstawie;

• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych, a w szczególności: sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych;

• sposób kontrolowania wykonywania postanowień umowy;

• obowiązki pracodawcy wobec placówki dotyczące:

- przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,

- zapewnienia udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu pracy,

- zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,

- udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia;

• wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych;

• dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez zleceniobiorcę niektórych obowiązków wynikających z umowy, zgodnie z art. 14;

• okres, na który została zawarta umowa, z tym że okres ten nie może być krótszy niż rok;

• sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym;

• tryb rozstrzygania sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy.

Koszty przeprowadzanych badań wstępnych, okresowych i kontrolnych oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej ze względu na warunki pracy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy oraz w przepisach wydanych na jego podstawie, ponoszą pracodawcy. Do nich również należy finansowanie wybranych świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, należących do zadań służby medycyny pracy.