Wyrok SN z dnia 17 marca 2021 r., sygn. II USKP 30/21

1. Świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Ów błąd wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie.

2. Nakazanie zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego za okres niezdolności do pracy, podczas którego ubezpieczony wykonywał czynności mieszczące się w definicji pracy zarobkowej, zawartej w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, w żadnej mierze nie narusza art. 84 ust. 2 w związku z ust. 1 ustawy systemowej.

Teza od Redakcji

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Romualda Spyt

‎SSN Krzysztof Rączka

w sprawie z wniosku D. Ś. ‎przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O. o zasiłek chorobowy, ‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 17 marca 2021 r., ‎skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego w O. z dnia 10 grudnia 2018 r., sygn. akt IV Ua (…),

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 27 września 2018 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 19 października 2017 r., odmawiającą ubezpieczonej D. Ś. prawa do zasiłku chorobowego za okresy w dniach: od 18 grudnia 2015 r. do 22 marca 2016 r., od 23 maja do 21 czerwca 2017 r. i od 22 marca do 21 kwietnia 2017 r., a także decyzję z dnia 17 listopada 2017 r., zobowiązującą ubezpieczoną do zwrotu bezprawnie pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 42.584,38 zł (tj. 39.005,02 zł należności głównej i 3.579,36 zł odsetek), w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej prawo do zasiłku chorobowego za wymienione wyżej okresy oraz ustalił, iż ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu bezpodstawnie pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 42.584,38 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że ubezpieczona od 2014 r. prowadzi jednoosobowo działalność gospodarczą - usługi gastronomiczne pod nazwą „D. Ś. O.” - początkowo punkt gastronomiczny Kebab, a od 2016 r. również restaurację w O. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczona zatrudnia pracowników na podstawie umów o pracę (zazwyczaj w niepełnym wymiarze czasu pracy), jak i na podstawie umów cywilnoprawnych. W okresie, kiedy prowadziła jedynie punkt gastronomiczny nie organizowała cateringów i nie świadczyła dodatkowych usług, zatrudniała dwie osoby oraz księgową, która prowadziła dokumentację firmy. Rozliczaniem i rekrutacją pracowników zajmował się mąż ubezpieczonej, a towar do punktu gastronomicznego dowozili pracownicy hurtowni bądź jej mąż. Faktury za towar opłacane były gotówką, najczęściej przez pracowników. Ubezpieczona nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia spraw związanych z prowadzoną przez siebie działalnością. Od 2015 r. współpracuje z M.S., prowadzącą biuro rachunkowe, która w zakresie przygotowywania dokumentów pracowniczych współpracowała zazwyczaj z mężem ubezpieczonej. Pozyskiwaniem pracowników, ich zatrudnianiem oraz nadzorem nad ich pracą zajmował się mąż ubezpieczonej, zwłaszcza w okresach jej niezdolności do pracy. Zdarzało się, że pracownicy zatrudnieni w okresach tych nieobecności, przez kilka miesięcy nie mieli z ubezpieczoną żadnego kontaktu. Ubezpieczona nie uczestniczyła w tworzeniu dokumentów pracowniczych, a jedynie opatrywała je podpisem. W sprawach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej ubezpieczonej pomagali mąż oraz jej ojciec. Od 2015 r. ubezpieczona była niezdolna do pracy i pobierała zasiłek chorobowy w okresach wymienionych w zaskarżonej decyzji, nie zawieszając wówczas prowadzenia działalności. Podczas niezdolności do pracy firmę obsługiwało biuro rachunkowe, natomiast wszystkie czynności bieżące wykonywał mąż ubezpieczonej wraz z pracownikami. W razie potrzeby mąż przywoził ubezpieczonej stosowne dokumenty od księgowej, a następnie dostarczał je z powrotem do rąk księgowej bądź pozostawiał w skrzynce pocztowej. Wszelkie formalności dotyczące organizacji imprez przypadających w okresie choroby ubezpieczonej ustalane były z jej mężem i zatrudnionymi pracownikami. Podczas kontroli przeprowadzonej przez organ rentowy ustalono, że w okresie niezdolności do pracy ubezpieczona podpisała kilka dokumentów, a mianowicie: zmianę warunków umowy o pracę, świadectwo pracy, trzy umowy zlecenia, jedną umowę o pracę na okres próbny, rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem.