Kiedy radny traci mandat: przepisy, zakazy i najnowsze orzecznictwo

Nieświadomość prawa nie chroni radnych przed utratą mandatu – wystarczy złamać któryś z ustawowych zakazów, by narazić się na tę sankcję. Wątpliwości budzą zwłaszcza przepisy antykorupcyjne, dlatego warto znać zarówno ustawę, jak i aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych.

Ustawy samorządowe oraz kodeks wyborczy (dalej: k.w.) zawierają katalog przesłanek i ograniczeń dotyczących aktywności radnych, zarówno w sferze zarobkowej, jak i publicznej. Wyczerpującą listę przyczyn wygaśnięcia mandatu zawiera art. 383 k.w. Celem tych zakazów, jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w uchwale z 13 kwietnia 1994 r. (sygn. akt W 2/94), jest wyeliminowanie sytuacji, które mogą stawiać pod znakiem zapytania osobistą bezstronność lub uczciwość osób pełniących funkcje publiczne. Mają one również chronić autorytet organów publicznych i zaufanie wyborców oraz opinii publicznej do prawidłowego funkcjonowania instytucji samorządowych.

W praktyce stosowanie przepisów antykorupcyjnych nastręcza wielu trudności interpretacyjnych, o czym świadczy znaczna liczba sporów trafiających do sądów administracyjnych. Orzecznictwo nie tylko uzupełnia lukę pozostawioną przez ustawodawcę, ale też wskazuje na niedoskonałość legislacyjną przepisów antykorupcyjnych. W konsekwencji trudno jest niekiedy jednoznacznie określić, które działania radnego rzeczywiście naruszają zakazy ustawowe, a które mieszczą się jeszcze w granicach dopuszczalnej aktywności.

Dlatego tak istotna – z perspektywy każdego samorządowca – jest nie tylko znajomość przepisów, ale też śledzenie aktualnej linii orzeczniczej, która może stanowić wskazówkę, czego powinien unikać radny, aby nie narazić się na zarzut naruszenia zakazów i w konsekwencji – na utratę mandatu.

śmierć radnego

Pierwszą przesłanką powodującą wygaśnięcie mandatu radnego jest jego śmierć. Jest to bez wątpienia najbardziej oczywista i jednoznaczna okoliczność skutkująca ustaniem mandatu. Mandat radnego stanowi bowiem wiązkę uprawnień i obowiązków publicznoprawnych, które mają charakter osobisty i są nierozerwalnie związane z osobą sprawującą funkcję. Nie mogą one zostać przeniesione na inną osobę w taki sposób, jak prawa czy obowiązki majątkowe.