Czy można zmienić w ciągu roku zasady korzystania z 2 dni wolnych z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w celu opieki nad tym dzieckiem (art. 188 Kodeksu pracy). Wymiar tego zwolnienia to 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wolne na opiekę nad dzieckiem przysługuje obojgu rodzicom (opiekunom) dziecka, jednak gdy oboje są zatrudnieni, tylko jeden z nich może skorzystać z płatnego zwolnienia od pracy. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia oraz o tym, który z rodziców z niego skorzysta, pracownicy decydują sami.

Opieka nad dzieckiem do 14 lat udzielana w godzinach lub dniach

O „dziennym” lub „godzinowym” sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia na dziecko do 14 lat decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym (art. 188 § 2 Kodeksu pracy). Pracownik może więc zadecydować, czy woli korzystać ze zwolnienia w pełnych dniach czy w godzinach. Zgodnie z opinią wyrażoną przez Państwową Inspekcję Pracy wybrany sposób korzystania ze zwolnienia obowiązuje przez cały rok kalendarzowy (PiZS 2016/12/41-42). Zatem w praktyce oznacza to, że nawet jeśli pracownik w trakcie roku zgłasza chęć zmiany sposobu wykorzystania tego rodzaju dni wolnych, pracodawca może mu tego odmówić.

WAŻNE

Zadeklarowany przez pracownika „dzienny” lub „godzinowy” sposób wykorzystania zwolnienia z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14 obowiązuje go przez cały rok kalendarzowy.

Przykład

Pracownik złożył 4 czerwca 2020 r. pierwszy w tym roku kalendarzowym wniosek o udzielenie 5 czerwca 2020 r. zwolnienia od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Wniosek ten jest jednocześnie deklaracją pracownika, że w 2020 r. będzie korzystał z tego zwolnienia w dniach, a nie w godzinach. Następnie pracownik złożył wniosek o wykorzystanie opieki nad dzieckiem do lat 14 w dniu 27 sierpnia 2020 r., ale w wymiarze 2 godzin, a nie - jak wcześniej deklarował - całego dnia. Pracodawca może odmówić udzielenia czasu wolnego na 2 godziny i udzielić pełnego dnia wolnego zgodnie z deklarowanym przez pracownika na ten rok kalendarzowy sposobem wykorzystywania dnia opieki.

W trakcie roku pracownik nie może zmienić swojego wyboru, jeśli jednak zadeklaruje wymiar godzinowy wykorzystywania opieki, nie ma przeciwwskazań, aby jednorazowo wykorzystał tyle godzin opieki, ile danego dnia powinien przepracować. Przepisy nie określają bowiem, w jaki sposób powinno być wykorzystywane to zwolnienie w wymiarze godzinowym. Nie ma więc przeszkód, aby liczba godzin wskazana we wniosku skutkowała całym dniem wolnym od pracy.

Przykład

Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w podstawowym systemie czasu pracy w pierwszym wniosku złożonym w 2020 r. wystąpił o udzielenie 3 godzin zwolnienia od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem. Wybrał więc godzinowy wymiar korzystania z tego zwolnienia. W następnym wniosku wystąpił o udzielenie 20 sierpnia 2020 r. 8 godzin zwolnienia. W praktyce pracownik będzie miał cały dzień wolny od pracy, a do wykorzystania w 2020 r. pozostaje mu jeszcze 5 godzin.

Zmiana osoby korzystającej ze zwolnienia z tytułu opieki nad dzieckiem

Zwolnienie z tytułu opieki nad dzieckiem może być wykorzystane przez jednego z rodziców (opiekunów) dziecka, gdy oboje są zatrudnieni (art. 189¹ Kodeksu pracy). Natomiast jeśli jeden z rodziców (opiekunów) nie pracuje albo korzysta z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub wychowawczego, to ze zwolnienia z tytułu opieki nad dzieckiem może skorzystać drugi rodzic. Zgodnie z opinią Państwowej Inspekcji Pracy dopuszczalne jest także podzielenie pomiędzy rodziców wymiaru przysługującego zwolnienia, gdzie każdemu będzie przyznane np. po jednym dniu opieki. Jednak łączny wymiar zwolnień obu rodziców nie może przekroczyć 2 dni lub 16 godzin.

Ustalenie, który z rodziców (opiekunów) dziecka korzysta ze zwolnienia, następuje na podstawie oświadczenia pracownika, które przechowuje się w części B akt osobowych (§ 3 pkt 2 lit. p rozporządzenia w sprawie dokumentacji pracowniczej). Jednak złożone oświadczenie nie jest wiążące dla pracownika. Oznacza to, że pracownik może skorzystać z uprawnienia, nawet jeżeli wcześniej oświadczył, że nie zamierza tego czynić. Musi być przy tym spełniony warunek, że drugi rodzic czy opiekun nie korzysta z tego uprawnienia. Ponadto w trakcie zatrudnienia pracownik może zmienić treść oświadczenia.

WAŻNE

Pracownik może zmienić swoją deklarację dotyczącą korzystania ze zwolnienia na opiekę nad dzieckiem do 14 lat.

Przepisy nie określają, w jakim terminie pracownik składa oświadczenie o zamiarze bądź braku zamiaru korzystania z prawa do zwolnienia od pracy na dziecko w wieku do 14 lat. Jeżeli jednak pracownik złożył oświadczenie o zamiarze korzystania z prawa do zwolnienia od pracy, to nie ma obowiązku corocznego aktualizowania tego oświadczenia. Pracownik może złożyć stosowne oświadczenie razem z wnioskiem o udzielenie takiego zwolnienia, a pracodawca będzie zobowiązany uwzględnić uprawnienie pracownika.

Przykład

W styczniu 2020 r. pracownica złożyła oświadczenie o korzystaniu ze zwolnienia z tytułu opieki nad dzieckiem, a ojciec dziecka złożył u swojego pracodawcy oświadczenie, że nie będzie korzystał z tego uprawnienia. W lipcu 2020 r. z pracownicą została rozwiązana umowa o pracę. Do zakończenia stosunku pracy pracownica nie skorzystała z żadnego dnia wolnego z tego tytułu. Nie ma przeszkód, aby w tej sytuacji pracownik-ojciec (opiekun) dziecka złożył oświadczenie u swojego pracodawcy o zamiarze korzystania z uprawnienia.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 188, art. 189¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost. zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495),

• § 3 pkt 2 lit. p rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 10 grudnia 2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (Dz.U. z 2018 r. poz. 2369).

Ewa Łukasik

specjalista z zakresu prawa pracy