OGRANICZENIE KOSZTÓW ZATRUDNIENIA W WARUNKACH KRYZYSU GOSPODARCZEGO (CZ. 2)

Renata Szelhaus

sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie

● elastyczne regulacje czasu pracy

● urlop bezpłatny

Sytuacja finansowa pracodawcy, stanowiąca podstawę zawieszenia stosowania przepisów prawa pracy lub postanowień umów o pracę, nie podlega kontroli sądu.

Kryzys gospodarczy wpływający negatywnie na sytuację finansową pracodawcy może spowodować konieczność wprowadzenia okresowych ograniczeń w kosztach działalności, zwłaszcza w kosztach zatrudnienia. Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może być zawarte porozumienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Nie dotyczy to przepisów Kodeksu pracy oraz przepisów innych ustaw i aktów wykonawczych (art. 9¹ § 1 k.p.). W przypadku pracodawcy nieobjętego układem zbiorowym pracy lub zatrudniającego mniej niż 20 pracowników, jeżeli jest to uzasadnione jego sytuacją finansową, może być zawarte porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników niż wynikające z umów o pracę zawartych z tymi pracownikami, w zakresie i przez czas ustalony w porozumieniu (art. 23^1a § 1 k.p.). Porozumienia te zawiera pracodawca i reprezentująca pracowników organizacja związkowa, a jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem takiej organizacji, porozumienia zawiera pracodawca i przedstawicielstwo pracowników wyłonione w trybie przyjętym u tego pracodawcy. Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy nie może trwać dłużej niż przez okres 3 lat (art. 9¹ § 2-4 i art. 23^1a § 2 k.p.).

W wyroku z 6 grudnia 2005 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że "sytuacja finansowa pracodawcy, stanowiąca podstawę zawieszenia stosowania przepisów prawa pracy (art. 9 i art. 241 k.p.) lub postanowień umów o pracę (art. 23 k.p.) nie podlega kontroli sądu" (III PK 91/05, OSNP 2006/21-22/316). W odniesieniu do ustalenia w regulaminie zasad premiowania pracowników Sąd Najwyższy podkreślił w szczególności, że art. 20 Konstytucji RP, określając podstawy ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej, stanowi m.in., że jest on oparty na solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych (tu: pracodawcy i przedstawicieli pracowników). Przepis ten, a także art. 59 ust. 2 Konstytucji RP przewidujący możliwość zawierania porozumień przez pracodawcę ze związkami zawodowymi jest podstawą do przyjęcia faktu, że skoro partnerzy społeczni zgodnie ocenili, iż sytuacja finansowa pracodawcy nie pozwala na wypłatę premii, to sąd w zasadzie nie może kwestionować tej oceny. Za respektowaniem woli partnerów społecznych w tym zakresie przemawia również wprowadzona do Kodeksu pracy po 2000 r. możliwość zawarcia porozumienia zawieszającego stosowanie określonych przepisów prawa pracy (art. 9 oraz art. 241 k.p.) lub postanowień umów o pracę (art. 23 k.p.). Partnerzy społeczni mogą to uczynić ze względu na "sytuację finansową pracodawcy". Nie jest jeszcze rozstrzygnięte w orzecznictwie, a także wypowiedzi doktryny są różne - czy w indywidualnym sporze o świadczenie (zawieszone w całości lub częściowo przez któreś z tych porozumień) sąd może oceniać istnienie przesłanki "sytuacji finansowej pracodawcy" i tą drogą zakwestionować jego legalność, zasądzając na rzecz pracownika dochodzone świadczenie. Sąd Najwyższy opowiada się przeciwko tej możliwości. Sytuacja finansowa pracodawcy (w domyśle zła) jest przesłanką na tyle ogólną, że jej ocena dokonana przez partnerów społecznych nie powinna podlegać kontroli sądu. Nie podlega tej kontroli zasadność zmiany układu zbiorowego pracy polegającej na obniżeniu wynagrodzenia pracowników. Skoro taka zmiana mająca charakter trwały wymyka się spod kontroli sądu, to tym bardziej sąd nie powinien oceniać przejściowego zawieszenia stosowania przepisów prawa pracy lub postanowień umowy o pracę. Nie wyłącza to możliwości sądowej oceny legalności tych porozumień, w szczególności w odniesieniu do trybu ich zawarcia, a także równego traktowania i niedyskryminacji (art. 32 i art. 33 Konstytucji RP, art. 9 § 4 w zw. z art. 11, art. 11 i art. 18-18 k.p.).