Nowe zasady wynagradzania nauczycieli za godziny ponadwymiarowe

Nowelizacja Karty Nauczyciela, która obowiązuje od 1 września 2025 r., wprowadziła jednolite i bardziej przewidywalne zasady wynagradzania nauczycieli za godziny ponadwymiarowe. Zmiany te zostały opracowane w dialogu ze związkami zawodowymi i środowiskami oświatowymi i mają na celu wyrównanie warunków pracy, poprawę stabilności zatrudnienia oraz wyeliminowanie nierównego traktowania nauczycieli w różnych typach szkół i samorządach, które wynikało dotąd z rozbieżnych interpretacji przepisów.

nauczyciel, godziny ponadwymiarowe

Prawo do wynagrodzenia za gotowość do pracy

Nowe przepisy ujednoliciły zasady rozliczania godzin ponadwymiarowych i gwarantują nauczycielom prawo do wynagrodzenia w szczególnych przypadkach, gdy byli gotowi do pracy, ale nie mogli jej wykonać z przyczyn od nich niezależnych. Nowelizacja wprowadziła jednolite regulacje dotyczące prawa nauczycieli do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe zarówno w szkołach samorządowych, jak i rządowych, gdzie dotychczas brak takich przepisów prowadził do różnych praktyk.

Wprowadzone rozwiązania odchodzą od restrykcyjnego podejścia z wcześniejszego orzecznictwa sądowego. Przykładowo, Sąd Najwyższy (w wyroku z 2 lutego 2010 r., II PK 186/09) uznał, że nauczyciel, który nie wykonywał pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, nie powinien otrzymać dodatkowego wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe.

Określone wyjątki od zasady pracy wykonanej

Choć zasadą jest, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje za pracę wykonaną, czyli za przydzielone i zrealizowane zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, przewidziano dwa kluczowe wyjątki:

• realizacja innych obowiązków opiekuńczych lub wychowawczych - nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia, gdy zamiast przydzielonych zajęć dydaktycznych, zrealizował w tym samym dniu inne zajęcia opiekuńcze lub wychowawcze, uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów (o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela). Sytuacja ta dotyczy np. polecenia dyrektora realizacji opieki nad uczniami podczas wycieczki, wyjść (np. do teatru), zawodów sportowych lub imprez szkolnych. Jeśli niezrealizowanie zaplanowanych godzin wynika z przyczyn dotyczących szkoły (np. wyjazdu klasy), dyrektor ma kompetencję do przydzielenia doraźnego zastępstwa (wynagradzanego jak godziny ponadwymiarowe) lub zajęć opiekuńczych/wychowawczych na terenie szkoły, co pozwala zachować prawo do wynagrodzenia.
• indywidualne nauczanie - prawo do wynagrodzenia zachowuje również nauczyciel, który nie zrealizował zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania na skutek przyczyn niezależnych od niego (np. choroby dziecka lub ucznia), a był gotów do realizacji tych zajęć.

Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) analizuje obecnie możliwość rozszerzenia katalogu zajęć, które nauczyciel mógłby realizować zamiast nieodbytych zajęć ponadwymiarowych z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, w szczególności o inne prace statutowe szkoły.

Ujednolicenie rozliczania godzin w skróconych tygodniach

Nowelizacja wprowadziła korzystne i jednolite regulacje dotyczące sposobu rozliczania godzin ponadwymiarowych w tygodniach z dniami: usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela, ustawowo wolnymi od pracy, lub w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w trakcie tygodnia.

Podstawą ustalenia liczby godzin ponadwymiarowych jest pensum nauczyciela pomniejszone o 1/5 wymiaru za każdy taki dzień W przypadku nauczycieli, dla których ustalono 4-dniowy tydzień pracy (na podstawie art. 42 ust. 1 zdanie 2 Karty Nauczyciela), pensum pomniejszane jest o 1/4 wymiaru.

Rozwiązanie to jest istotne, ponieważ dotychczas w szkołach samorządowych praktyka była różna, a orzecznictwo Sądu Najwyższego (postanowienie SN z 18 czerwca 2018 r., sygn. III PZP 2/18) wskazywało na brak podstaw do pomniejszania pensum w takich sytuacjach.

Oprac. Milena Drozd

ŹRÓDŁO: komunikat MEN "Rozliczanie godzin ponadwymiarowych" opublikowany na Portalu Gov.pl w dniu 16.10.2025 r.