Zwolnienie z powodu siły wyższej. Kiedy pracodawca może odmówić?
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej, przysługuje pracownikowi w przypadku nagłych, nieprzewidzianych zdarzeń, wymagających jego natychmiastowej obecności. Obowiązujące przepisy nie przewidują obowiązku szczegółowego dokumentowania przyczyny nieobecności, jednak w przypadku braku informacji uzasadniających wniosek, pracodawca może odmówić udzielenia zwolnienia.
Kodeks Pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami »
Zwolnienie z powodu siły wyższej – zasady korzystania
Zgodnie z art. 148¹ § 1 Kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje w roku kalendarzowym zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin z powodu działania siły wyższej. Zwolnienie to może być wykorzystane w przypadku pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli wymagana jest natychmiastowa obecność pracownika.
Wniosek o udzielenie zwolnienia należy złożyć najpóźniej w dniu korzystania z tego uprawnienia. Może to nastąpić zarówno przed rozpoczęciem pracy, jak i w jej trakcie, np. po otrzymaniu informacji o nagłym zdarzeniu.
Wniosek o zwolnienie z powodu siły wyższej nie wymaga zachowania szczególnej formy – dopuszczalne jest złożenie go np. za pośrednictwem e-maila lub wiadomości SMS. Pracownik nie musi szczegółowo uzasadniać potrzeby skorzystania z tego uprawnienia ani przedstawiać dowodów na konieczność swojej obecności. Jednakże, aby pracodawca mógł ocenić, czy przesłanki ustawowe zostały spełnione, pracownik powinien ogólnikowo wskazać przyczynę nieobecności – np. „nagła choroba dziecka” lub „wypadek członka rodziny”. Brak jakiejkolwiek informacji uniemożliwia pracodawcy weryfikację zasadności wniosku.
Obowiązek pracodawcy a brak informacji
Obowiązek udzielenia zwolnienia z powodu siły wyższej istnieje wyłącznie w sytuacji, gdy pracodawca ma podstawy do uznania, że:
- wystąpiła nagła, nieprzewidziana sytuacja rodzinna (choroba lub wypadek),
- konieczna jest natychmiastowa obecność pracownika.
Jeśli pracownik nie wskaże przyczyny swojej nieobecności, pracodawca nie ma obowiązku udzielić zwolnienia. W takiej sytuacji nie można bowiem stwierdzić, czy przesłanki przewidziane w przepisach zostały spełnione.
Zwolnienie to ma charakter wyjątkowy, sporadyczny i zwykle jest wykorzystywane w sytuacjach nagłych, niemożliwych do przewidzenia, które zaskakują pracownika „w ostatnim momencie”. Złożenie przez pracownika wniosku o udzielenie takiego zwolnienia z większym wyprzedzeniem (np. 3-dniowym) oznacza, że zdarzenie mające być podstawą zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej nie jest pilne i nieprzewidziane. W związku z tym nie można uznać, że okolicznością uprawniającą do skorzystania ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej są np. imieniny lub urodziny pracownika czy jakakolwiek inna uroczystość rodzinna i chęć odpoczynku po nich.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, ocena, czy dana okoliczność stanowi siłę wyższą, wymaga również ustalenia, czy osoba zainteresowana mogła przeciwdziałać skutkom zdarzenia. Za siłę wyższą uznaje się bowiem zdarzenie, które spełnia łącznie trzy warunki: jest zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia oraz niemożliwe do uniknięcia (postanowienie SN z 16 września 2011 r., sygn. akt IV CSK 77/11).
Pracownik otrzymał informację ze szkoły, że jego dziecko miało wypadek i musi on pilnie jechać do szpitala. W tej sytuacji pracownik wystąpił do pracodawcy o udzielenie mu zwolnienia z powodu działania siły wyższej w wymiarze godzinowym (bo wyszedł 4 godziny wcześniej z pracy), wskazując na wypadek dziecka i konieczność stawienia się w szpitalu. To zwolnienie z powodu działania siły wyższej jest związane z koniecznością załatwienia przez pracownika nagłej dla niego sprawy (spowodowanej nieprzewidzianym zdarzeniem), która nie zależy od niego (stanowi siłą wyższą) i wymaga jego natychmiastowej osobistej obecności. Pracodawca w tej sytuacji udzielił pracownikowi zwolnienia i takie działanie należy ocenić jako prawidłowe.
Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej to narzędzie, które ma służyć pracownikowi w wyjątkowych, nagłych i nieprzewidywalnych sytuacjach życiowych. Choć przepisy nie wymagają szczegółowego dokumentowania przyczyny nieobecności, pracownik powinien ogólnikowo wskazać jej powód, by umożliwić pracodawcy ocenę zasadności wniosku. Kluczowe jest, aby zdarzenie było niezależne od woli pracownika, niemożliwe do przewidzenia i wymagające jego natychmiastowej obecności.
Oprac. Katarzyna Bogucka
Zobacz również: Jak obliczyć wynagrodzenie za czas zwolnienia z powodu siły wyższej »
POTRZEBUJESZ POMOCY?