Czy z zfśs można finansować wynajem mieszkań dla pracowników

Problematyczne jest umieszczenie w regulaminie zfśs zapisu dotyczącego prowadzenia przez zakład w ramach działalności socjalnej bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe w postaci dopłat do wynajmu mieszkań lub pokoi. Czy taka pomoc mieści się w pojęciu pomocy mieszkaniowej, którą można świadczyć z funduszu, czy raczej jest to próba wykorzystania środków z zfśs na finansowanie kwater dla pracowników sprowadzanych z innych miast?

Pomoc w finansowaniu wynajętego mieszkania jako pomoc socjalna

Literalna wykładnia pomocy na cele mieszkaniowe wskazuje, że wyrażenie to obejmuje zarówno dofinansowanie do remontów mieszkań (zakupu mieszkań), jak i do wynajmu mieszkań (pokoi) dla osób uprawnionych. Mieszkaniowy cel pomocy z zfśs powinien być rozumiany jako wsparcie mające na celu zapewnienie potrzebującym pracownikom godziwych warunków mieszkaniowych. Przyznanie świadczenia z funduszu lub jego wysokość powinny być uzależnione od sytuacji materialnej, rodzinnej i życiowej uprawnionego. Nie każdy pracownik może mieć prawo do dopłat z funduszu do wynajmu mieszkania. Jeżeli jednak regulamin działalności socjalnej przewiduje tego rodzaju świadczenia, a wnioskujący o nie pracownik spełnia kryteria niezbędne do jego uzyskania, przyznanie świadczenia będzie prawidłowe.

PRZYKŁAD

Firma z Warszawy zatrudnia pracownika z województwa podkarpackiego. Pracownik wykonujący pracę w odległości uniemożliwiającej codzienne powroty do domu poprosił pracodawcę o dofinansowanie z zfśs wynajmowanej przez niego stancji. Mimo że zatrudniony posiada własną nieruchomość, w której mieszkają jego matka, żona i dzieci, pracodawca zdecydował się na udzielanie pracownikowi comiesięcznej bezzwrotnej dopłaty do stancji na warunkach określonych umową. Na decyzję pracodawcy wpływ miało rozważenie sytuacji socjalnej pracownika; dochód na członka rodziny pracownika to 500 zł brutto, wartość domu pracownika w jego rodzinnej miejscowości w województwie podkarpackim przedstawia niższą wartość niż mieszkanie w stolicy, a żona pracownika ma stałą pracę w Sanoku.

Fundusz socjalny powinien służyć przede wszystkim pracownikom najbardziej potrzebującym pomocy. Do tej grupy należy zaliczyć niewątpliwie pracowników nieposiadających własnego mieszkania (tych, których na to mieszkanie nie stać). Jeżeli pracownicy ci nie mają odpowiedniej zdolności kredytowej na nabycie własnej nieruchomości, pomoc z zfśs w postaci dopłat do wynajmu np. pokoi jest uzasadniona.

Pożyczki udzielane z zfśs na zakup mieszkania to na ogół kilka lub kilkanaście tysięcy złotych. W większych miastach wystarcza to obecnie na zakup 2-3 metrów kwadratowych mieszkania.

Tego typu pomoc mieszkaniowa nie będzie dopasowana do sytuacji najuboższych pracowników. Nawet z tą pomocą nie będzie ich bowiem stać na własne mieszkanie, jeżeli nie posiadają zdolności kredytowej lub wkładu własnego.

Kolejnym argumentem przemawiającym za możliwością umieszczenia dopłat do wynajmu stancji/mieszkań dla pracowników z zfśs jest nasilenie się w ostatnich latach migracji pracowników spowodowane brakiem miejsc pracy w niektórych rejonach kraju. Pracownicy w poszukiwaniu zatrudnienia przybywają do dużych miast, oddalonych niekiedy o setki kilometrów od ich miejsca stałego zamieszkania. O ile w przypadku przyjmowanych do pracy z innych regionów dobrze opłacanych fachowców finansowanie ich pobytu z funduszu nie będzie możliwe, o tyle niżej wynagradzani pracownicy niemający gdzie się zatrzymać w okolicach miejscowości świadczenia pracy powinni mieć prawo do otrzymania ze strony pracodawcy środków socjalnych na zaspokojenie swoich bieżących potrzeb mieszkaniowych. Pracownik niewiążący z danym miastem planów życiowych nie potrzebuje w tym mieście dokonywać tak dużej inwestycji jak zakup mieszkania.

PRZYKŁAD

Pracownik z Konina pracuje na budowie w Krakowie na podstawie umowy na czas wykonania określonej pracy. Brakuje mu 2 lat do uzyskania prawa do emerytury. Mimo że pracownik posiada w Koninie własną kawalerkę, pracodawca zdecydował się dopłacać z zfśs co miesiąc 200 zł do wynajmowanego przez pracownika pokoju. Dopłata służy jedynie bieżącym potrzebom mieszkaniowym pracownika. W przyszłości nie zamierza on bowiem mieszkać w Krakowie.

Wyłącznie zakup i remont

Większość specjalistów prawa pracy stoi na stanowisku, że z funduszu socjalnego można finansować tylko remonty mieszkań należących do uprawnionych lub zakup mieszkań. Argumentem przemawiającym za tym poglądem jest fakt, że udzielanie tylko takiej pomocy mieszkaniowej z funduszu ma długofalowy skutek. Pieniądze służą bowiem trwałym inwestycjom na rzecz pracownika i jego rodziny. Natomiast dopłata do wynajęcia mieszkania (pokoju) nie przynosi długoterminowych rezultatów. W perspektywie świadczenie takiej pomocy w małych zakładach lub dla wielu uprawnionych może być też katastrofalne dla budżetu zfśs. Pomoc w formie dopłat do wynajmu w przeciwieństwie do pożyczek trwale obciąża fundusz. Dodatkowo rodzaj tego świadczenia wskazuje na jego periodyczny charakter.

Pracodawcy zatrudniający pracowników z innych miast powinni zaoferować im takie wynagrodzenie, by mogli oni samodzielnie opłacić wynajem mieszkania (stancji), lub zapewnić im mieszkanie z innych środków zakładu pracy.

Wnioski

W mojej opinii pomoc mieszkaniowa udzielana w ramach działalności socjalnej prowadzonej przez zakład może obejmować wynajem mieszkań lub pokoi.

Uważam, że nie ma podstaw do zawężającego interpretowania pojęcia zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe - jako jedynie pomocy na budowę lub zakup nieruchomości. Pracownicy, których sytuacja życiowa zmusza do podjęcia pracy w takim oddaleniu od swojego stałego miejsca zamieszkania, że uniemożliwia im to codzienne dojazdy, a ze względu na sytuację rodzinną i życiową nie zawsze mogą przenieść się na stałe do miasta, w którym świadczą pracę, powinni mieć prawo do wsparcia umożliwiającego godziwe warunki mieszkaniowe.

Zapewnienie mieszkania przez pracodawcę lub wynagrodzenie na poziomie pozwalającym bez problemu utrzymać dwa miejsca zamieszkania z pewnością dotyczy części migrujących pracowników. Nie dotyczy jednak tych najniżej wykwalifikowanych, którzy raczej zabiegają o pracę niż są przez pracodawców poszukiwani, a to właśnie tych pracowników powinien objąć ten rodzaj pomocy.

Na pracodawcy gospodarującym środkami zfśs spoczywa obowiązek wyboru rodzaju prowadzonej działalności socjalnej, na jaką jest największe zapotrzebowanie wśród uprawnionych. Pracodawca nie musi prowadzić każdej dozwolonej działalności socjalnej. Jeżeli więc uzna, że w jego zakładzie bardziej potrzebna jest dopłata do wynajmu mieszkań kilku pracownikom niż bony dla kilkudziesięciu pracowników, to może, zmieniając regulamin, jeżeli obydwa rodzaje działalności są przewidziane regulaminem, lub zmieniając preleminarz wydatków, przeznaczyć pieniądze na ten cel. Gdy w jego zakładzie nie ma zapotrzebowania na dopłaty do wynajmu, nie musi prowadzić tego rodzaju działalności. To pracodawca określi również taki poziom dopłat, jaki jest w stanie zapewnić w ramach posiadanych środków.

Ustalenie, że pomoc mieszkaniowa świadczona przez zakład dotyczy tylko kupowanych lub remontowanych mieszkań, z założenia wykluczałoby z grupy uprawnionych do jej otrzymania bezdomnych pracowników (emerytów - byłych pracowników), których nie stać na kupno własnego mieszkania.

Kolejnym argumentem za uznaniem dopłat do wynajmu mieszkania jako dozwolonych do finansowania z zfśs jest przepis nieobowiązującego rozporządzenia z 22 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania pomocy finansowej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na zmniejszenie wydatków mieszkaniowych, wolnej od podatku dochodowego od osób fizycznych, uznający za jeden z wydatków mieszkaniowych uwzględnianych przy ustalaniu wysokości pomocy - opłaty z tytułu podnajmu całości lub części lokalu mieszkalnego.

Zwolnienie podatkowe tych świadczeń z funduszu było tworzone już w czasie obowiązywania ustawy o zfśs. Należy więc przyjąć, że skoro istniało specjalne zwolnienie podatkowe m.in. na wydatki o tym charakterze finansowane z tego źródła, to samo finansowanie tego rodzaju świadczeń z zfśs nie powinno budzić wątpliwości.

Zagrożenie

Nieposługiwanie się z należytą starannością kryterium socjalnym przy przyznawaniu dopłat do wynajmu kwater dla pracowników może skutkować zarzutem sprzecznego z prawem rozdziału środków zfśs, a także próby obejścia przepisów o ubezpieczeniach społecznych.

l art. 1 ust. 1, art. 2 pkt 1 i pkt 5, art. 8 ust. 1 i ust 2, art. 10 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),

l § 3 pkt 2 i § 6 ust. 2 nieobowiązującego rozporządzenia z 22 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania pomocy finansowej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na zmniejszenie wydatków mieszkaniowych, wolnej od podatku dochodowego od osób fizycznych (DzU nr 134, poz. 876),

l § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Arkadiusz Mika

specjalista w zakresie prawa pracy